معرفی مسیری در رویکرد اسلامی به مطالعۀ آسیب‌های اجتماعی: تأملی در تجربه‌ها و مشکلات طرح پژوهشی «جامعه‌شناسی کجروی: با نگرش اسلامی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

طرح پژوهشی «جامعه‌شناسی کجروی: با نگرش اسلامی» از جمله پیشگامان مطالعۀ اسلامی آسیب‌های اجتماعی است. و بدین سبب، با شدت بیشتری، آماج تأملاتی بوده که در محورهای زیر فراروی محققان این عرصه است: کارآمدی و اثرگذاری حوزه و مطالعات آسیب‌شناسی اجتماعی در کشور، ویژگی‌ها و سطح مورد انتظار از محصولات پژوهش‌های اسلامی این حوزه، دانش‌ها و تخصص‌های اثرگذار در این پژوهش‌ها، نقطه شروع مناسب، رویکرد پژوهشی مؤثر، روش تحقیق یا فنون روشی متناسب با این مطالعات و معیارهای پایایی و روایی آنها و همچنین چگونگی پیوند مطالعات و یافته‌های اسلامی با مطالعات دانشگاهی این حوزه. جستار پیش ‌رو، با بررسی تجربه‌ها و دریافت‌های این طرح، گزارشی را از فعالیت‌ها و یافته‌های آن ارائه کرده است. این تجربه‌ها و یافته‌ها، مسیری را برای پژوهش‌های اسلامی در علوم اجتماعی معرفی می‌کنند. و می‌توانند نقطۀ شروعی برای چالش دربارۀ اجرای مؤثر و بهینۀ این پژوهش‌ها و به‌ویژه، رویکرد اسلامی به مطالعات آسیب‌شناسی اجتماعی باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A New Islamic Approach to Social Pathology: A Contemplation on the Challenges and Achievements of the Research Plan “Sociology of Deviance: An Islamic Approach

نویسنده [English]

  • Ali Salimi
Assistant Professor, Department of Sociology, Research Institute of Hawzah and University
چکیده [English]

The research plan “Sociology of Deviance: An Islamic Approach” is one of the pioneers of Islamic studies on social pathology. As a result, it has been targeted by considerations of the researchers in these areas: the functionality and influence of social pathology in Iran, the expected characteristics and level of achievements of Islamic researches in the field, the influencing knowledges and expertises of the field, the proper point of departure, the appropriate research approaches, research methods and techniques of the field, the standards of reliability and validity, and how to connect the results of Islamic studies of the field with the university's ones. The current essay presents a report of all these activities and achievements through an analysis of experiences and outcomes. These activities and outcomes introduce a new path for Islamic research in Social Sciences. They can also be a proper point of departure for challenging the influential implementation of the findings, especially of the Islamic approach to social pathology.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the Islamic study of social pathology
  • the Islamic theory of deviance
  • the Islamic system of social control
  • Quranic/narrative teachings
  • subjective interpretation
  • (combined) qualitative content analysis
  • interdisciplinary study
  • theoretic/practical research
1. آخوندی، محمدباقر (1385)، «روشی نو در پژوهش‌های جامعه‌شناختی در قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش48، ص204−217.
2. آزادارمکی، تقی؛ حسین ابوالحسن تنهایی؛ سیدکاووس سیدامامی؛ ابراهیم فیاض و ناصر فکوهی (مصاحبه) (1389)، «جستاری نظری بر امکان طرح جامعه‌شناسی دینی (2)»، مطالعات فرهنگی و اجتماعی، مصاحبه‌گر کریم‌ خان‌محمدی، پیش ش2، ص125−146.
3. اعرافی، علیرضا (1379)، «روش‌شناسی استنباط آموزه‌های تربیتی در آینه سیره و کلام امام علیj»، تربیت اسلامی، ش4، ص15−26.
4. باقری، علی‌اوسط (1388)، «مجاری تأثیر پیش‌دانسته‌های مفسر در تفسیر قرآن»، قرآن‌شناخت، س2، ش2، ص73−110.
5. بلیکی، ‏نورمن دبلیو. اچ. (۱۳۸4)، طراح‍ی‌ پژوهش‌های‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌، ت‍رج‍م‍ه‌ ح‍س‍ن‌ چ‍اوش‍ی‍ان‌، ت‍ه‍ران: ن‍ش‍ر ن‍ی‌.
