بررسی «روش تحقیق» در پژوهش‌های حوزه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری در ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

گسترش دانش در حوزه علوم انسانی مبتنی بر معرفت‌شناسی، هستی‌شناختی و روش‌شناختی شکل می‌گیرد. در این بین «روش‌شناسی» مبنای تولید علم در همه رشته‌هاست و روش‌شناسی معرفت علمی نیز بر سه عنصر پارادایم، نظریه و روش استوار است. هدف این مقاله بررسی «روش تحقیق» پژوهش‌های حوزه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری می‌باشد. روش این مقاله سنجش اعتبار سازه‌ای مقاله‌های حوزه رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری است.
نتایج نشان می‌دهد مهم‌ترین روش استفاده‌شده در حوزه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، که همان «مشاهده» است و مهم‌ترین ابزار که «پیمایش» می‌باشد، به مرور به فراموشی سپرده شده است و امروزه شکل ناقصی از دوران سلطهٔ کمّی‌گرایی در پژوهش‌های حوزه مقالات جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ایران رایج است. درنتیجه انتظار تولید دانش علمی بدون توجه به اصول روش‌شناسی معرفت علمی (پارادایم، نظریه و روش)، انتظاری نابجا در تولیدات اخیر پژوهش‌های حوزه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری است.

در روش‌شناسی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ایران چگونگی ورود به واقعیت (واقعیت‌های یک شهر شامل: اجتماعی، کالبدی و طبیعی)، مدل ورود به واقعیت (قیاسی یا استقرایی)، روش اندازه‌گیری متغیرهای موجود در شهر (کمّی، کیفی یا ترکیبی) و سرانجام نظام‌های ارزشی و نقش آنها در پژوهش، به درستی مدنظر قرار نمی‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


1. ایمان، محمدتقی (1380)، «نقد روش‌های کمی غالب بر پژوهش و لزوم توجه به روش‌های کیفی در پژوهش‌های کیفی در پژوهش رسانه‌ها در ایران»، مجله علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، دوره شانزدهم، ش 2، (پیاپی 32)، ص 131−147.
2. ایمان، محمدتقی و احمد کلاته ساداتی (1391)، «آسیب‌شناسی روش توسعه علوم انسانی در ایران»، فصلنامه راهبرد فرهنگ، ش 19، ص 27−51.
3. ایمان، محمدتقی و منیژه محمدیان (1387)، «روش‌شناسی نظریه بنیادی»، روش‌شناسی علومانسانی، س 14، ش 56، ص 31−54.
4. آرامبراستر بی.‌ بی و تی. اچ. آندرسون (1372)، تحلیل کتاب درسی، ترجمه هاشم فردانش، تهران: تعلیم و تربیت.
5. چالمز، آلن اف (1390)، چیستی علم، درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی، ترجمه سعید زیباکلام، چ 12، تهران: سمت.
6. حقیقت، سیدباقر (1382)، «بحران روش‌شناسی در علوم سیاسی»، مجله علوم سیاسی، ش 22،  ص 153−174.
7. خاکی، غلامرضا (1392)، روش تحقیق گرانددی در مدیریت با رویکرد پایان‌نامه نویسی، چ 1، تهران: فوژان.
8. رضی، احمد (1387)، «شاخص‌های ارزیابی و نقد کتاب‌های درسی دانشگاهی»، سخن سمت، ش 21، ص 21−30.
9. زیباکلام، سعید (1395)، «نظریه‌سازی و معضلات و اهداف بومی»، روش‌شناسیعلومانسانی، س 22، ش 88، ص 179−201.
10. ساروخانی، باقر (1375)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
11. ساعی، علی (1392)، روش پژوهش تطبیقی با رویکرد تحلیل کمی، تاریخی و فازی، چ 1، تهران: نشر آگه.
12. شاه ولی، منصور و شبیر کرمی (1393)، «بررسی الگوی متعالی روش تحقیق برای توسعه پایدار با روش ترکیبی»، روش‌شناسیعلومانسانی، س 20، ش 79، ص 27−46.
13. شایان، سیاوش و هدیه دهستانی (1395)، «ژئومورفولوژی؛ تبیین روش‌های پژوهش و مطالعه، با تأکید بر مطالعات ژئومورفولوژی رودخانه»، فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره بیستم، ش 2، ص 256−271.
