تحلیل فضایی مکان‌یابی بهینه مراکز خدمات‌رسانی روستایی با روش‌های تصمیم‌گیری چند معیارۀ فازی. مطالعۀ موردی: بخش ساردوئیه-شهرستان جیرفت

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهدد

3 کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهیدچمران اهواز

چکیده

از آنجایی‌که یکی از مشکلات اساسی موجود بر سر راه توسعه روستایی، گسیختگی سازمان فضایی و فقدان سلسله­مراتبی مناسب مبتنی بر رابطه تعاملی میان سکونتگاه‌ها است. در این پژوهش سعی شده است تا با مکان‌یابی مراکز برتر به لحاظ خدمات‌رسانی، یک انسجام و رابطه منطقی بین این مراکز برقرار نمود. رویکرد حاکم بر این پژوهش، توصیفی - تحلیلی است که ماهیت آن می­تواند کاربردی باشد. با توجه به اهمیت کاربردی شاخص‌های انسانی و طبیعی در این زمینه، برای دستیابی به الگوی بهینه در جهت تعیین مرکزیت خدمات روستایی از دو روش Index overlay و fuzzy Overlay در قالب نرم­افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده‌شده است. نتایج به­دست­آمده از مدل Index overlay، نشان داد اکثر روستاها در وضعیت کاملاً مناسبی قرار دارند که درمجموع 32 روستا در این طیف قرار دارد و از این تعداد، 19 روستا در دهستان ساردوئیه، 8 روستا در دهستان دلفارد و 5 روستا در دهستان گور واقع شده­اند، اما نتایج به­دست­آمده با استفاده از روش Fuzzy overlay در محیط GIS با روش Index overlay، چندان همخوانی ندارد، به­طوری­که طیف وضعیت نامناسب، بیشترین آمار یعنی 14 روستا را در خود جای داده است که ازاین‌بین 8 روستا در دهستان ساردوئیه و 7 روستا در دهستان گور واقع‌شده‌اند. با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت تا زمانی که به روستاها به‌عنوان محل زیست و سکونت انسان ازیک‌طرف و مکان­های تولیدی از سوی دیگر توجه ویژه صورت نگیرد، روستاییان با مشکل مواجه خواهند شد. راه‌حل آن شناخت صحیح از مناطق هدف و درک نیازهای مراکز روستایی با به­کارگیری روش­های دقیق و عملی است که می­تواند گامی در جهت توسعۀ پایدار باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spatial Analysis to Locate Service Centers Rural Fuzzy MCDM Methods (Case Study: Sarduiyeh- Jiroft County)

نویسندگان [English]

  • Aliakbar Anabestani 1
  • Seyed Reza hossini Kahnoj 2
  • Esmaiel Solimanirad 3
1 Ferdowsi University of Mashhad
2 Ph.D student of Geography and Rural Planning Ferdowsi University of Mashad
3 Shahid Chamran University of Ahvaz
چکیده [English]

Inappropriate distribution and a lack of attention to environmental problems, including capacities of space pattern deployment of rural service centers. Optimal deployment of rural services under optimum centers, easy access to these services and economic benefit and stability of the rural environment. The objective of this paper, the spatial analysis in locating the villages to determine the centrality of the services sector in Sardoeiyeh, the method of fuzzy compared with that of the two method used. Ruling approach on the research, descriptive and analytical - is the nature of that can be applied. For this purpose, to weight to a questionnaire data, in the form of ideas and pundits experts, including 10 experts and specialists judge has been used in this field to analyses and weight of research data, also fuzzy models and hierarchical fuzzy gamma. Given the use of natural and human indicators used in this study, to achieve the optimal pattern in determining the centrality of rural services from two ways to weighting FAHP method and information layers and also the use of GAMMA software operator in the geographic information system as space analyst several villages with appropriate measures such as the population , the height and surface slope and also avoid natural hazards like a rift in the region , and that is also prone to earthquakes points to the centrality of adequate detection. Although studies in the research, subject to become writing, but is to be mentioned in the field of fuzzy - technique and comparison of such methods are the latest such methods to determine the centrality of nothing so far has been