6. بوریل، گیبسون، گارت مورگان (1383)، نظریه‌های کلان جامعه‌شناختی و تجزیه و تحلیل سازمان، ترجمه محمدتقی نوروزی، تهران: سمت، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
7. بیات، بهرام؛ جعفر شرافتی‌پور و نرگس عبدی (1387)، پیشگیری از جرم: با رویکرد اجتماع‌محور، تهران: معاونت اجتماعی نیروی انتظامی.
8. پسندیده، عباس (1386)، «درآمدی بر روش‌شناسی فهم معارف روان‌شناختی از احادیث»، علوم حدیث، ش12 (3−4)، ص88−109.
9. جلایی‌پور، حمیدرضا (1387)، «با نظریه‌های گوناگون جامعه‌شناسی چگونه روبه‌رو شویم؟ با اشاره به چارچوب‌های نظری پایان‌نامه‌های دانشجویی»، نامۀ علوم اجتماعی، ش33، ص99−130.
10.جمشیدیها، غلامرضا و علی سلیمی (1387)، «پیشگیری از جرم در پیشینۀ تفکر اسلامی»، در محمد فرجیها و رحمت‌اﷲ صدیق سروستانی، پیشگیری از جرم با رویکرد جامعه‌شناختی (مجموعه مقالات نخستین همایش ملی پیشگیری از جرم)، تهران: دفتر تحقیقات کاربردی پلیس پیشگیری ناجا، ص41−86.
11.چ‍ل‍ب‍ی‌، م‍س‍ع‍ود (۱۳۸۵)، ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ در ف‍ض‍ای‌ ک‍ن‍ش‌، تهران: ن‍ش‍ر ن‍ی‌‏‫.
12.داوری، محمد و علی سلیمی (1396)، نماز و سازوکارهای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تهران: ستاد اقامه نماز و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
13.دلاّل، احمد (1386)، «علم و قرآن»، قرآن و علم، ترجمه محمدجواد اسکندرلو، بررسی و نقد محمدعلی رضایی اصفهانی، قرآن و علم، س1، ش1، ص61−135.
14. دوورژه، موریس (۱۳۶۲)، روش‌هاى علوم اجتماعى، ترجمۀ خسرو اسدى، چ2، تهران: امیرکبیر.
15.دیلمی‏، حسن بن ابی‌الحسن (1408)، أعلام الدین فی صفات المؤمنین‏، چ1، قم: مؤسسة آل‌البیتb.
16.رضایی اصفهانی، محمدعلی (۱۳۸8)، «تفسیر علمی قرآن از دیدگاه مفسران شیعه»، شیعه‌شناسی، د7، ش26، ص147−182.
17.سلیمی، علی (1385)، «گزاره‌های دینی و طبیعت اجتماعی کجروی»، مجله انجمن معارف اسلامی، س2، ش4، ص123−160.
18.سلیمی، علی (1386)، «جستجوی درونمایه‌های یک نظریۀ اجتماعی کجروی براساس آموزه‌های قرآنی»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلّم (ویژه‌نامۀ علوم اجتماعی 3)، ش56−57، ص129−181.
19.سلیمی، علی (1389)، «درونمایه‌های یک نظریۀ ارتباطات میان‌فرهنگی در آموزه‌های قرآنی»، اسلام و علوم اجتماعی، س2، ش4، ص7−38.
20.سلیمی، علی (1393−1)، «پیوندهای قدرت و کجروی: الگویی تلفیقی براساس آموزه‌های قرآنی»، اسلام و علوم اجتماعی، س6، ش12، ص27−62.
21.سلیمی، علی (1393−2)، تحلیل‌های ساختی و تضاد در نظریۀ قرآنی کجروی: براساس آرای تفسیری شیعه، رسالۀ دکتری رشته جامعه‌شناسی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
22.سلیمی، علی (1395)، «تحلیل پاره‌فرهنگی در نظریۀ قرآنی کجروی»، اسلام و علوم اجتماعی، س8، ش15، ص5−34.
23.سلیمی، علی (1396)، «رویکرد بزهدیده‌شناختی در نظریۀ قرآنی کجروی»، معرفت فرهنگی اجتماعی، س8، ش4 (32)، ص23−44.