14. صادقی، مجتبی، جعفر جوان و محمدرحیم رهنما (1395)، «روش‌شناسی فضای جغرافیای چیست؟ (درنگی بر سرشت روش‌شناسی شناخت فضای جغرافیایی از چشم‌انداز پدیدارشناسی هرمونتیک)»، فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، دوره هفتم، ش 25، ص 12−28.
15. عابدی، احمد و علیرضا شواخی (1389)، «مقایسه روش‌شناسی پژوهش کمی و کیفی در علوم رفتاری»، فصلنامهراهبرد، س 19، ش 54، ص 153−168.
16. عاشوری، مهدی (1395)، «مقایسه پارادایم‌ها و معضل سنجش‌ناپذیری نظام‌های طبقه‌بندی»، روش‌شناسیعلومانسانی، س 22، ش 87، ص 77−92.
17. گِرِگ، مادلین و آلینهارت، گه (1378)، «شناخت‌شناسی جغرافیا، بحثی در سیر فلسفی اصول علم جغرافیا و آموزش آن»، ترجمه سیاوش شایان، مجله رشد آموزش جغرافیا، ش 53، ص 38−44.
18. محمدپور، احمد (1390)، روش تحقیق کیفی، ضد روش 1 و 2، مراحل و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی، ج 1 و 2، چ 1، تهران: جامعه‌شناسان.
19. مهرمحمدی، محمود (1391)، «کثرت روش‌شناسی پژوهش: افول پوزیتیویسم یا مرگ حقیقت؟»، پژوهش‌نامه مبانی تعلیم و تربیت، س2، ش1، ص 27−46.
20. میلانی، عباس (1387)، تجدد و تجددستیزی در ایران،(مجموعه مقالات)، چ 7، تهران: اختران.
21. ناجی، سعید (1385)، «نقدی بر روش تحقیق در نظام آموزشی کشور»، روش‌شناسیعلومانسانی، س 12، ش 47، ص 136−155.
22. نیازی، محسن (1390)، «روش‌های تحقیق تلفیقی، جنبش سوم روش‌شناختی در علوم اجتماعی»، مجلهٔ مطالعات اجتماعی ایران، دورهٔ پنجم، ش 2، پیاپی 15، ص 160−184.
23. یغمایی، ابوتراب (1395)، «آیا شاخص‌های علم، پیشرفت علمی را نشان می‌دهند؟ ارزیابی فلسفی یک اصل در سیاست‌گذاری علم و فناوری»، روش‌شناسیعلومانسانی، س 22، ش 87، ص 33−56.
24. Adrian, C., & Forbes, D. (1984), “Australasian human geography: urban geographer's reply”, Progress in Geography, 8 (4), 563-569.
25. Brunsdon, C. (2015), “Quantitative methods I: Reproducible research and quantitative geography”, Progress in Human Geography, 40 (5), 687-696.
26. Brunsdon, C. (2017), “Quantitative methods III: Scales of measurement in quantitative human geography”, Progress in Human Geography, 0309132517717008.
27. CORDIS. (2010), “Riding the Wave: How Europe Can Gain from the Rising Tide of Scientific Data”, Final report of the High Level Expert Group on Scientific Data, Available at: http://cordis.europa.eu/fp7/ict/e-infrastructure/ docs/hlg-sdi-report.pdf.
28. DeLyser, D., & Sui, D. (2013), “Crossing the qualitative-quantitative divide II: Inventive approaches to big data, mobile methods, and rhythmanalysis”, Progress in human geography, 37 (2), 293-305.
29. DeLyser, D., & Sui, D. (2014), “Crossing the qualitative-quantitative chasm III: Enduring methods, open geography, participatory research, and the fourth paradigm”, Progress in Human Geography, 38 (2), 294-307.
30. Dodge, M., & Perkins, C. (2008). Reclaiming the map: British geography and ambivalent cartographic practice. Environment and Planning A40(6), 1271-1276
31. Dowling, R., Lloyd, K., & Suchet-Pearson, S. (2015), “Qualitative methods 1: Enriching the interview”, Progress in human geography, 40 (5), 679-686.
32. Dowling, R., Lloyd, K., & Suchet-Pearson, S. (2016), “Qualitative methods II: ‘More-than-human’methodologies and/in praxis”, Progress in Human Geography, 41 (6), 823-831.
33. Du Toit, J. L., & Mouton, J. (2013), “A typology of designs for social research in the built environment”, International Journal of Social Research Methodology, 16 (2), 125-139.
