Arapçada Kesretü'l-isti'mâl Gerekçesiyle "رَأَى" Fiilinden Hemzenin Kural Dışı Hazfedilmesi Olgusu

Arapçanın önemli özelliklerinden biri kuşkusuz îcâzdır (az lafızla çok anlam ifade etme). Arapların îcâzı sağladığı yöntemlerden biri de kesretü’l-isti‘mâl (kullanım sıklığı) gerekçesiyle hazif (kelimeden harf, cümleden kelime eksiltme) yoluna gitmeleridir. Arapçada hazif olgusuna gerek dini metinlerde gerekse cahiliye dönemi Arap şiiri ve atasözlerinde sıkça rastlanmaktadır. Arapçada hazfin farklı düzeyleri vardır. Bunlar; kelimeden harf, cümleden kelime ve metinden cümle hazfetmektir. Kelimeden harf hazfedilmesi iki şekilde yapılmaktadır. Birincisi kıyasi (kurallı), ikincisi şaz (kuralsız) haziftir. Kıyasi hazif, sarf (morfoloji) kurallarının gerektirdiği, belirli bir gerekçeye binaen yapılan kurallı haziftir. Şaz hazif ise sarf kurallarının gerektirmediği bilakis kelimenin çok kullanılması nedeniyle telaffuzda kolaylık, dilde hafiflik sağlamak için yapılan kuralsız haziftir. Bu hazif türü sadece Araplardan işitilen (semâ‘) kelimelerle sınırlıdır. Biz bu çalışmada Arapçada kesretü’l-isti‘mâl gerekçesiyle “رَأَى” fiilinden hemzenin kural dışı hazfedilmesi olgusunu, bunun gerekçelerini, alimlerin bu konudaki görüşlerini âyet-i kerîme, hadis-i şerîf, şiir ve atasözlerinden örnekler eşliğinde ele alıp inceleyeceğiz.