RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi

Öz

XIX. yüzyıl ve XX. yüzyılın başlarında İran’da Kaçar hanedanı döneminde Batılılaşma hareketleri ile birlikte ortaya çıkan ve Meşrutiyet devrimi ile doruğa ulaşan sosyal-demokrat hareketler İran edebiyatında da kalıcı izler bırakmıştır. Bu süreçte bağımsız ve uygar bir İran görmek isteyen İranlı şair, yazar ve aydınlar istibdat rejimine karşı halkın bilinçlenmesi adına kalemlerinden yararlanmışlar böylece ülkede yaşanmakta olan yeni durum şiire de yansımıştır. Meşrutiyet ile birlikte İran’da yaşanan değişimlere paralel olarak bu dönem şiiri içerik bakımından değişerek politik ve sosyal bir mahiyet kazanmış, realist ve milliyetçi bir yapıya bürünmüştür. Neo-klasik şair-gazetecilerin ilk neslinden olan Edîbu’l-Memâlik-i Ferâhânî de bu dönem sosyal ve siyasi konuları eserlerine taşıyan meşrutiyetçi şairlerden biriydi. “Emirî” ve “Pervâne” mahlaslarıyla şiirler yazan Ferâhânî şairlikteki ustalığıyla Muzafferüddin Şah Kaçar tarafından “Edîbu’l-memâlik” lakabına layık görülmüştür. İlk sivil gazetelerden biri olan Edeb gazetesini uzun yıllar neşreden şair dini ve edebi içerikli eserlerinden ziyade kaside ve kıta kalıbında yazdığı vatani ve sosyal mazmunlu eserleriyle bilinmektedir. Bu çalışmada şairin 1906 yılında Bakü’de iken kaleme aldığı ve İslam ümmetinin geri kalmışlığına ve dağınık haldeki durumuna işaret ettiği otuz dört no’lu kasidesi ele alınmıştır. Kırk beş beyitten oluşan bu manzumede Edîbu’l-memâlik yaşadığı çağda Müslüman toplumların içinde bulunduğu durumu eleştirmekle birlikte Avrupa’nın sömürgeci devletlerinin politikalarını da kınamıştır.