بازنمایی عنصر شور و احساس در آیین‌های محرّم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشجوی دکترای تخصصی دین‌پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

پژوهش حاضر، به روش کیفی، مبتنی بر نظریه تفسیری کلیفورد گیرتز انجام گرفته. مسئله اصلی در این پژوهش، توصیف عناصر شور و احساس در مناسک محرّم، با تأکید بر فهم چیستی آن در قالب دینِ زیسته ‌است. واحد تحقیق آن دسته از یافته‌های آیینی است که بیشتر عنصر شور و احساس در آن متجلّی است مانند: (سیاه‌پوشی، سینه‌زنی، زنجیر‌زنی، قمه‌زنی و تعزیه) که محقق آنها را به شیوه قوم‌نگاری دینی بازنمایی نموده است. راه رسیدن به چنین هدفی ساده نبود، بلکه مستلزم انتخاب روشی پیچیده و ترکیبی بود که محقق را واداشت به روش مشاهده مشارکتی و مصاحبه با پیشکسوتان آیین محرّم به گفتگو بنشیند. در فرایند تجزیه و تحلیل یافته‌های ذکر شده به شکل تفسیری، پژوهشگر به شرح این واقعیّت پرداخته که آیین محرّم بازتولیدکنندۀ هویت دینی و فرهنگی بوده است، و آیین‌ها، همان باور دینی مناسک‌گزار‌انند که به عینیّت درآمده. حاصل مصاحبه‌ها و نتیجه مشاهده محقق نشان داد که شور، احساس، و حرکت به‌عنوان روح مناسک‌اند، و طبیعتِ آیین محرّم متمایل به محاکات و دیده شدن است. نتیجه به دست آمده ثابت کرد که آیین محرّم از یک طرف، مؤلفه‌هایی هویت‌ساز‌ و تقویت‌کننده ساخت اجتماعی‌‌اند، که توانسته‌اند در بازتولید روحیه، ارتباطات جمعی، روابط درون‌گروهی، پیوندهای اجتماعی، آگاهی جمعی، و بازسازی باورهای دینی نقش‌آفرینی کنند، و از طرف دیگر، پیوند‌دهنده گذشته و حال بوده‌اند.محقق در پایان به این جمع‌بندی رسیده که فهم رابطه شور و احساس در مناسک و آیین دینی راه رسیدن به حقیقت دین را هموار خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Representation of Passion in Muharram Ritual Ceremony

نویسندگان [English]

  • Allahkaram Karamipur 1
  • Abdolhossein Haji Abolhassani 2
1 Assistant professor and faculty member of the University of Religions and Denominations
2 PhD candidate of Religious Studies of the University of Religions and Denominations
چکیده [English]

The present research uses the method of analytical anthropology and Geertz’ analytical theory for the representation[1] of the elements of Muharram rituals as the lived religion, with emphasis on the element of “passion”. The represented rituals are siah-pushi (funeral black-wearing), sineh-zani (street procession), zanjir-zani (self-flagellation with chain), qameh-zani (cutting one’s scalp with blade), ta’ziyeh (passion play), and qorbani (sacrifice). Rituals are studied as meaningful and systematic religious actions considered as culture; the article proves that Muharram ceremony reproduces the cultural identity in the sense that a person’s mentality is materialized through it. In this research, it is claimed that passion and motion are the spirit of rituals, the nature of Muharram ceremony has a tendency towards mimesis and visibility, and such a ritual ceremony attaches the past to the present; it not only is the identity-giving element and the re-enforcer agent of social structure, but also has proved its potential in reproducing morale, social communication, in-group interactions, social linkages, communal consciousness, and religious beliefs.
 