34. Hey T, Tansley S, and Tolle K (eds). (2009), the Fourth Paradigm: Data-Intensive Scientific Discovery, Redmond, WA: Microsoft Research.
35. Horton, F. E., & Hultquist, J. F. (1972). “Understanding Urban Geography: The Role of Transformation Research and Planning”, Journal of Geography, 71 (5), 263-274.
36. Jeans, D. N. (1983), “Experiments of fruit and experiments of light: human geography in Australia and New Zealand”, Progress in Geography, 7 (3), 313-343.
37. Johnston, R. J. (1995), “Geographical research, geography and geographers in the changing British university system”, Progress in Human Geography, 19 (3), 355-371. DOI: https://doi.org/10.1177/030913259501900303.
38. Kar, N. R. (1968), “Research Frontiers in Urban Geography: An Appraisal and Critique of Recent Trends in Quantification in Urban Geography”, Urban Affairs Quarterly, 3 (3), 37-68.
39. Kenny, J., & Lees, L. (2004), “Guest Editorial-Changing Urban Geographies: Perspectives on Anglo-American Urban Research”, Urban Geography, 25 (8), 693-696, DOI: 10.2747/0272-3638.25.8.693
40. Kleinhans, R. (2012). A glass half empty or half full? On the perceived gap between urban geography research and dutch urban restructuring policy. International Journal of Housing Policy12(3), 299-314.
41. Kwan, M. P. (2014), “International perspectives on research directions in geography and urban sustainability”, Asian Geographer, Vol. 31, Issue 2, 149-151.
42. Lees, L. (2004), “Urban geography: discourse analysis and urban research”, Progress in human geography, 28 (1), 101-107.
43. Lefebvre, H. (2004), Rhythmanalysis: Space, Time and Everyday Life, translated by Elden S and Moore G.London: Continuum.
44. Manyika J, Chui M, Brown B, Bughin J, Dobbs R, Roxburgh C, et al. (2011), Big data: The next frontier for innovation, competition, and productivity, Available at: http://www.mckinsey.com/Insights/MGI/Research/Technology_and_Innovation/Big_data_The_next_ frontier_for_innovation.
45. Martin, R. (2000), “Editorial: In memory of maps”, Transactions of the Institute of British Geographers, 25 (1): 3–6.
46. Mason, J., (2002), Qualitative researching, 2nd edn, Sage, London.
47. Miller, HJ. (2010), “The data avalanche is here: Shouldn’t we be digging?”, Journal of Regional Science, 50: 181–201.
48. Nielsen, M. (2011), Reinventing Discovery: The New Era of Networked Science, Princeton, NJ: Princeton University Press.
49. O’Reilly, Radar, Team. (ORT) (2011), Big Data Now: Current Perspectives from O’Reilly Radar, Sebastopol, CA: O’Reilly Media.
50. Pain, R. (2004), “Social geography: participatory research”, Progress in human geography, 28 (5), 652-663.
51. Pierce, J., & Lawhon, M. (2015), “Walking as method: Toward methodological forthrightness and comparability in urban geographical research”, The Professional Geographer, 67 (4), 655-662.
52. Robinson, J. (2016), “Thinking cities through elsewhere: Comparative tactics for a more global urban studies”, Progress in Human Geography, 40 (1), 1-27.
53. Robinson, O. C. (2014), “Sampling in interview-based qualitative research: A theoretical and practical guide”, Qualitative research in psychology, 11 (1), 25-41.
54. Rose, J. (2018), “Developing and Sequencing Community Engagement and Experiential Education: A Case Study of Urban Geography Teaching and Research”, the Professional Geographer, 70 (2), 305-310.
55. Stevens, S. S. (1946). On the theory of scales of measurement.
56. Swanson, B. (2007), “The coming exaflood”, Wall Street Journal 20 January, Available at: http://www.discovery. org/a/3869.
57. Wheeler, JO. (1998), “Map phobia in geography? 1980–1996”, Urban Geography, 19: 1–5.
58. Wheeler, J. O. (2002). Centers for Urban Geography Research in the United States and Canada, 1980-2001. Urban Geography23(7), 597-600.
59. Zelinsky, W. (1973), “The first and last frontier of communication: The map as mystery”, Special Libraries Association, Geography and Map Division, Bulletin 94 (December): 2−8.