بررسی نسبت اقتصاد مقاومتی و اقتصاد اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی حضرت امام خمینی (ره)

چکیده

هرچند اقتصاد مقاومتی به‌طورعمده به‌عنوان الگوی برخاسته از نظام اقتصادی اسلام معرفی شده، ولی تصویر مشخصی از نسبت اقتصاد مقاومتی و اقتصاد اسلامی ارائه نشده است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی به تبیین نسبت میان اقتصاد مقاومتی و اقتصاد اسلامی پرداخته می‌شود. بنا به فرضیه مقاله، اقتصاد مقاومتی یکی از کلان نظریه‌های اقتصاد اسلامی است که ناظر به تجزیه و تحلیل آسیب‌پذیری و مقاوم‌سازی نظام اقتصادی با رویکرد اسلامی می‌باشد.
یافته‌های مقاله نشان می‌دهد که تعریف اقتصاد مقاومتی به‌عنوان یکی از کلان نظریه‌های اقتصادی اسلام به فهم بهتر جایگاه اقتصاد مقاومتی در ادبیات اقتصاد اسلامی کمک می‌کند. در این چارچوب نظریه اقتصاد مقاومتی به تجزیه و تحلیل علل آسیب‌پذیری اقتصادی از نگاه اسلامی و راهبردهای اسلامی برطرف کردن این آسیب‌ها و مقاوم‌سازی نظام اقتصادی با رویکرد اسلامی می‌پردازد. البته نظریه اقتصاد مقاومتی را می‌توان بر شرایط زمانی و مکانی جمهوری اسلامی ایران و یا دیگر کشورها تطبیق و ابعاد نظری آن را بسط داد.
ابعاد مختلف نظری نظریه اقتصاد مقاومتی با دیگر کلان نظریه‌های اقتصاد اسلامی در زمینه‌هایی همچون پیشرفت و عدالت نیز ارتباط می‌یابد. در این راستا، ادبیات الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را می‌توان با توجه به مباحث الگوی مقاوم‌سازی اقتصادی با رویکرد اسلامی ارتقا داد.

کلیدواژه‌ها


  1. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، «دیدگاه‌های شاگردان شهید صدر درباره نظر استاد»، ماهیت و ساختار اقتصاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ۱۳۷۹.
  2. تراب‌زاده جهرمی، محمد‌صادق و همکاران (1392)، «بررسی ابعاد و مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی ایران در اندیشه حضرت آیت‌الله‌خامنه‌ای»، مطالعات انقلاب اسلامی، سال دهم، ش32، ص31−46.
  3. ترکمانی، عدنان خالد (1990)، المذهب الاقتصادی الاسلامی، جده: مکتبة السوادی.
  4. تسخیری، محمدعلی (1390)، اقتصاد اسلامی: درس‌هایی در آیین اقتصادی اسلام، ترجمهم. مقدس، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب.
  5. توکلی، محمدجواد (1395)، «نقد لایحه برنامه ششم توسعه از منظر اقتصاد مقاومتی»، در مجموعهمقالاتهمایشبرنامهششمتوسعهازدیدگاهاقتصاداسلامی، ص3−20.
  6. توکلی، محمدجواد (1396)، خاکریز اقتصادی: خوانشی بر اقتصاد مقاومتی، تهران: کانون اندیشه جوان.
  7. جنیدل، حمد‌بن‎عبدالرحمن (1406ه)، مناهج الباحثین فی الاقتصاد الاسلامی، ج1، ریاض:شرکة العبیکان للطباعة و النشر.
  8. حاجی، جعفر عباس (1987)، المذهب الاقتصادی فی الاسلام، بیروت: مکتبة الافین.
  9. حطاب، کمال توفیق محمد (1424ق)، «منهجیه البحث فی الاقتصاد الاسلامی و علاقته بالنصوص الشرعیه»، مجلة جامعة ملک عبدالعزیز: الاقتصاد الاسلامی، ش16، ص 3-40.
  10. خالدی، محمود (1984م)، مفهوم الاقتصاد فی الاسلام، بیروت: دارالجیل.
  11.  سیدعلی، بیانات در جلسه تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی (20/12/1393)؛ بیانات در حرم مطهر رضوی (01/01/1392؛ 01/01/1393)؛ بیانات در دیدار مردم اصفهان (26/08/1395).
  12. دادگر،  یدالله (1381)، «چیستی اقتصاد اسلامی و چگونگی عناصر محوری آن»،  ماهیت اقتصاد اسلامی، ص 26-56.
  13. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1363)، درآمدی بر اقتصاد اسلامی، تهران: سمت.

سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، بهمن ماه 1392.

  1. سیف اله، مراد (1391)، «الگوی پیشنهادی اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی ایران (مبتنی بر دیدگاه مقام معظم رهبری)»، آفاق امنیت، ش16، ص5−22.
  2. سیفلو، سجاد (1393)، «مفهوم‌شناسی اقتصاد مقاومتی»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش10، ص151−173.
  3. صدر، محمدباقر (1400ق)، اقتصادنا، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  4. صدیقی، نجات‌الله (1374)، «اندیشه‌های اقتصادی مسلمانان: بررسی متون معاصر»، مطالعاتی در اقتصاد اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی.
  5. عبدالملکی، حجت‌الله (1393)، اقتصاد مقاومتی درآمدی بر مبانی، سیاست‌ها و برنامه عمل، تهران: سدید.
  6. غفاری، هادی و علی یونسی (1390)، مبانی فقهی اقتصاد اسلامی، تهران: دانشگاه پیام نور.
  7. فنجری، محمد شوقی (1971)، المدخل الی الاقتصاد الاسلامی، قاهره: الهیئة المصریة العامة لکتاب.
  8. قحف، منذر (1388)، «علم اقتصاد اسلامی: تعریف و روش»، فلسفه اقتصاد اسلامی، تدوین سیدحسین میرمعزی، ص207−241.
  9. متن الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت، ابلاغی برای اظهارنظر علمی در 22/7/1397.
  10. مجلسی، محمد باقر(1403ق)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  11. مصباحی‌مقدم، غلامرضا، زریباف، مهدی (1394)، گفتارهایی درباره حوزه‌های معرفتی و شناختی اقتصاد اسلامی، تهران: دانشگاه امام صادقj.
  12. مصری، رفیق یونس (2001)، بحوث فی الاقتصاد الاسلامی، دمشق: دارالمکتبی.
  13. میرمعزی، سیدحسین (1385)، «نقد و بررسی دیدگاه شهید صدر درباره هویت اقتصاد اسلامی»، اقتصاد اسلامی، ش 22، ص 123-146.
  14. میرمعزی، سیدحسین (1390)، نظام اقتصادی اسلام؛ مبانی، اهداف، اصول راهبردی و اخلاق، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  15. میرمعزی، سیدحسین (1391)، «اقتصاد مقاومتی و ملزومات آن»، اقتصاد اسلامی، ش47، ص49−76.
  16. میرمعزی، سیدحسین (1394 الف)، «تعریف و روش کشف مذهب اقتصادی اسلام»، اقتصاد اسلامی، ش57، ص5−30.
  17. میرمعزی، سیدحسین (1394 ب)، «فقه اقتصادی و اقتصاد اسلامی»، اقتصاد اسلامی، ش59، ص5−32.
  18. یوسفی، احمدعلی (1395)، مبانی و مدل‌های مشارکت مردمی در اقتصاد مقاومتی، شهرکرد: نشر مقاومت.
  19. یوسفی، احمدعلی (1396)، نظام اقتصاد مقاومتی الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام، نگاه فارسی.
    1. Abu−Rabi, I. ,(1994), Islamic Resurgence: Challenges, Directions and Future Perspectives: A Round Table Discussion with Prof. Khurshid Ahmad. Tampa: The world and Islam Institute.
    2. Anjum, M. ,(1996), “Eternal Challange of Islamic Economics to Capitalism and Comunism”, Humanomics, Vol. 12, No.1, pp. 53−90.
    3. Atkins, J. et al (2000), A Commonwealth vulnerability index for developing countries: The position of small states, Commonwealth Secretariat Economic Report 40.
    4. Attia, G. ,(2007), Towards Realization of the Higher Intents of Islamic Law. (N. Roberts, Trans). London: IIIT.
    5. Boadway, R., & Neil, B., (1993), Welfare Economics, Blackwell.