24.سلیمی، علی (1397)، «کاربرد تحلیل محتوای کیفی در استخراج تحلیل‌های اجتماعی قرآن کریم: گزارشی تحلیلی از روش یک تحقیق»، روش‌شناسی علوم انسانی، د25، ش97، ص75−99.
25.سلیمی، علی و محمد داوری (1387)، جامعه‌شناسی کجروی (مجموعه مطالعات کجروی و کنترل اجتماعی: کتاب 1)، ویراست 2، چ2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
26.سلیمی، علی؛ محمود ابوترابی و محمد داوری (1388)، همنشینی و کجروی: نگاهی به دیدگاه‌های اسلامی و یافته‌های اجتماعی (مجموعه مطالعات کجروی و کنترل اجتماعی: کتاب 3)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، سازمان فرهنگی−‌اجتماعی شهرداری تهران.
27.صادقی‌فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (1394)، «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی، مورد مطالعه: تأثیرات مدرن شدن بر خانواده ایرانی»، راهبرد فرهنگ، د8، ش29، ص61−91.
28.صدر، سیدمحمدباقر (1426)، المدرسة القرآنیة: یحتوی علی التفسیر الموضوعی للقرآن الکریم و بحوث فی علوم القرآن و مقالات قرآنیة، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
29.صفاری، علی (1380)، «مبانی نظری پیشگیری از وقوع جرم»، تحقیقات حقوقی، ش33−34، ص267−321.
30.محسنی‌ تبریزی، علیرضا و علی سلیمی (1391)، «تحلیل محتوای کیفی قیاسی و بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی در علوم اجتماعی»، روش‌شناسی علوم انسانی، ش18 (72)، ص135−158.
31.محسنی‌تبریزی، علیرضا؛ محمود رجبی و علی سلیمی (1391)، «تبیین اجتماعی نفاق: الگویی تلفیقی براساس آموزه‌های قرآنی»، نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، س2، ش2، ص111−151.
32.مصباح‌یزدی، محمدتقی (1368)، «رابطه قرآن با علوم بشری»، کیهان اندیشه، ش28، ص48−59.
33.مصباح‌یزدی، محمدتقی (مصاحبه) (1372)، «سلسله گفت و شنودهایی در مورد مباحث بنیادی علوم انسانی»، مصباح، س2، ش8، ص9−24.
34.مصباح یزدی، محمدتقی (1376)، مباحثی درباره حوزه (مجموعه سخنرانی‏ها)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
35.مصباح ‌یزدی، محمدتقی (1377)، پیش‏نیازهای مدیریت اسلامی، ج1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
36.معرفت، محمدهادی و محمود رجبی (مصاحبه) (1372)، «قلمرو معارف قرآن و ارزش فهم ما از قرآن»، معرفت، ش6، ص5−11.
37.مکارم، ناصر (مصاحبه) (1372)، «قلمرو معارف قرآن و ارزش فهم ما از قرآن»، معرفت، ش6، ص5−11.
38. مهدوی، سیدمحمدصادق و حسین بستان (نجفی) (1391)، «مبانی روش‌شناختی نظریه‌سازی در جامع‌شناسی اسلامی»، روش‌شناسی علوم انسانی، س18، ش71، ص69−98.
39.وایت، رابرت و فیونا هینز (1390)، جرم و جرم‌شناسی: متن درسی نظریه‌های جرم و کجروی (مجموعه مطالعات کجروی و کنترل اجتماعی: کتاب 2). ترجمه علی سلیمی، چ4، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
47. Downes, David; Paul Rock (1998), Understanding Deviance: A Guide to Sociology of Crime and Rule Breaking. (3rd ed.). Oxford University Press.
48. Forman, Jane, Laura Damschroder (2008), 'Qualitative Content Analysis'. in Robert Baker and Wayne Shelton (eds.). Emperical Methods for Bioethics: A Primer (Advances in Bioethics 11). Oxford, Linacre House, Jordan Hill. pp. 39-62.
49. Krippendorff, Klaus H. (2004), Content Analysis: An Introduction to Its Methodology. Thousand Oaks, Calif, Sage Publications, Inc.
50. White, Marilyn D., Emily E. Marsh (2006), "Content Analysis: A Flexible Methodology". Library Trends (55-1). PP. 22-45.
51. Wrightsman, L. S., M. T. Nietzel & W. H. Fortune (1998), Psychology and the Legal System. (4th ed.). U.S.A.: Broks/Cole Publishing Company.