[1] Representation: pretending, showing again, explaining, expressing (Amid). Representation accords different meanings in each setting. In anthropology, it denotes to how people produce meaning in each culture. In this article, representation means distinguishing a set of unwritten social contracts that those who perform rituals in Muharram ceremony have placed their rituals upon. Representation is a way to evaluate the meaning latent in context. It forms the world, the ways of striving in it, and the methods of communicating in it. It is used for compensating the gaps in a setting called symbolic order.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religious studies
  • analytical anthropology
  • culture
  • ritual
  • Geertz
  • symbol
  • identity

مراجع

1. آقاجانی، حسین و سوده جعفرزاده (1391)، درآمدی بر مردم‌شناسی: نماد، نشانه، هنر و ضرب‌المثل‌ها، تهران: علم.
2. آوینی، سید‌مرتضی (1372)، «بیان تمثیلی یا سمبولیک»، سورۀ اندیشه، دوره اول، تیر و مرداد 1372، شماره 52 و 53، ص6−12.
3. قربانعلی‌پور، وحید، سال دفاع 1385، بررسی کفایت تبیینی نظریات امیل دورکیم و پیتر ال. برگر در مورد رفتارهای مذهبی به خصوص مراسم عاشورای شهر رشت در محرم سال 1383، دانشگاه گیلان، ارشد.
4. بشیر، حسن (1390)، تعزیه: از مجموعه «مفاهیم بنیادین علوم انسانی و اسلامی»، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادقg.
5. بلیکی، نورمن (1393)، طراحی پژوهش‌های اجتماعی، ترجمه: حسن چاوشیان، تهران: نشر نی.
6. پورحسن، قاسم (1392)، هرمنوتیک تطبیقی بررسی همانندی فلسفه تأویل در اسلام و غرب، ویراست و افزونه دوّم، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
7. حسن‌زاده اصفهانی، مهدی، سال دفاع 1388، جامعه‌شناسی پدیداری مناسک عزاداری در مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، ارشد.
8. جعفری، محمدرضا (1376)، فرهنگ فشرده انگلیسی−فارسی، تهران: نشر فاخته.
9. جمشیدیها، غلامرضا و علیرضا قبادی (1386)، «تحلیل جامعه‌شناختی از مراسم و
مناسک دینی با تأکید بر مراسم عاشورا»، مجله تاریخ اسلام، تابستان 1386، شماره 30، ص37−60.
10. خدابخشی، سمیّه (1394)، تحلیل و بررسی نمادهای تصویری عزاداری در دوره صفوی و قاجار، زرین‌شهر: دهلاویه.
11. دانشنامه آزاد (نوستالژی /https://fa.wikipedia.org/wiki).
12. دورکیم، امیل (1393)، صور بنیانی حیات دینی، ترجمه: باقر پرهام، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.
13. راهگانی، روح‌انگیز (1388)، تاریخ نمایش، تئاتر و اسطوره در عهد باستان، تهران: نشر قطره.
14. رحمانی، جبّار (1392)، تغییرات مناسک عزاداری محرّم (انسان‌شناسی مناسک عزاداری محرّم)،تهران: تیسا.
15. ـــــــــــ (1392)، مناسک عزاداری محرّم، ج‌1، (مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی)، تهران: خیمه.
16. ـــــــــــ (1392)، مناسک عزاداری محرّم، ج‌2، (مطالعات جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی)، تهران: خیمه.
17. عمید، حسن (1383)، فرهنگ عمید، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
18. فراستخواه، مقصود (1395)، روش تحقیق کیفی در علوم اجتماعی با تأکید بر «نظریۀ برپایه» (گراند تئوری GTM‌(، تهران: نشر آگاه.
19. فکوهی، ناصر (1386)، «نگاهی به رویکرد تفسیری کلیفورد گیرتز با تأکید بر تفسیر او از پدیدۀ دینی»، نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ 31، ص103−124.
20. ـــــــــــ (1392)، تاریخ نظریه‌ها و اندیشه‌های انسان‌شناسی، تهران: نشر نی.
