بررسی و نقد آراء تفسیری پیرامون «آیات نهی از تعجیل در امر وحی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مرکز تحقیقات توسعه پژوهش‌های بین رشته‌ای معارف اسلامی و علوم سلامت، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

در خصوص آیات 16 تا 19 سوره قیامت و آیه 114 سوره طه، که پیامبر اکرم(ص) را از تعجیل در قرائت قرآن باز می‌دارند و در این پژوهش از آن‌ها به «آیات نهی از تعجیل در امر وحی» یاد می‌شود، تفاسیر متعددی از سوی مفسران شیعه و اهل سنت نقل شده است. با بررسی مهم‌ترین تفاسیر فریقین، در مجموع شش دیدگاه تفسیری برای آیات فوق به دست آمد که نخستین دیدگاه، مبتنی بر نهی از تعجیل در قرائت قرآن در هنگام دریافت وحی، میان مفسران شیعه و اهل سنت مشترک است و در تمام پانزده قرن پس از نزول مورد توجه بوده است. پنج دیدگاه دیگر، مورد اتفاق همه مفسران نبوده و در تمام سده‌های پیشین نیز مطرح نبوده است؛ چنان که برخی تنها به یک مذهب یا چند اثر تفسیری اختصاص دارند. هر یک از دیدگاه‌های فوق با اشکالات متعددی مواجه‌اند که پذیرش آن‌ها را با دشواری روبه‌رو می‌سازد.
این پژوهش با جمع‌آوری کتابخانه‌ای داده‌ها و با توصیف و تحلیل تطبیقی آراء به همراه نقد عقلی، نقلی و تاریخی، ضمن پذیرش وقوع نزول دفعی قرآن بر اساس سوره قدر و دیگر آیات و روایات مرتبط، این نزول را اندکی پیش از نزول آیات نهی از تعجیل در سوره قیامت دانسته و با توجه به روایت امام صادق(ع)، «نهی از تعجیل» را به جهت تنبه و پیش از ارتکاب منهی‌عنه از سوی پیامبر اکرم(ص) و ناظر به عدم ابلاغ قرآن نازل‌شده در نزول دفعی می‌داند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Studying and Criticizing the Interpretative Opinions about the Prohibition Verses from Hastening in the Matter of the Revelation

نویسنده [English]

  • Sayyed Rouhollah Dehghan Baghi
Assistant professor at Shiraz niversity of Medical Sciences
چکیده [English]

There are several exegeses which have been propounded by the Shia and Sunni exegetes about the verses 16 to 19 of al-Qiyamah surah and the verse 114 of Ṭāhā surah which have prevent the holy prophet (peace be upon him) from hastening in the Quran recitation and in this paper they are named “the prohibition verses from hastening in the matter of the revelation”. With studying both most important exegeses of the Shia and Sunni Schools, it is resulted the six exegetical attitudes for the mentioned verses. The first attitude is common between Shia and Sunni exegetes based on the prohibition from hastening in the Quran recitation at the time of receiving the revelation and has been observed in all 15 centuries after hijrah and there is no consensus between all exegetes about the other five attitudes and they have not been considered in all preceding centuries as some belong to one religious school (madhhab) or some exegetic works. Each of the mentioned attitudes has confronted with several problems which cause difficulty to be accepted these attitudes. This note with library data collection and description and comparative analysis of the opinions along with intellectual (aqli), transmitted (naqli) and historic criticism, meanwhile accepting the happening of the instant revelation of the Quran (al-nuzūl al-dafʿī, Arabic: النزول الدفعیّ) based on the surah al-Qadr (القدر) and other verses and the related hadiths, it is thought to be a little before the revelation of the prohibition verses from hastening in al-Qiyamah surah and with considering the tradition of imam Sadiq (peace be upon him), he observes that prohibition from hastening is for awareness and before being carried out the prohibited act by the holy prophet (peace be upon him) and indicating not to convey the revealed Quran in the instant revelation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The prohibition verses from hastening
  • Instant revelation
  • Revelation
  • Experiential knowledge
  • The negligence of the revelation

مراجع

  1. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، تهران، کتابخانه اسلامیه، 1408 ق.
  2. آلوسی بغدادی، ابوالفضل شهاب‌الدین سیدمحمود بن عبداللّٰه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
  3. ابن ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمن بن ابی‌حاتم محمد بن ادریس، تفسیر القرآن العظیم مسندًا عن الرسولr و الصحابة و التابعین (تفسیر ابن ابی‌حاتم الرازی المسمی التفسیر بالمأثور)، تحقیق اسعد محمد طیب، چاپ سوم، ریاض، مکتبة نزار مصطفی الباز، 1419 ق.
  4. ابن ابی‌زَمَنین، ابوعبداللّٰه محمد بن عبداللّٰه بن عیسی بن ابی‌زمنین مُرّی، تفسیر ابن ابی‌زمنین، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424 ق.
  5. ابن اثیر جزری، عزّالدین ابوالحسن علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
  6. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری بشرح الصحیح البخاری، چاپ دوم، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
  7. ابن حنبل، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
  8. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بیروت، مٶسسة التاریخ العربی، بی‌تا.
  9. ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، السیرة النبویه، تحقیق مصطفی عبدالواحد، بیروت، دار المعرفه، 1396 ق.
  10. همو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمد شمس‌الدین، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1419 ق.
  11. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1408 ق.
  12. اَبیاری، ابراهیم، الموسوعة القرآنیه، قاهره، مٶسسة سجل العرب، 1405 ق.
  13. امین، سیدحسن، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1408 ق.
  14. بخاری، ابوعبداللّٰه محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، 1401 ق.
  15. بغوی، ابومحمد حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن (تفسیر البغوی)، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  16. بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبداللّٰه شحاته، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1423 ق.
  17. بیضاوی، عبداللّٰه بن عمر، انوار التنزیل و اسرار التأویل، تحقیق محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418 ق.
  18. پاکتچی، احمد، تاریخ تفسیر قرآن کریم، تهران، دانشگاه امام صادق‰ ، 1392 ش.
  19. ترمذی، محمد بن عیسی بن سوره، سنن الترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد، چاپ سوم، بیروت، دار الفکر، 1403 ق.
  20. ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق ابومحمد بن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422 ق.
  21. ثقفی تهرانی، محمد، روان جاوید در تفسیر قرآن مجید، چاپ سوم، تهران، برهان، 1398 ق.
  22. جوادی آملی، عبداللّٰه، قرآن در قرآن، چاپ نهم، قم، اسراء، 1389 ش.
  23. همو، وحی و نبوت در قرآن، چاپ پنجم، قم، اسراء، 1390 ش.
  24. حسینی همدانی، سیدمحمدحسین، انوار درخشان، تحقیق محمدباقر بهبودی، تهران، کتاب‌فروشی لطفی، 1404 ق.
  25. حکیم، حسن بن محمدتقی، تفسیر غریب القرآن، بیروت، دار الحمراء، 1412 ق.
  26. حکیم، سیدمحمدباقر، علوم القرآن، چاپ سوم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417 ق.
  27. دهقان باغی، سیدروح‌اله، ارزیابی نزول دفعی قرآن در شب معراج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز، 1390 ش.
  28. زرکشی، بدرالدین محمد بن عبداللّٰه، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، 1376 ق.
  29. زمخشری، جاراللّٰه محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، چاپ سوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407 ق.
  30. سقاف، حسن بن علی، القول العطر فی نبوة سیدنا الخضر، عمان، دار الامام النووی، 1413 ق.
  31. سمرقندی، ابولیث نصر بن محمد، تفسیر السمرقندی المسمی بحر العلوم، تحقیق ابوسعید عمروی، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  32. سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت، دار الشروق، 1412 ق.
  33. سیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق سعید المندوب، لبنان، دار الفکر، 1416 ق.
  34. همو، الدرّ المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  35. شیبانی، محمد بن حسن، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، تحقیق حسین درگاهی، تهران، دائرةالمعارف اسلامی، 1413 ق.
  36. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنّه، چاپ دوم، قم، فرهنگ اسلامی، 1365 ش.
  37. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  38. همو، ترجمه و شرح نهایة الحکمه، ترجمه و شرح علی شیروانی، چاپ چهاردهم، قم، بوستان کتاب، 1394 ش.
  39. همو، مجموعه رسائل، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، چاپ سوم، قم، بوستان کتاب، 1392 ش.
  40. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1420 ق.
  41. همو، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، الامیره، 1430 ق.
  42. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، المسترشد فی امامة امیرالمٶمنین علی بن ابی‌طالب‰ ، تحقیق احمد محمودی، قم، مٶسسة الثقافة الاسلامیه، 1415 ق.
  43. همو، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار المعرفه، 1412 ق.
  44. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  45. طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران، اسلام، 1378 ش.
  46. عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، صدوق، 1360 ش.
  47. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان، 1415 ق.
  48. علم‌الهدی، سید مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، قم، دار القرآن الکریم، 1405 ق.
  49. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر؛ مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.
  50. فراء، ابوزکریا یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق احمد یوسف نجاتی و دیگران، مصر، دار المصریه، 1980 م.
  51. فضل‌اللّٰه، سیدمحمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، 1419 ق.
  52. فقهی‌زاده، عبدالهادی، «تأملی در هم‌پیوندی آیات در سوره قیامت»، مجله مقالات و بررسیها، شماره 63، تابستان 1377 ش.
  53. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، چاپ دوم، تهران، مکتبة الصدر، 1415 ق.
  54. قرشی، سیدعلی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، چاپ سوم، تهران، بنیاد بعثت، 1377 ش.
  55. قرطبی، ابوعبداللّٰه محمد بن احمد بن ابی‌بکر، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1364 ش.
  56. قشیری نیشابوری، ابوالحسین مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  57. قمی، ابوالحسن علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، نجف، مکتبة الهدی، 1387 ق.
  58. کاشانی، ملا فتح‌اللّٰه بن شکراللّٰه، تفسیر کبیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی محمدحسن علمی، 1336 ش.
  59. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمدکاظم محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1410 ق.
  60. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ ، تحقیق یحیی عابدی، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.
  61. مصباح یزدی، محمدتقی، راه و راهنماشناسی، چاپ دوم، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395 ش.
  62. همو، قرآن‌شناسی، چاپ چهارم، قم، مٶسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1391 ش.
  63. معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، چاپ سوم، قم، التمهید، 1432 ق.
  64. همو، تفسیر و مفسران، چاپ ششم، قم، تمهید، 1390 ش.
  65. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش.
  66. ملاحویش آل غازی، سید عبدالقادر، بیان المعانی، دمشق، مطبعة الترقی، 1382 ق.
  67. میرمحمدی زرندی، سیدابوالفضل، بحوث فی تاریخ القرآن و علومه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1420 ق.
  68. نسائی، ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دار الفکر، 1348 ق.
  69. نظام‌الدین نیشابوری، حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1416 ق.
  70. هواری، هود بن محکم، تفسیر کتاب اللّٰه العزیز، الجزائر، دار البصائر، 1426 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار