رابطه فضای اجتماعی و عملکرد پارلمان در ایران (1359-1395)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترای جامعه شناسی سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران، ایران

3 دانشیارگروه علوم سیاسی ، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران، ایران

چکیده

مسئله این مقاله، رابطه فضای اجتماعی و عملکرد پارلمان در ایران (1359-1395) است. پارلمان‌ها ضمن برخورداری از وجوه نهادی و ماهیت ساختاری، گروه‌بندی‌های متشکل از نمایندگان هستند که هرکدام با نیروهای اجتماعی و کانون‌های قدرت سیاسی نسبتی دارند. عملکرد پارلمان‌ها نیز برآیندی از مواضع این نیروها و گروه‌بندی‌های اجتماعی و ملاحظات کانون-های قدرت سیاسی است. پرسش این پژوهش این است عملکردهای قانون‌گذاری و نظارتی پارلمان در ایران پس از انقلاب چه رابطه‌ای با فضای اجتماعی داشته است؟ برای پاسخ به این پرسش، با بهره‌گیری از نظریه تمایز «پیر بوردیو» که بر مفاهیم «فضای اجتماعی»، کنش، میدان، سرمایه و عادت‌واره استوار است و با استفاده از روش‌های تحلیل مضمون و تحلیل محتوای کیفی، عملکرد 9 دوره مجلس شورای اسلامی و نسبت آن با روند تحولات فضای اجتماعی در فاصله سال‌های 1358 تا 1396 بررسی شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ویژگی‌های چندلایه قدرت سیاسی، صف‌بندی‌ها و منازعات مستمر در میدان سیاست و تمایزات و تعارضات پیچیده و فزاینده در فضای اجتماعی در درون پارلمان منعکس‌شده و گروه‌بندی‌های درون پارلمان را به بازنمایی‌هایی اغلب متغیر از ترجیحات و اولویت‌ها در حوزه‌های قانون‌گذاری و نظارت کشانده است. همچنین نمایندگان و گروه‌بندی‌های پارلمانی نیز تمایلات و ملاحظات شخصی و گروهی خاص خود را در قالب ترجیحات محلی و یا ملی در پارلمان پیگیری کرده و کمابیش تحقق بخشیده‌اند. همچنین بر مبنای یافته‌ها به الگوبندی از فضای اجتماعی رسیدیم که نشان داد در جمهوری اسلامی ایران، فضای اجتماعیِ نامتقارن اصل و متقارن استثناست. این وضعیت با سرشت ایدئولوژیک و رانتی دولت مرتبط بوده است.