21. ـــــــــــ (1393)، مبانی انسان‌شناسی، چاپ سوم، تهران: نشر نی.
22. فی، برایان (1389)، پارادایم شناسی علوم انسانی، ترجمه: مرتضی مردیها، تهران: دانشگاه امام صادقg، ص98.
23. کاهیرده، نسیم (1394)، عاشورا مناسک معنا (مجموعه مقالات جامعه‌شناختی پیرامون مهم‌ترین مناسک معنا بخش به حیات شیعیان)، تهران: خیمه.
24. کاهیرده، نسیم و مهری بهار (1389)، «تحلیل گونه‌های گفتمانی متأثر از محتوای مناسک عاشورا (از خلال تحلیل گفتمان نشریات مرتبط با موضوع عاشورا)»، دو فصلنامه علمی−تخصصی پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، شماره 5، ص‌157−174.
25. کرمی‎پور، الله‎کرم (1390)، «روش و رویکرد کلیفورد گیرتز درباره دین و فرهنگ»، فصلنامه علمی−پژوهشی اندیشه نوین دینی، 24، ماه، 3، 2، 1، ص153−175.
26. گوردون‌، رابرت؛ اندرو لاینز و هریت لاینز (1393)، انسان‌شناسان بزرگ، گروه مترجمان زیر نظر، ناصر فکوهی، تهران: نشر گل آذین.
27. لیتل، دانیل (1388)، تبیین در علوم اجتماعی، درآمدی به فلسفه علم الاجتماع، ترجمه: عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات صراط.
28. مرادی، هاشم، سال دفاع 1392، مطالعه تغییرات مناسک عزاداری ماه محرم شهرستان طبس در سه دهه گذشته، دانشگاه تربیت معلم تهران، ارشد.
29. مطهری، مرتضی (1380)، پانزده گفتار، تهران: انتشارات صدرا.
30. همیلتون، ملکم (1390)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه، محسن ثلاثی، چاپ سوم، تهران:
نشر ثالث.
31. Frijda Nico H. (Editor) (2000), Antony S. R. Manstead (Editor), Sacha Bem (Editor), Emotions and Beliefs: How Feelings Influence Thoughts, 1st Edition, Cambridge University Press.
32. Geertz, Clifford (1973), the interpretation of cultures, Basic Books, New York.
33. Geertz, Clifford (2000), key temporary thinkers: culture, custom and ethic, Fred, Inglis/Polity Press.
34. Geertz, Clifford (1971), Islam Observed Religious Development in Morocco and Indonesia, University of Chicago Press
35. Geertz, Clifford. (1984), Cultural and Social Change: the Indonesian Case. Man 19: 513-32.
36. Geertz, Clifford. (Ed.) (1974), Myth, symbol, and culture, W. W. Norton, New York.
37. Hutchison Emma, (2016), Affective Communities in World Politics: Collective Emotions after Trauma, Cambridge University Press.
38. Levinson, David (Editor), Peter F. Jorgensen (Editor), James J. Ponzetti (Editor) (1999), Encyclopedia of Human Emotions (2 Vols.) 1st Edition, MacMillan Reference Books.
39. Marrett, R.R. (1914), the Threshold of Religion, London: Methuen.
40. Planalp Sally, (1999), Communicating Emotion: Social, Moral, and Cultural Processes, 1st Edition, Cambridge University Press.
41. Ricoeur, Paul, The Task of Hermeneutics, Philosophy Today, Volume 17, Issue 2, summer 1973.
42. Turner, Victor ( 1969) (1966), the Ritual Process: Structure and Anti-Structure, Ithaca, N.Y.: Cornell University Press.
43. Turner, Victor (1975a), Dramas, Fields, and Metaphors: Symbolic Action in Human Society (Symbol, Myth, and Ritual Series), Cornell University Press.
44. Turner, Victor (1975b), Revelation and Divination in Ndembu Ritual, Cornell University Press.
45. Von Scheve, Christian and Mikko Salmella, (2014), Collective Emotions: Perspectives from psychology, philosophy, and sociology (Series in Affective Science), Oxford University Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار