وجودشناسی اجتماعی علامه طباطبایی بر اساس اعتباریات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و حکمت، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

وجودشناسی اجتماعی، حوزه‌ای ذیل متافیزیک کاربردی است که به بررسی ماهیت و ویژگی‌های هستی‌شناختی اجتماع می‌پردازد. پرسش اصلی وجودشناسی اجتماعی این است که جهان اجتماعی چگونه ساخته شده است که خود شامل دو پرسش است: اجزاء تشکیل‌دهنده جهان اجتماعی چیست؟ و چه عاملی آن را برپا داشته است؟ طباطبایی در مبحث «اعتباریات» و به ویژه «اعتباریات بعد از اجتماع» نظریاتی دارد که به نظر رابطه محکمی با موضوع دارد. در این مقاله کوشیده‌ام پاسخ‌های بالقوۀ او را به این پرسش از اصطلاح‌شناسی و ساختار مفهومی تفکر او استخراج کنم. در این راستا، نخست به تلخیص دیدگاه طباطبایی در باب شکل‌گیری مقولات اجتماعی، و سپس به مقایسه آراء وی با نظریه‌های موجود پرداختم. به نظر می‌رسد که علامه اجزاء تشکیل‌دهنده اجتماع را اجزایی غیر اجتماعی شامل اعتبارات و حالات ذهنی اعضای جامعه، نظیر روان‌شناخت‌گرایی می‌داند و عامل برپایی مقولات اجتماعی را یک عامل در مقیاس جامعه (توافق دو استخدام و بیشتر) تلقی می‌کند که لزوماً «توافق» یا «قرارداد» نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Social Ontology of Allamah Tabatabaei Based on Constructs (I'tibariat)

نویسنده [English]

  • Hamid Hasani
Department of Philosophy, Faculty of Theoogy, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Social ontology is a field under applied metaphysics that studies the quiddity and attributes of social ontology. The main question is how the social world has been constructed which itself encompasses two questions: what are the constituent components of the social world and what factors have been established it? Allamah Tabatabaei has opinions about the issue of constructs (i'tibariat) and especially constructs after society (conventions) that seems to have a strong relationship with the subject matter. This article has aimed to extract his potential answers to this question from terminology and the conceptual structure of thinking. in this respect, it is firstly abbreviated Allamah Tabatabaei’s attitude about the formation of the social categories and then his opinion is compared with the existing theories. It seems that Allamah Tabatabaei believes that the components which constitute a community are the non-social components including constructs (i'tibariat) and mental states of the community such as cognitivism and thinks the factor which establishes social categories is a factor in the community scale (the agreement between two applications or more) that it is not necessarily “agreement” or “contract”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social ontology
  • Allamah Tabatabaei
  • Application
  • Constructs (i'tibariat)
  • Cognitivism
  • Collective constitution