کلیدواژه‌ها


  1. احتشامی، انوشیروان (1378). سیاست خارجی ایران در دوران سازندگی. مترجم: ابراهیم متقی، زهره پوستین چی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  2. اداره کل فرهنگی و روابط عمومی مجلس (1379). فهرست موضوعی مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی. پنجمین دوره. تهران: اداره تنظیمات و انتشارت مجلس.
  3. اداره کل فرهنگی و روابط عمومی مجلس (1378). معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از آغاز انقلاب تا دوره پنجم قانون‌گذاری، تهران: تهران: اداره تنظیمات و انتشارت مجلس.
  4. ازغندی، علیرضا (1385). درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر قومس.
  5. امویی، بهمن (1385). اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران. تهران: گام نو.
  6. امیراحمدی، هوشنگ (1381). جامعه سیاسی، جامعه مدنی و توسعه ملی. تهران: نقش و نگار.
  7. اولسون، دیوید (1382). نهادهای مردم‌سالار قانون‌گذاری دیدگاهی مقایسه‌ای. مترجم: علیرضا طیب. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
  8. آیت‌الله خمینی، روح‌الله (1386). لوح فشرده صحیفه امام. (جلدهای متعدد). تهران: مرکز نشر و تنظیم آثار امام خمینی.
  9. بحرانی، محمدحسین (1388). طبقه متوسط و تحولات سیاسی در ایران معاصر (1320-1380)؛ (پژوهشی در گفتمان‌های سیاسی قشرهای میانی ایران). تهران: آگاه.
  10. برگزیده، علی (1386).«عبور از اصول‌گرایی»، شهروند امروز. سال دوم. ش 40.12 اسفند.
  11. بشیریه، حسین (1387). دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی دوران جمهوری اسلامی ایران. تهران: نگاه معاصر.
  12. بوردیو، پیر (1380). نظریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی. مترجم: مرتضی مردی‌ها. تهران: انتشارات نقش و نگار.
  13. پیشگاهی‌فرد، زهرا و صادقی، علی (1390). «آرای احزاب در هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در استان‌های کشور بر اساس سطح توسعه آن‌ها». فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. سال 25. شماره 100. بهار. صص 109-130.
  14. حاضری، علی‌محمد (1378). «برآورد آرایش و مواضع نیروها در مجلس ششم». مجله بیان. 11 بهمن‌ماه.
  15. خواجه‌سروی، غلامرضا (1374). «تعارضات جناح‌های سیاسی دوره اول مجلس شورای اسلامی» (1359-1363). فصلنامه پژوهشی امام صادق. سال اول (شماره 1). صص 89-126.
  16. خواجه‌ سروی، غلامرضا (1382). رقابت سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  17. خواجه ‌سروی، غلامرضا و شارعی، محمد محسن (1394). تاریخ تحولات سیاسی مجلس شورای اسلامی. تهران: سرو اندیشه.
  18. روزنامه رسمی. مشروح مذاکرات 9 دوره مجلس شورای اسلامی (1359-1395). شماره‌های متعدد.
  19. روزنامه صبح امروز، چهار دی و 20 آذر 1378.
  20. زمانی، سمیه، احمد، گل‌محمدی، ابوالفضل، دلاوری و وحید، سینایی (1398). «نسبت میان فضای اجتماعی و عملکرد مجلس» (1359-1363). پژوهشنامه علوم سیاسی. سال چهاردهم. شماره دوم. بهار. صص 99-130.
  21. سایلی کردده، مجید (1378). سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  22. سرزعیم، علی (1395). پوپولیسم ایرانی (تحلیل کیفیت حکمرانی محمود احمدی‌نژاد از منظر اقتصاد و ارتباطات سیاسی). با مقدمه محسن رنانی. تهران: کرگدن.
  23. سینایی، وحید و زمانی، سمیه (1390). مجلس و سیاستگذاری در ایران. تهران: میزان.
  24. صداقت، سجاد (1394). «نگاهی به انتخابات دور هشتم»، نسیم بیداری. سال هفتم. شماره 64. آذرماه. صص 80-85.
  25. ظریفی‌نیا، حمیدرضا (1378). کالبدشکافی جناح‌های سیاسی ایران 1358 تا 1378. تهران: آزادی اندیشه.
  26. فوزی، یحیی و علی، زارعی (1396). «تحلیل بافت سیاسی، اجتماعی و تخصصی نمایندگان مجلس شورای اسلامی»؛ ادوار ششم تا دهم. جستارهای سیاسی معاصر، دوره 8. شماره 26. صص 83-108.
  27. فوزی، یحیی (1384). تحولات سیاسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران. (جلد دوم). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  28. مرتجی، حجت (1377). جناح‌های سیاسی در ایران امروز. تهران: نقش و نگار.
  29. مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری (1381). برداشت اول. سال اول. ش 1. خردادماه.
  30. معاونت قوانین، اداره کل اسناد و تنقیح قوانین، آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی (1395)، تهران: اداره کل فرهنگی و روابط عمومی.
  31. میلانی، محسن (1383). شکل‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی. مترجم: مجتبی عطارزاده. تهران: گام نو.
  32. منتجب‌نیا، رسول (1395)، «روایت رسول منتجب نیا از ماجرای 99 نفر مجلس دوم»، در مصاحبه با رضوانه رضایی‌پور، سالنامه نوروز اعتماد، صص 202-207.
  33. هاشمی، رفسنجانی علی‌اکبر (1393). رونق سازندگی (خاطرات سال 1371). تهران: نشر معارف انقلاب.
    1. Benesch Christine & Bütler Monika & Hofer Katharina(2018),Transparency in Parliamentary Voting,2018, Journal of Public Economics. 163. 10.1016/j.jpubeco.2018.04.005
    2. Bourdieu Pierre(1984).Distinction:A social critique of the Judgement of taste(R.Nice,Trans).Cambridge:Harvard University Press.
    3. Bourdieu Pierre(2005).The Social Structures of the Economy.Cambridge:Polity.
    4. Carson Jamie L, Sievert Joel(2015), Electoral Reform and Changes in Legislative Behavior: Adoption of the Secret Ballot in Congressional Elections,Legislative Studies Quarterly,Volume 40, Issue 1,pp.83-110.
    5. Hug Simon& Reto Wues(2014), Party Pressure in Roll Call Votes, Paper presented at the Annual Meeting of the American Political Science Association,WashingtonD.C.,August28-31
    6. Jun Hae-won,Hix Simon(2010), Electoral Systems, Political Career Paths and Legislative Behavior: Evidence from South Korea's Mixed-Member System, Japanese Journal of Political Science ,Volume 11, Issue 2,pp.153-171. DOI: https://doi.org/10.1017/S1468109910000058
    7. Kauppi Niilo(2003).Bourdieu s Political Sociology and the Politics of European Integration.Theory and Society. Vol.32 (No.5/6).pp.775-789

Norris pippa(2002), Ballot Structures & Legislative Behavior,America: John F. Kennedy School of Government Harvard University in: https://sites.hks.harvard.edu/fs/pnorris/Acrobat/Miami%20Norris.pdf