    6. Briguglio, L. and Cordina, G., et al., (2006), conceptualizing and measuring economic resilienceBuilding the economic resilience of small states, Economics Department, University of Malta.
    7. Briguglio, Lino, (2014), “The Vulnerability Resilience Framework for Small States”, Non−published Paper.
    8. Chapra, M., (2000), The Future of Economics; An Islamic Perspective, Leicester, UK: The Islamic Foundation.
    9. Furqani, H., (2015), Definition of Islamic Economics as a Discipline: Challenges in the Clarification and Classification, 10th international Conference on Islamic Economics and Finance.
    10. Ghanim, H., (1991), ALIqtited AlIslemi wa Mushkilah AlIqtitediyyah, Al−Manierah: Dar al−Wafa.
    11. Guillaumont, P. (2009). An economic  vulnerability index: Its design and use for international development policy, Oxford Development Studies, 37(3), 193-228.
    12. Haneef, M., (1997), “Islam, The Islamic Worldvies, and Islamic Economics”, IIUM Journal of Economics and Managment, Vol.5, No. 1, pp.39−65.
    13. Hasan, Z., (1998), “Islamization of knowledge in Economics: Issues and Agenda”, IIUM Journal of Economics and Managment, Vol. 6, No. 2, pp. 1−40.
    14. Hasanuzzaman, S., (1984), “Difinition of Islamic Economics”, Journal of Research in Islamic Economics, Vol. 1, No. 2, pp.49−50.
    15. Iqbal, Z., & Lewis, M., (2009), An Islamic Perspective on Government, UK: Edward Elgar.
    16. Kahf, M., (2003), “Islamic Economics: Notes on Definition and Methodology”, Review of Islamic Economics, No. 13, pp. 23−47.
    17. Khan, M., (1984), “Islamic Economics: Nature and Need”, Journal of Research in Islamic Economics, Vol. 1, No. 2, pp. 55−61.
    18. Mannan, M., (1984), The Making of Islamic Economic Society, Jeddah: Islamic Research and Training Institute, King abdul Aziz University.
    19. Mannan, M., (1986), Islamic Economics: Theory and Practice, Cambridge: Hodder and Stoughton.
    20. Masry, R., (1999), Buhuts Fiqaleqtisad Alislami. Syria: Dar-al Maktabi.
    21. Metwally, M., (1993), Essays on Islamic Economics. Jeddah: IRTI, IDB.
    22. Naqavi, S., (1994), Islam, Economics and Society. London: Kegan Paul International.
    23. Siddiqi, M., (2005), Teaching Islamic Economics, Jeddah, Saudi Arabia: Scientific Publishing Centre King Abdulaziz University.
    24. Taskhiri, M., (1996), “Islamic Economy: Its Ideological and Legal Foundations”, Message of Thaqalayn, Vol. 2, No. 3 & 4, pp.117−132.
    25. Yousri, A., (2002), “The Scientific Approch to Islamic Economics: Philosophy, Theoritical Construction and Applicability”. In H. Ahmed ,Ed.), Theoretical Foundations of Islamic Economics ,pp. 20-60, Jeddah: IRTI-IDB.

Zarqa, Muhammmad Anas (2003), «Islamization of Economics: The Concept and Methodology», Journal of King Abdul Aziz University: Islamic Economics, vol.16, no.1, p.3-42.