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fuzzy analysis
  • spatial patterns
  • location
  • village center
  • service center
  1. احدنژاد روشتی، محسن. سمیه محمدی. سمیه حمیدی و میرنجف موسوی. 1395. دسترسی به خدمات عمومی شهری با تاکید بر رویـــکرد عدالــــت اجتماعی در شهر با استفاده از GIS (نمونه‌ی موردی: خدمات آموزشی مقطع راهنمایی شهرمیاندوآب). مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال ششم، شماره بیست و یکم، گلستان.
  2. ارغان، عباس. عطیه داوری و کرامت اله فرج­زاده. 1393. مکان­یابی مراکز بهینه توسعۀ سکونتگاه­های روستایی در شهرستان قائم­شهر(مطالعۀ موردی، دهستان کوهساران)، فصلنامۀ برنامه­ریزی منطقه­ای، سال چهارم، شماره چهاردهم،  تهران.
  3. اسماعیل‌زاده، حسن. شمسیه صالح پور و یعقوب اسماعیل‌زاده. 1394. تحلیل فضایی سطح توسعه‌یافتگی مناطق روستایی شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی به لحاظ شاخص‌های توسعه و ارتباط آن با سرمایه اجتماعی. مجله آمایش جغرافیایــــی فضا، سال پنجم، شماره شانزدهم، گلستان.
  4.  اصغری­زاده، عزت‌الله. محسن ذبیحی­جامخانه. 1391. ارزیابی و رتبه‌بندی میزان توسعه‌یافتگی مناطق روستایی، با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال دوم، شماره سوم، مشهد.
  5. امانپور، سعید. صادق مختاری­چلچه. سیدرضا حسینی‌کهنوج و الهام ویسی. 1394. تحلیل فضایی و سنجش سطح توسعه­یافتگی نواحی روستایی(مطالعه موردی: شهرستان­های استان چهارمحال و بختیاری، پژوهش و برنامه­ریزی روستایی، سال چهارم، شماره دوم، شماره پیاپی دهم، مشهد.
  6. بدری، سیدعلی. سعیدرضا اکبریان­رونیزی و حسن جواهری. 1385. تعیین سطوح توسعه‌یافتگی نواحی روستایی شهرستان کامیاران، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و یکم، شماره هشتاد و دوم، مشهد.
  7. بهشتی­فر، سارا. محمد سعدی مسگری. محمدجواد ولدان­زوج و محمد کریمی. 1389. استفاده از منطق فازی در محیط GIS به منظور مکان­یابی نیروگاه­های گازی، نشریۀ مهندسی عمران و نقشه­برداری - دانشکدۀ فنی، دوره شصت و چهارم، شماره ششم، تهران.
  8. پاپلی­یزدی، محمدحسین. محمدامیر ابراهیمی. 1387. نظریه های توسعۀ روستایی، چاپ سوم، انتشارات سمت، تهران.
  9. حسینی­کهنوج، سیدرضا. نبی­الله حسینی شه­پریان و مرتضی نعمتی. 1394. تحلیلی بر ساختار فضایی شاخص­های توسعه با تأکید بر نابرابری منطقه­ای (نمونۀ موردی: استان خوزستان)، فصلنامۀ نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال هفتم، شماره سوم، گرمسار.
  10. خاکپور، براتعلی. علیرضا باوان­پور. 1388. بررسی و تحلیل نابرابری در سطوح توسعه­یافتگی مناطق شهر مشهد، مجله دانش و توسعه، سال شانزدهم، شماره بیست و هفتم، مشهد.
  11. زبردست، اسفندیار. 1381. ارزیابی روش­های تعیین سلسله مراتب و سطح­بندی سکونتگاه­ها دررویکرد عملکردهای شهری در توسعۀ روستایی، مجلۀ هنرهای زیبا، سال چهارم، شماره سیزدهم، تهران.
  12. سعیدی، عباس. 1398. مبانی جغرافیای روستایی، چاپ هفدهم، تهران، سمت.
  13. شایان، حمید. 1386. تحلیل کمّی و کیفی روند رشد و مکان یابی خدمات برتر در سکونتگاه­های روستایی شهرستان مشهد، مجلۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، دورۀ چهارم، شماره هشتم، مشهد.
  14. شمس­الدینی، علی. کیومرث دهقانی. 1393. مکا­ن­یابی بهینۀ روستاهای کانونی با استفاده از مدل تصمیم­گیریTOPSIS (مطالعۀ موردی: بخش دشمن­زیاری-شهرستان ممسنی)، فصلنامۀ راهبردهای توسعۀ روستایی، جلد یکم، شماره سوم، تربت حیدریه.
  15. صفری، رباب. مقصود بیات. 1392. تعیین سطوح توسعه‌یافتگی نواحی روستایی استان آذربایجان شرقی با استفاده از تکنیک آماری تحلیل عاملی و تحلیل خوشه­ای، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره بیست و هشتم، تهران.

