ارزیابی دیدگاه آیت اللّه صدر کاظمینی در شناخت مؤلّف «فقه الرضا» و اعتبار اثر در استنباط فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم

2 طلبه حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.16.1
شناخت مؤلّف و میزان اعتبار روایات کتاب «فقه الرضا» در اجتهاد شیعی، از دیرباز دیدگاه­های گوناگون و متفاوتی را در دانش­های فقه و حدیث امامیه پدید آورده است. در میان این نظریات، دیدگاه مطرح ­شده توسط آیت‌الله سیدحسن صدر کاظمینی(م. 1354 ق)، از اثرگذاری و اهمیتی ویژه درباره این کتاب برخوردار است. در این نظریه کوشش شده است تا یگانگی «فقه الرضا» و کتاب «التکلیفِ» شلمغانی، با استناد به حضور متفرّدات و روایات منحصر به فردِ محمد بن علی شلمغانی در کتابِ منسوب به حضرت رضا (ع) اثبات شود. همچنین، نظریه­پرداز به اثبات عدم اعتبار استنباط احکام فقهی بر اساس احادیث کتاب، به دلیل ذکر نشدن اَسناد متصل برای روایات این اثر اهتمام ورزیده است. در جستار پیش­رو که با روش تحلیلی‌ـ‌‌توصیفی سامان یافته، از یک سو، شواهد و ادلّه یگانگی کتاب «فقه الرضا» و کتاب «التکلیف» مورد بررسی و نقد قرار گرفته است و از سوی دیگر، تأثیرِ عدم درج اَسناد متصل در اعتبار اجتهاد فقهی با استناد به احادیث کتاب، واکاوی شده است. نتایج این پژوهش از این شمار است: نخست اینکه استناد به روایات اختصاصی شلمغانی، تنها مجموعه­ای بودن اثر را اثبات می­کند و نشان می­دهد که این کتاب، از به هم­ پیوستن اوراقی پراکنده از چند مؤلّف پدید آمده است، نه یکتایی محضِ دو اثر؛ دوم اینکه به دلیل حصول وثوق به صدور روایات از جانب اهل بیت (ع) بر اساس شواهد و قرائن گوناگون و اطمینان به صحّت عمل مطابق با احادیثی از این کتاب که با ضوابط مذهب فقهی امامیه هماهنگ‌ هستند، استنباط احکام بر پایه روایات «فقه الرضا»، مطابق با اسلوب­های پذیرفته­شده در اجتهاد خواهد بود و فقیهان مُجازند با استناد به این کتاب، به استنباط فقهی بپردازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Ayatollah Sadr Kazemeini’s opinion about the author of Fiqh ol-Reza and the validity of the book from the viewpoint of jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Manoochei Naeini 1
  • Mohammad Hakim 2
1 Lecturer in extra-jurisprudent courses, Clerical School of Qom
2 Clerical student, Qom, and PhD student of Islamic jurisprudence and law, Tehran University
چکیده [English]

DOR: https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516026.1399.10.23.16.1
Since long, there has been a variety of ideas among Shia scholars about the author of the book Fiqh ol-Reza and the validity of the quotes in it. Among those who have addressed the issue, Ayatollah Sayed Hassan Sadr Kazemeini (1856-1936) seems to have been of the most noteworthy opinion about the book. He has attempted to prove that the two books Fiqh ol-Reza and Al-Taklif authored by Shalmaghani are, indeed, the same. This opinion is based on the unique quotes from Imam Reza (pbuh) that Shalmaghani has included in his book. The theoretician has also proved the invalidity of jurisprudence on the basis of the Hadiths in that book. This is because those Hadith are mentioned with defective references. Through a descriptive-analytical method, the present study evaluates the evidence on the sameness of the books Fiqh ol-Reza and Al-Taklif and analyzes the effect of defective references on the utility of the corresponding Hadiths in jurisprudence. The findings of the study are two-fold. First of all, the specific references that Shalmaghani has given just suggest that his book is a simple compilation of several works by different authors. Secondly, there are proofs that some of the Hadiths in the book Fiqh ol-Reza are real quotes from Imams and are congruent with the principles of Shia jurisprudence, hence authentic enough to rely on for judgement and inference.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fiqh ol-Reza
  • Imam Reza’s jurisprudence
  • Al-Taklif
  • Shalmaghani
  • Sayed Hassan Sadr
ـ قرآن کریم
1.ابن اثیر، محمد بن عبدالکریم؛ اللباب فی تهذیب الأنساب؛ بیروت: دار صادر، بی­تا.
2.ابن داود حلّی، حسن بن علی؛ رجال ابن داود؛ تهران: دانشگاه تهران، 1383 ق.
3.احسائی، ابن ابی­جمهور محمد بن زین الدین؛ غوالی اللآلی العزیزة؛ قم: دار سیدالشهداء (ع)، 1405 ق.
4. ازدی، یزید بن محمد؛ تاریخ الموصل؛ بیروت: دار الکتب الإسلامیة، 1427 ق.
5.افندی، میرزاعبدالله؛ ریاض العلماء؛ بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1431 ق.
6.امام رضا (ع)، علی بن موسی (ع)؛ فقه الرضا (ع)؛ مشهد: مؤسّسه آل­ البیت (ع)، 1406 ق.
7.امین، سیدحسن؛ أعیان الشیعه؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1403 ق.
8.انصاری، مرتضی؛ فرائد الاصول؛ قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428 ق.
9.بحرالعلوم، سید محمدمهدی؛ الفوائد الاصولیة؛ بی­جا، بی­نا، بی­تا.
10.جباری، محمدرضا؛ « نگاهی به انحرافات برخی از کارگزاران ائمه اطهار (ع)»؛ مجله معرفت، ش52، فروردین 1381 ش.
11.چهارسوقی خوانساری، محمدهاشم؛ رسالة فی تحقیق حال «فقه الرضا (ع)»؛ بی­جا، بی­نا، بی­تا.
12.حائری اصفهانی، محمدحسین؛ الفصول الغرویة؛ قم: دار إحیاء العلوم الاسلامی، 1404 ق.
13.حرّ عاملی، محمد بن حسن؛ أمل الآمل؛ بغداد: مکتبة الاندلس، بی­تا.
14.ـــــــــــــــــــــــــــــ؛ وسائل الشیعة؛ قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1409 ق.
15.حسین، جاسم؛ تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(عج)؛ ترجمه: سیدمحمدتقی آیت­اللهی، تهران: امیرکبیر، 1385 ش.
16.حلّی، محمد ابن ادریس؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرّسین، 1410 ق.
17.حموی، یاقوت؛ معجم الاُدباء؛ بیروت: دارالفکر، 1400 ق.
18.ـــــــــــــــ؛ معجم البلدان؛ بیروت: دار صادر، 1955 م.
19.خوانساری، محمدباقر؛ روضات الجنّات؛ قم: اسماعلیان، 1390 ق.
20.خویی، سیدابوالقاسم؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال؛ بی­جا، بی­نا، 1413 ق.
21.درایتی، مصطفی و دیگران؛ فهرستگان نسخه­های خطی ایران (فنخا)؛ تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، 1392 ش.
22.ذهبی، شمس­الدین محمد؛ سیر أعلام النبلاء؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، 1413 ق.
23.رازی، منتجب­الدین؛ الفهرست؛ تصحیح: سیدجلال الدین ارموی، قم: انتشارات کتابخانه آیه­الله مرعشی نجفی، 1366 ش.
24.سبحانی، جعفر؛ إرشادالعقول إلی مباحث الاُصول؛ مقرّر: محمدحسین حاج عاملی، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، 1424 ق.
25.سید مرتضی، علی بن حسین؛ رسائل الشریف المرتضی؛ قم: دارالقرآن الکریم، 1405 ق.
26.شبیری زنجانی، سیدموسی؛ کتاب نکاح (تقریرات درس خارج فقه)؛ ج8، سال تحصیلی80-1379 ش و ج14، سال تحصیلی 82-1381 ش، قم: مؤسّسه پژوهشی رأی‌پرداز، بی­تا.
27.شهید اوّل، محمد بن مکّی عاملی؛ اللمعة الدمشقیة؛ بیروت: دار التراث- الدار الإسلامیة، 1410 ق.
28.ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ ذکری الشیعة؛ قم: مؤسسه آل­ البیت (ع)، 1419 ق.
29.شهید ثانی، زین­الدین‌ بن علی؛ الروضة‌ البهیة فی شرح اللمعة ‌الدمشقیة؛ قم: کتابفروشی داوری، 1410ق.
30.صدر کاظمینی، سیدحسن؛ فصل القضاء فی الکتاب المشتهر ب«فقه الرضا (ع)»؛ چاپ­شده ضمن: «الرسائل الأربعة عشرة»، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدّرسین، 1380 ش.
31.ـــــــــــــــــــــــــــ؛ تکملة أمل الآمل؛ بیروت: دار المورّخ العربی، 1429 ق.
32.صدوق، محمد بن علی بن بابویه؛ من لایحضره الفقیه؛ چ 2، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرّسین، 1413 ق.
33.ــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ کمال الدین و تمام النعمة؛ چ 2، تهران: انتشارات اسلامیه، 1426ق.
34.صفّار قمی، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات؛ چ 2، قم: انتشارات کتابخانه آیة­الله مرعشی نجفی، 1404 ق.
35.طبرسی، احمد بن علی؛ الاحتجاج؛ مشهد: نشر مرتضی، 1403 ق.
36.طوسی، محمد بن حسن؛ تهذیب الأحکام؛ چ 4، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407 ق.
37.ــــــــــــــــــــــــــ؛ العُدّة فی اُصول الفقه؛ قم: انتشارات علاقبندیان، 1417 ق.
38.ــــــــــــــــــــــــــ؛ الغیبة؛ قم: دارالمعارف الاسلامیة، 1411 ق.
39.ــــــــــــــــــــــــــ؛ الفهرست؛ نجف: المکتبة الرضویة، بی­­تا.
40.ــــــــــــــــــــــــــ؛ کتاب الرجال؛ قم: انتشارات جامعه مدرّسین، 1427 ق.
41.ــــــــــــــــــــــــــ؛ النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی؛ چ 2، بیروت: دارالکتب العربی، 1400 ق.
42.طهرانی، آقابزرگ؛ طبقات أعلام الشیعه؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1430 ق.
43.ـــــــــــــــــ؛ الذریعة إلی تصانیف الشیعة؛ چ 3، بیروت: دار الأضواء، 1403ق.
44.علّامه حلّی، حسن بن یوسف؛ مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة؛ چ 2، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرّسین، 1413 ق.
45.ـــــــــــــــــــــــــــــــ؛ خلاصة الأقوال؛ نجف: المطبعه الحیدریه، 1381 ق.
46.مادلونگ، ویلفرد؛ «پرونده علی بن موسی الرضا (ع)»؛ ترجمه: احمد نمائی، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 8، آبان 1387 ش.
47.مازندرانی، ابن شهرآشوب؛ معالم العلماء؛ نجف: المطبعة الحیدریة، 1380 ش.
48.ــــــــــــــــــــــــــــ؛ مناقب آل ابی­طالب؛ قم: علّامه، 1379 ق.
49.مجلسی، محمدتقی؛ روضة المتّقین؛ قم: نشر مؤسسه کوشانپور، 1406 ق.
50.ـــــــــــــــــــــ؛ لوامع صاحبقرانی؛ قم: انتشارات اسماعیلیان، 1414ق.
51.مجلسی، محمدباقر؛ بحار الأنوار؛ بیروت: مؤسّسة الطبع و النشر، 1410 ق.
52.مفید، محمد بن محمد بن نعمان؛ الفصول العشرة فی الغیبة؛ قم: کنگره شیخ مفید، 1413 ق.
53.منوچهری نایینی، محمدرضا؛ حکیم، محمد؛ «بازپژوهی تاریخی، فهرستی و درون­متنی نظریه تألیف فقه رضوی به قلم حضرت رضا (ع)»، فرهنگ رضوی، ش 24، زمستان 1397 ش.
54.نجاشی، احمد بن علی؛ الفهرست؛ قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرّسین، 1365 ش.
55.نراقی، احمد؛ عوائد الأیام فی بیان قواعد الاحکام؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1417 ق.
56.نوری، میرزاحسین؛ خاتمة المستدرک؛ قم: مؤسسه آل ­البیت (ع)، 1417 ق.
57.هاشمی شاهرودی، سیدمحمود و دیگران؛ دانشنامه آثار فقهی شیعه؛ قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1395 ش.