نظام موازنه قوا در اروپا و تاثیر آن بر جنگ های ایران-روسیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ، دانشگاه اراک

2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه یاسوج

3 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی.

چکیده

تاریخ روابط ایران و روسیه با دو جنگ و دو معاهده ننگین گلستان و ترکمانچای پیونده خورده است. اگرچه شروع این جنگ‌ها دلایل داخلی داشت، اما حوادث بین‌المللی نیز بر شروع و پایان آن‌ها بی‌تأثیر نبود. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که تحولات اروپا، همچون ظهور ناپلئون و تلاش برای برقراری سیستم موازنه قوا توسط کشورهای اروپایی، چه تأثیری بر دور اول جنگ‌های ایران و روسیه گذاشت؟ فرضیه اصلی پژوهش این است که نظام موازنه قوا در اروپا موجب شد تا بازیگران اروپایی به‌جای رویارویی با یکدیگر، بر سر مستعمرات و سایر دولت‌های کوچک وارد مذاکره و چانه‌زنی شده و دست یکدیگر را برای تصرف یک سرزمین یا بخش‌هایی از آن باز گذارند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تلاش انگلیس برای مهار فرانسه و برقراری موازنه قوا در اروپا و نیز محافظت از منافع خود در هندوستان فضایی را برای روس‌ها فراهم آورد تا با بهره‌گیری از بستر سیاسی موجود و بدون حضور رقیب ثالث دست به اشغال و تصرف بخش‌هایی از سرزمین ایران بزند. برای انجام پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

System of Balance of Power in Europe and Its Impact on the First Round of Russo-Persian Wars (1804-1813)

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Aghamohammadi 1
  • Ali Bagheri Dolatabadi 2
  • Sajjad Abyari 3
1 Assistant Professor, Department of History, Arak University
2 Associate Professor, Department of Political Science, Yasouj University
3 M.A in Political Science
چکیده [English]

The history of Iran and Russia is tied to two wars and two infamous Gulistan and Turkmenchay treaties. Although these wars began for some domestic reasons in both countries but international events affected their beginning and end as well. The question arising here is how developments in Europe, such as the rise of Napoleon, and especially the attempt by European countries to establish a system of balance of power, influenced the first round of Russo-Persian wars. The main hypothesis of the present study, carried out taking a descriptive-analytical approach, is that the system of balance of power in Europe caused European actors to negotiate and bargain over colonies or other small states to capture a land or parts of it instead of confronting each other in Europe. The research findings show that the British effort for the containment of France and establishing a balance of power in Europe, as well as protecting its interests in India, provided Russians with an opportunity to occupy and capture parts of Iran without the presence and intervention of a third-party opponent.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • war
  • balance of power
  • Russia
  • history of Europe
  • Treaty of Gulistan
  1. امیراحمدیان، بهرام (1383). «جنگ‌های ایران و روسیه و جدایی قفقاز از ایران»، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال 13، دوره 4، شماره 46، صص 151-184.
  2. اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1363). تاریخ منتظم ناصری، به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، جلد 3، تهران.
  3. ایکنبری، جی. جان (۱۳۸۲). تنها ابرقدرت، تهران: ابرار معاصر تهران.
  4. آقازاده، جعفر (1397). «تحلیلی بر نقش سرگور اوزلی در پایان دوره اول جنگ‌های ایران و روسیه»، مطالعات تاریخی جنگ، سال 2، شماره 2، صص 1-28.
  5. آتش، صبری؛ صالحی، نصرالله (1384). «اهمیت آرشیوهای عثمانی برای مطالعه در ایران عصر قاجار»، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، سال 9، شماره 35، صص 79-96.
  6. آقاقدسی، عباسقلی (1382). گلستان ارم، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
  7. بزرگمهری، مجید (1384). تاریخ روابط بین‌الملل: 1945-1870، تهران: سمت.
  8. بوشاسب، فیض­الله (1381). «بررسی تاریخ روابط خارجی ایران با غرب در اوایل دوره قاجار»، فصلنامه مصباح، س 3، ش12، صص175- 165.
  9. بیلیس، جان، اسمیت، استیو (۱۳۸۳). جهانی شدن سیاست: روابط بین‌الملل در عصر نوین، تهران: ابرار معاصر تهران.
  10. پالمر، رابرت روزول (1392). تاریخ جهان نو، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران: امیرکبیر.
  11. پیری، محمد (1390). «نقش هند در شکل‌گیری روابط سیاسی ایران و انگلیس در عصر فتحعلی شاه قاجار»، مطالعات شبه‌قاره، دوره 3، شماره 7، صص 117-136.
  12. تاج‌بخش، احمد (1362). سیاست‌های استعماری روسیه تزاری، فرانسه و انگلستان در ایران، تهران: اقبال.
  13. ترکان، اکبر (1371). «نگاهی گذرا به ژئوپلتیک جهانی دو قرن اخیر»، فصلنامه اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 2، شماره 5، صص 6-10.
  14. ترنزیو، پیوکارلو (1359). رقابت روس و انگلیس در ایران و افغانستان، ترجمه عباس آذرین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  15. دویچ، کارل و دیگران (۱۳۷۵). نظریه‌های روابط بین‌الملل، ترجمه وحید بزرگی، تهران: موسسه انتشارات جهاد دانشگاهی.
  16. دوئرتی، جیمز؛ فالتزگراف، رابرت (1372). نظریه‌های متعارض در روابط بین‌الملل، ترجمه علیرضا طیب و وحید بزرگی، جلد 1، تهران: قومس.
  17. رائین، اسماعیل (1373). حقوق‌بگیران انگلیس در ایران، تهران: جاویدان.
  18. رشتیانی، گودرز (1392). «دیپلماسی در میانه دو جنگ: سفارت ژنرال یرملوف به ایران و دستاوردهای آن»، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 6، شماره 12، صص 55-74.
  19. زرگری نژاد، غلامحسین (1390). «موافقت‌نامه گلستان، قرارداد متارکه جنگ یا عهدنامه قطعی؟»، مطالعات تاریخ اسلام، سال 3، شماره 10، صص 37-55.
  20. ژوبر، پی یر آمده امیلین پروب (1322). مسافرت به ایران و ارمنستان، ترجمه محمود هدایت، تهران: تابان.
  21. سپهر، محمدتقی لسان الملک (1377). ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه از آغاز تا پایان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، به اهتمام جمشید کیانفر، جلد اول، تهران: اساطیر.
  22. سه ویتوخوسکی، تادیوس (1381). آذربایجان روسیه؛ شکل‌گیری هویت ملی در یک جامعه مسلمان، ترجمه کاظم فیروزمند، تهران: شادگان.
  23. سیف‌زاده، سیدحسین (۱۳۷۸). اصول روابط بین‌الملل، تهران: نشر دادگستر.
  24. شیرازی، فضل‌الله (1380). تاریخ ذوالقرنین، جلد اول نامه خاقان، مصحح ناصر افشارفر، تهران: انتشارات کتابخانه موزه فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  25. طالع، هوشنگ (1380). چکیده تاریخ تجزیه ایران، تهران: سمرقند.
  26. طاهری، ابوالقاسم (1354). تاریخ روابط بازرگانی و سیاسی ایران و انگلیس، تهران: انجمن آثار ملی.
  27. علی بابایی، غلامرضا (1369). فرهنگ علوم سیاسی، تهران: شرکت نشر و پخش.
  28. فیشر، هربرت. ال (1346). تاریخ روابط اروپا از انقلاب فرانسه تا زمان ما (1935-1978)، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: دانشگاه تهران.
  29. قوام، عبدالعلی (1391). اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، تهران: سمت.
  30. لطفی، نقی؛ علیزاده، محمدعلی (۱۳۸۷). تاریخ تحولات اروپا در قرون جدید، تهران: سمت.
  31. ماله، آلبر؛ ایزاک، ژول (1382). تاریخ قرن هیجدهم و انقلاب کبیر فرانسه، ترجمه رشید یاسمی، تهران: امیرکبیر.
  32. محمود، محمود (1353). تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، چاپ چهارم، جلد اول، تهران: اقبال.
  33. مشایخی فریدونی، آذرمیدخت (1369). مسائل ایران و عراق، تهران: امیرکبیر.
  34. مشیرزاده، حمیرا (1385). تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: سمت.
  35. مقتدر، هوشنگ (1370). سیاست بین‌الملل و سیاست خارجی، تهران: مفهرس.
  36. مورگنتا، هانس جی. (1384). سیاست میان ملت‌ها، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران: وزارت امور خارجه.
  37. نفیسی، سعید (1344). تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر، تهران: بنیاد.
  38. نقیب‌زاده، احمد (1374). تحولات روابط بین الملل: از کنگره وین تا امروز، تهران: قومس.
  39. واتسن، رابرت گرنت (1348). تاریخ ایران، ترجمه غلامرضا وحید مازندرانی، تهران: امیرکبیر.
  40. هدایت، رضاقلی خان (1380). تاریخ روضه الصفای ناصری، جلد 9، مصحح جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.
  41. هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1375). تاریخ روابط خارجی ایران: از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم (1500-1945)، تهران: امیرکبیر.
  42. یحیایی، داوود؛ ماهینی، فاخته (1388). «جنگ‌های ایران و روس زمینه‌ساز تغییر رویکرد نظام آموزشی ایران»، تاریخ و تمدن اسلامی، سال 5، شماره 9، صص 157-174.
  43. Amini, Iradj (1999), “Napoleon and Persia”, Iran, Vol. 37, pp. 109–122.
  44. Atkin, Muriel (1980), “The War, 1804 – 1813”, In Russia and Iran, 1780-1828, The University of Minnesota Press, Minneapolis.
  45. Behrooz, Maziar (2013), “Revisiting the Second Russo-Iranian War (1826–28): Causes and Perceptions”, Iranian Studies, pp.1-23. Available at: https://faculty.sfsu.edu/sites/default/files/faculty_files/1203/Pubs/p-Russian-Iranian-War.pdf
  46. Ingram, Edward (2001), The British Empire as World Power, London: Frank Class.
  47. Jones, B.S (1832), Papers Relative to the Progress of the British in India and the Subsidiary System of Alliance, London: J.L. Cox
  48. Krausse, Alexis (1900), Russia in Asia: A Record and A study 1558-1899, London: Grand Richard.
  49. Kazemzadeh, Firuz (1968), Russia and Britain in Persia, 1864–1914: A Study in Imperialism,New Haven, CT: Yale University Press.
  50. Mostashari, Firuzeh (2006), On the Religious frontier: Tsarist Russia and Islam in Caucasus, London: I.B Tauris.
  51. Reynolds, James (1846), Memoir of the late Right Hon. Sir Gore Ouseley, Baronet, London: Harison & co.
  52. Rosenau, James N. (1982), “Order and Disorder in the Study of the World Politics: Ten Essays in Search of Perspective” in Ray Maghroori, Bennett Ramberg (eds), Order and Disorder in the Study of World Politics: Ten Essays in Search of Perspective, London: Routledge.
  53. Waltz, K.N (1979), Theory of International Politics, New York: Random House.