16. ضرابی، اصغر. طاهر پریزادی. 1390. سطح بندی سکونتگاه­ها و تعیین مراکز عملکردی محلی(مطالعه موردی: دهستان صاحب، بخش زیویه شهرستان سقز)، فصلنامۀ علمی- پژوهشی انجمن جغرافیایی ایران، سال نهم، شماره بیست و هشتم، تهران.

  1. عطایی، محمد. 1389. تصمیم‌گیری چند معیاره فازی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهـرود.
  2. فاضل­نیا، غریب. سیدیاسر حکیم­دوست. 1391. راهنمای جامع مدل­های کاربردی GIS در برنامه‌ریزی‌های شهری، روستایی و محیطی، چاپ اول، دانشگاه زابل، زابل.
  3. فال­سلیمان، محمود. حجت­اله صادقی و معصومه موحدی­پور. 1391. تحلیلی بر نقش پروژۀ ترسیب کربن در توانمندسازی زنان روستایی (مطالعۀ موردی: حسین­آباد غیناب- شهرستان سربیشه)، فصلنامۀ برنامه­ریزی منطقه­ای، سال دوم، شماره هشتم، صص. 27-13، مرودشت.
  4. کردوانی، پرویز. 1376. جزوۀ درسی مدیریت روستایی، کارشناسی ارشد جغرافیای روستایی، دانشگاه تهران، تهران.
  5. مرادی، محمود و علیزاده، حمید. 1394. بررسی و تحلیل نظام پراکنش فضایی سکونتگاه­های روستایی با تأکید بر عوامل طبیعی و با استفاده از  GIS(مطالعۀ موردی: دهستان درح شهرستان سربیشه)، مجلۀ مسکن و محیط، سال سی و چهارم، شمارۀ صد و پنجاهم، تهران.
  6. مرصوصی، نفیسه، حکمت­نیا، حسن، پورمحمدی، محمدرضا و نظم فر، حسین. 1389. تحلیل استراتژی توسعۀ منطقه­ای در آذربایجان شرقی، پژوهش­های بوم‌شناسی شهری، سال یکم، شماره دوم، تهران.
  7. مشکینی، ابوالقاسم. اکرم قاسمی. 1391. سطح­بندی شهرستان های استان زنجان براساس شاخص­های توسعۀ فرهنگی با استفاده از مدل تاپسیس، فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، سال دوم، شماره هفتم، مرودشت.
  8.  مشهدی­زاده دهاقانی، ناصر. 1375. تحلیلی بر ویژگی‌های برنامه­ریزی شهری در ایران، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران.
  9. مطیعی لنگرودی، سیدحسن. سعداله ولایتی و مجید یاسوری. 1387. انتظام ساختار عملکردی سکونتگاه­های روستایی با تأکید بر الگوی تخصیص مکانی خدمات، مطالعۀ موردی: شهرستان کلات، مجله جغرافیا و توسعۀ ناحیه­ای، سال ششم، شماره دهم، مشهد.
  10. مهدوی­حاجیلویی، مسعود. حسین کریم­زاده. 1385. پهنه­بندی بخش مرکزی شهرستان ورزقان برای مکان‌یابی مراکز خدمات روستایی با استفاده از GIS، پژوهش­های جغرافیایی، سال سی و هشتم، شماره پنجاه و پنجم، تهران.
    1. Belton, V. and Goodwin, P. 2003. A comparison of the analytic hierarchy process and a simple multi-attribute value function. European Journal of Operational Research. 26: 7–21.
    2. Yang, J. and Lee, H. 1997. An AHP decision model for facility location selection, Facilities. 15(9/10): 236-254.