Klâsik İslam Hukuku Teorisi'nde (Fıkıh Usulü'nde) Maslahat Meselesi

Maslahat yarar, iyi ve faydalı olan, kamunun menfaatine olan şey anlamlarına gelen Arapça bir kelimedir. Hukuk terimi olarak ise hukuki hükümlerin amaçlarını vurgulamakta ve hukukun yararını amaç edinmeyi ifade etmektedir. Klasik İslam Hukuku Teorisi'nde yani Fıkıh Usulü'nde, masıahat meselesi hukukun temel amaçları ve hukuk mantığı ile yakından ilgilidir. Bu, yeni düzenlemeler yapma ve eskileri izah etmede çok önemlidir.
Şafii'nin etkisiyle İslam Hukuk Teorisi, bir hukuki pozitivizm şekli içerir. Bu teori, hukukun, kendisi vasıtasıyla tanındığı gerçek kaidelerin keşfedilmesi ile ilgilidir ve hukuk kelimesinin bilinen kaynaklar olan hadis, icma', kıyas ya da Kur'an'ın dışında herhangi bir şey için kullanılmasını yadsır. Her ne kadar maslahat, kullanımı itibarıyla daimi olarak pozitivist görüş ile aynı doğrultuda görünmese de genellikle adalet, yararlılık ve genel ahlak ile ilgili meselelerin söz konusu olduğu yerlerde Kur'an ve hadis ile bir uyum, ahenk içindedir.
Üç mezhebe (Hanen, Hanbeli ve Maliki) bağlı bir grup taraftar, bu muhtevaya dayanan hukuki bir teoriyi desteklemektedirler. Diğer bir ifadeyle bunlar, yeni hükümlerin gerekçelerini göstermek ve daha önce konulmuş hükümlerin yorumlarını izah etmek için maslahata müsaade etmişlerdir. Öte yandan Şafii, Zahiri ve Mutezile ekolüne mensup alimler, hukuki hükümlerin, kendi bütünlüğü içinde daha önce kabul edilmiş olan emsallerine uygun biçimde çözümlenmesi gerektiğini ileri sürmüşlerdir.
Buna bağlı olarak da bir dizi problem çıkmıştır. Hukuk nedir, ne değildir? Hukukun muhtevası nasıl bilinir? Akıı ve ahlaki ilkelerin hukukta oynayacağı roller nelerdir? Hukuk zamanla nasıl değişir? Bu meseleler doğrudan doğruya İslam dünyası ile ilgili olduğu kadar Batı ile de ilgilidir ve bu meseleler üzerinde geçmişte olduğu gibi kesintisiz bir tartışma sürmektedir. Tüm bu tartışmaların odağı maslahatı içermek zorundadır. Herhangi bir hukuk teorisyeninin (usulcü) maslahata bakış tarzının, onun, hukukun ne olduğu ve nasıl değişeceği konusundaki görüşlerinde çok önemli bir rol oynayacağı gayet açıktır.

The Issue of Maslaha in the Classical Islamic Legal Theory


https://www.marife.org/marife/article/view/117