مطالعه تطبیقی شرط فسخ و فاسخ در فقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله تخصصی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم قضایی

چکیده

اندک درنگ در مندرجات قراردادها بیانگر آن است که امروزه شروط فسخ و فاسخ یکی از متداول‌ترین شروط  قراردادها به حساب می آید؛ فلذا نیاز به وجود پژوهشی که به ماهیت، مبانی و آثار متمایز این دو گونه از شروط علی رغم وجود شباهت‌های موجود میان آن دو بپردازد، احساس می‌گردد. اسباب انحلال قرارداد به اعتبار سهمی که اراده متعاقدین در آن دارد، به دو گروه عمده انحلال ارادی و انحلال غیر ارادی (قهری) تقسیم می‌شود. انحلال ارادی به وسیله اراده یکی از طرفین یا شخص ثالث در مدت معین صورت می‌پذیرد که به آن شرط فسخ گفته می‌شود. منظور از انحلال قهری نیز این است که عقد خود به خود و بدون دخالت اراده طرفین منحل می‌گردد. با این که در دسته دوم منظور از انحلال قهری این است که اراده طرفین یا یکی از آن‌ها در وقوع فسخ دخالت ندارد و این انحلال قهراَ صورت می‌پذیرد ولی سبب این انحلال قهری، می‌تواند اراده اشخاص باشد و آن در صورتی است که متعاقدین با اراده خود درباره انفساخ احتمالی عقد در آینده تراضی کنند که به این تراضی، شرط فاسخ گفته می‌شود. در این نوشتار سعی شده است که به شرط فاسخ به عنوان یکی از اسباب انحلال قهری و شرط فسخ به عنوان یکی از طرق انحلال ارادی پرداخته شود و علاوه بر مقایسه این دو گونه از شرط از حیث مفهوم، شرایط، قلمرو و آثار، بر شرط فاسخ تاکید نموده و به بررسی ابعاد مختلف آن از جمله پذیرش آن در نظام حقوقی ایران و فقه امامیه با عنایت به سکوت قانون و فقه پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

  1. الف. فارسی

    1. امامى، سید حسن (بی‌تا)، حقوق مدنى، تهران: انتشارات اسلامیه، ج1
    2. شهیدی، مهدی (1381)، سقوط تعهدات، تهران: انتشارات مجد
    3. شهیدی،مهدی (1382)،حقوق مدنی(تشکیل‌قراردادها)،تهران: انتشارات‌مجد
    4. صفایی، حسین (1389)، قواعد عمومی قراردادها، تهران: نشر میزان، ج2
    5. طاهرى، حبیب الله (1418ه ق)، حقوق مدنى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، ج4
    6. کاتوزیان، ناصر (1374)، حقوق مـدنی(نظریه عمومی تعهدات)، تهران: نشر یلدا
    7. کاتوزیان، ناصر (1390)، قواعد عمومی قرار دادها، تهران: نشر شرکت سهامی انتشار، ج5
    8. کاتوزیان، ناصر(1375)، دوره مقدماتی حقوق مدنی خانواده، تهران: نشر یلدا، ج1
    9. یزدانیان،علیرضا (1386)،شرط فاسخ در حقوق ایران و فرانسه، تهران: سمت

    ب. عربی

    1. انصاری، مرتضى بن محمد امین (1415ه ق)، کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، ج5
    2. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد (1410ه ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2
    3. ابن براج طرابلسی، عبدالعزیز (1411ه ق)، جواهر الفقه، قم: موسسه النشر الاسلامی
    4. حائرى، سید على بن محمد طباطبایى (1418ه ق)، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، ج8
    5. حسینی عاملی، سید محمد جواد (بی‌تا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج4
    6. حلی، محقق نجم الدین جعفر بن حسین (1408ه ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم ، جلد دوم
    7. خراسانی، محمد کاظم بن حسین (1406ه ق)، حاشیه المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
    8. خوانساری نجفی، موسی بن محمد (1357ه ق)، منیه الطالب (تقریرات آیت الله نائینی)، نجف: مطبعه المرتضویه، ج2
    9. خویی، سید ابوالقاسم (1427ه ق)، مصباح الفقاهه فی المعاملات، قم: موسسه انصاریان، ج6

    10. سنهوری، عبدالرزاق (1998م)، الوسیط فـی شرح قانون مدنی، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه، ج3

    11. سیستانى، سید على حسینى (1414ه ق)، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم: دفتر آیه الله سیستانى

    12. سید مرتضی، علی بن حسین (1415ه ق)، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی

    13. شهید ثانی، زین الدین بن علی بن احمد عاملی (1413ه ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه، ج3

    1. شیرازى، سید محمد حسینى (بی‌تا)، إیصال الطالب إلى المکاسب، تهران: منشورات اعلمى، ج11

    15. طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1387ه ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ج3

    16. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن (1407ه ق)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیه ج4

    17. عاملى،حرّ،محمدبنحسن (1409ه ق)،وسائلالشیعه،قم: مؤسسهآلالبیت(ع)، ج18

    18. فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ه ق)، کشف اللثام والابهام عن قواعد الاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج7

    19. قمّى، سید صادق حسینى روحانى (1429ه ق)، منهاج الفقاهه، قم: انوار الهدى، ج5

    20. کرکی، علی بن حسین عاملی (1414ه ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: آل البیت، ج5

    21. کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب (1407ه ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، ج5

    22. مامقانی، عبدالله (1345ه ق)، نهایه المقال فی تکمله غایه الآمال، نجف: مطبعه المرتضویه

    23. مقدس اردبیلی، احمد (1345ه ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، نجف: موسسه النشر الاسلامی، ج8

    24. موسوی سبزواری، سید عبدالا علی (1416ه ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، نجف: دفتر مولف، ج17

    25. النووی، یحیی بن شرف (1994م)، المجموع شرح المهذب، بیروت: دارالفکر، ج14

    26. یزدى، سید محمد کاظم طباطبایى (1421ه ق)، حاشیه المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج2

    ج. لاتین

    1. Carbonnier, Jean (1996), Droit civil, Les obligations, troisieme edition, Pauf, paris