Nr.7— 8 (URIA Viti 1977-1978

Frano PRENDI

EPOKA E BRONZIT NË SHQIPËRI

Në prehistorinë e Shqipërisë epoka e bron/it përfaqëson një nga etapat më të rëndësishme të zh vili imi t të saj.

Në aspektin ekonomik kjo është epoka e një zh' vilumi më të lartë të forcave, prodhuese ne krahasim me atë të neolitit dhe eneolitit, gjë që pasqyrohet jo vetëm në perparimet e mëtej- shme ne bajqcsi/e biegtori, por edhe në zgjerimin progresiv të prodhimit metalurgjik.

Ne aspektin shoqëror kjo është periudha e zëvendësimît të rendit gjinor matriarkal me atë patriarkal, e lindjes hc prunes private dhe e diferencimit socuil, per pasojë dhe e shthurjes se shkallëzuar të raporteve të bashkësisë primitive fisnore.

Në vështrimin etnologjik kjo është koha gjatë se cilës zë fill dhe zhvillohet procesi i ngadaltë dhe i ndërlikuar historik i formimit të ku/turës dhe etnosit ilir. Ja perse gjurmimi dhe studimi i gjerë dhe i thelluar i epokës se bronzit paraqet interes të veçantë për arkeologjinë shqiptare.

Ç'është e vërteta, në këtë drejtim janë arritur rezultate të mira, por ato ende nuk mund të quhen të mjaftueshme për të pasur një kuadër të piote dhe të saktë të zhvillimit historiko- -kulturor të kësaj epoke për shkak se kërkimet tona në këtë fushë kanë qenë deri tani të kufizuara gjeografikisht.

Aktualisht, epoka e bronzit është më mire e evidenziar në pellgun e Korçës, ndërsa më pak njihet ajo nga krahinat e tjera. Dhe është pikërisht ky shpërpjestim i njohurive që kemi për zona të veçanta të këtij trualli që e bën të njëanshëm këtë vështrim të përgjithshëm rreth kësaj epoke.

Nga kulturat deri tani të njohura të kohës se bronzit më e studiuar është ajo e përiudhës Maliq III1, me një vijimësi të gjatë jeté dhe me një kronologji relative mjaft të sigurtë të fazave të shumta të zhvillimit të saj.

Përveçse në vendbanimin e Maliqit, kjo kulturë, me tipare të qarta individuale, është nde- shur, përmes gërmimesh të regullta apo gjetjeve sipërfaqësore edhe në pika të tjera të pellgut të Korçës si në vendbanimin shpellor të Trenit2, në vendbanimet e hapura të Podgorisë dhe të Gorovecit, etj.

Përtej këtij pellgu demente të fazave të veçanta të kësaj kulture janë konstatuar jo vetëm në afërsi imediate të tij, por edhe më larg, deri në rajonet e ulëta dhe bregdetare të Shqipërisë se Jugut.

Në Shqipërinë e Veriut ende nuk kemi ndonjë kulturë me tipare të piota dhe të përeak- tuara mire të epokës se bronzit, me kronologji dhe gjenezë të sigurt të saj sikutse në Maliq. E vetmja kulturë që mund t'i atribuohet kësaj epoke në këtë rajon është ajo e horizontit më të v jeter të banimit në qytezën e Gajtanit të Shkodrës (Gajtan I). Për shkak të varfëfisë se mate- rialit të përfaqësuar në këtë shtresë nuk mund të jepet sot një vlerësim i piote dhe i saktë i kësaj kulture me tipare të veçanta krahinore, por ende pa konfrontime të qarta të karakterit të për-