مراجع

  1. آقاجانی، نصراللّٰه، «علامه طباطبایی و فلسفه علوم اجتماعی»، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال پنجم، شماره 2 (پیاپی 18)، بهار 1393 ش.
  2. امیدی، علی، «رویکردهای سه‌گانۀ روش‌شناختی در مطالعات علوم اجتماعی و مقایسه آن با نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی»، فصلنامه حکمت و فلسفه، سال نهم، شماره 4 (پیاپی 36)، زمستان 1392 ش.
  3. اینوود، مایکل، گئورگ ویلهلم فردریش هگل: پدیدارشناسی روح، ترجمه محمدهادی حاجی‌بیگلو، تهران، زندگی روزانه، 1397 ش.
  4. بوذری‌نژاد، یحیی، «منشأ حیات اجتماعی از نظر علامه طباطبایی»، دوفصلنامه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال دوم، شماره 2 (پیاپی 3)، پاییز و زمستان 1391 ش.
  5. پارسانیا، حمید، حسن دانایی‌فرد، و سیدابوالحسن حسینی، «دلالت‌های نظریه اعتباریات برای تحول در علوم انسانی»، فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی، سال دوم، شماره 1 (پیاپی 5)، تابستان 1393 ش.
  6. پوپر، کارل، جامعه باز و دشمنان آن، عزت‌اللّٰه فولادوند، چاپ سوم، تهران، خوارزمی، 1380 ش.
  7. پورحسن، قاسم، «اعتباریات اجتماعی و نتایج معرفتی آن؛ بازخوانی دیدگاه علامه طباطبایی»، فصلنامه حکمت و فلسفه، سال نهم، شماره 4 (پیاپی 36)، زمستان 1392 ش.
  8. جوادی، محسن، «جاودانگی اصول اخلاقی و نظریه اعتباریات»، ماهنامه معرفت، شماره 15، زمستان 1374 ش.
  9. دباغ، سروش، و حسین دباغ، «اعتبار و حقیقت در اخلاق؛ افتراق و اشتراک اخلاق طباطبایی و اخلاق ویتگنشتاین متقدم»، پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت سابق)، سال هفتم، شماره 2 (پیاپی 14)، پاییز و زمستان 1388 ش.
  10. راستیان، ابراهیم، محمد بیدهندی، و فروغ‌السادات رحیم‌پور، «تقریر انسان‌شناسانه اعتباریات بر اساس ماجرای هبوط انسان از منظر علامه طباطبایی»، دوفصلنامه فلسفه و کلام اسلامی، سال پنجاه و دوم، شماره 1، بهار و تابستان 1398 ش.
  11. رحمتی، انشاءاللّٰه، و لیلی حیدریان، «اعتباریات در فلسفه اخلاق علامه طباطبایی و مقایسه آن با رویکرد ناشناخت‌گرایی در فرا اخلاق»، دوفصلنامه پژوهش‌های معرفت‌شناختی، سال اول، شماره 2، بهار و تابستان 1391ش.
  12. طباطبایی، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، پاورقی مرتضی مطهری، تهران، بی‌تا.
  13. همو، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، اسلامی، 1363 ش.
  14. همو، رسائل سبعه، قم، بنیاد علمی و فکری استاد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، 1362 ش.
  15. همو، نهایة الحکمه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.
  16. عاشوری، مهدی، و عبدالحسین خسروپناه، «واقع‌نمایی و ارزش معرفتی شناخت‌های ظنی بر مبنای نظریه اعتباریات علامه طباطبایی»، دوفصلنامه فلسفه و کلام اسلامی، سال چهل و نهم، شماره 1، بهار و تابستان 1395 ش.
  17. فصیحی، سیدحسین، و محمد رضاپور، «ماهیت اعتباریات و بررسی پیوستگی آن با حقایق اجتماعی»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی (طلوع نور سابق)، سال یازدهم، شماره 43، بهار 1392 ش.
  18. کدخدایی، عباسعلی، و هادی طحان نظیف، «ساختار و ماهیت حکومت از منظر غایت و وسیله در پرتو نظریه اعتباریات»، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، سال چهل و ششم، شماره 1، بهار 1395ش.
  19. کرد فیروزجایی، یارعلی، «حقیقت ادراک حسی از دیدگاه علامه طباطبایی»، فصلنامه معرفت فلسفی، سال دهم، شماره 3 (پیاپی 39)، بهار 1392 ش.
  20. گوتیر، دیوید، «قرارداد اجتماعی به عنوان یک ایدئولوژی»، ترجمه علی‌اکبر عسگری، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، سال دوم، شماره 1 (پیاپی 5)، تابستان 1377ش.
  21. لاک، جان، رساله دوم درباره دولت، ترجمه شهرام ارشدنژاد، تهران، روشنگران و مطالعات زنان، 1387 ش.
  22. محدر، تقی، «توجیه اخلاق بر مبنای نظریه اعتباریات علامه طباطبایی»، فصلنامه حکمت اسلامی، سال چهارم، شماره 3 (پیاپی 14)، پاییز 1396ش.
  23. مدامی، روح‌اللّٰه، و موسی ملایری، «لوازم نظریه اعتباریات در حوزه حکمت مدنی و صلح جهانی»، دوفصلنامه پژوهش‌های معرفت‌شناختی، سال هفتم، شماره 16، پاییز و زمستان 1397 ش.
  24. مصلح، علی‌اصغر، «”اعتباریات علامه طباطبایی“ مبنای طرحی فلسفی برای فرهنگ»، فصلنامه حکمت و فلسفه، سال نهم، شماره 4 (پیاپی 36)، زمستان 1392 ش.
  25. معرفی محمدی، عبدالحمید، «اقتصاد، اعتباریات و مسئله اخلاق»، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، سال دهم، شماره 2 (پیاپی 20)، بهار و تابستان 1398 ش.
  26. میرنصیری، سیدروح‌اللّٰه، و ابوالفضل ساجدی، «اعتباریات و علوم انسانی از منظر علامه طباطبایی»، فصلنامه قبسات، سال بیست و دوم، شماره 84، تابستان 1396 ش.
  27. هابز، توماس، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، چاپ یازدهم، تهران، نی، 1396 ش.
  28. هیوم، دیوید، رساله‌ای درباره طبیعت آدمی، ترجمه جلال پیکانی، تهران، ققنوس، 1397 ش.
  29. Epstein, Brian, “Social Ontology”, in: Edward N. Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2018, Available at: <https://plato.stanford.edu/archives/ sum2018/entries/social-ontology>.
  30. Hart, H. L. A., The Concept of Law, Oxford, Clarendon Press, 1961.
  31. Jacquette, Dake, “Psychologism Revisited in Logic, Metaphysics, and Epistemology”, Metaphilosophy, Vol. 32(3), 2001.
  32. Lewis, David Kellogg, Convention: A Philosophical Study, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1969.
  33. Locke, John, The Works of John Lock, A New Edition, Corrected, In Ten Volumes, Vol. lV, London, Printed for Thomas Tegg, 1823.
  34. Mill, John Stuart, A System of Logic, Ratiocinative and Inductive, New York, Harper & Brothers, Publishers, 1882.
  35. Pettit, Philip, The Common Mind: An Essay on Psychology, Society, and Politics, New York, Oxford University Press, 1993.
  36. Pitt, David, “Mental Representation”, in: Edward N. Zalta (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2020, Available at: <https://plato.stanford.edu/archives/ spr2020/entries/mental-representation>.
  37. Searle, John R., Making the Social World: The Structure of Human Civilization, Oxford, Oxford University Press, 2010.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار