نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه حقوق، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
چکیده
مطابق قاعدۀ داراشدن ناعادلانه یا استفادۀ بدون جهت شخص مجاز نیست بدون سببی قانونی به زیان دیگری دارا شود. نخستین مسئله وجود و قلمرو قاعده در حقوق تجارت با توجه به اختلاف‌نظر موجود در این زمینه در حقوق ایران است. مسألۀ دیگر این است که با توجه به‌تبعیت موضوعات تجاری از اصول و موازین خاص، آیا از جهت ماهیت و مبنا و چگونگی داراشدن ناعادلانه تفاوتی بین تجارت و غیر تجارت وجود دارد یا نه؟ بررسی این موارد برای فراهم آمدن امکان تشخیص درست مصادیق داراشدن ناعادلانه در موضوعات تجاری ضرورت دارد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و برای جمع آوری داده‌های تحقیق از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است. مهم‌ترین نتایج حاصله آن است که در مورد وجود آن در حقوق تجارت نباید تردید کرد، چون مواردی وجود دارد که تنها منطبق بر همین قاعده است. همچنین، قاعده در حقوق تجارت جنبۀ تکمیلی و فرعی دارد و نباید به‌گونه‌ای اعمال شود که باعث اخلال در نظام حقوقی شود. از جهت ماهیت هرچند تفاوتی بین داراشدن ناعادلانه در تجارت با غیر آن دیده نمی‌شود، ولی از نظر چگونگی داراشدن در مواردی تفاوت وجود دارد که برای احراز آن باید مورد توجه قرار گیرد. مبنای قاعده در تجارت، علاوه بر جنبۀ جبران زیان از زیان‌دیده، حمایت از مصلحت کلان تجارت نیز است که بر اهمیت آن می‌افزاید. به‌علاوه، دعوای استفادۀ بدون جهت در امور تجاری یک دعوای مدنی است و شرایط آن طبق ادلۀ اثبات دعوای مدنی باید احراز شود، لذا از صلاحیت دادگاه‌های تجاری خارج است. باوجوداین، به‌جهت دشواری که برای تشخیص آن در امور تجاری وجود دارد، بهتر است در مقررات مربوطه، این امر در صلاحیت این دادگاه‌ها گنجانده شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The position of unjust enrichment in commercial law with emphasis on the judiciary
نویسنده [English]
- issa moghaddam
Assistant Professor of Law, Faculty of Literature and Humanities, University of Guilan, Rasht, Iran
چکیده [English]
According to the undue enrichment rule, a person is not entitled to be enriched by another detriment without a Legal cause . The first issue that arises is the existence and scope of the rule in commercial law due to the differences in this field in Iranian law. Another issue is that due to the adherence of business issues to certain principles and standards, is there a difference between trade and non-trade in terms of nature and basis and undue enrichment? The analysis of these cases is necessary to enable the correct identification of instances of undue enrichment in business matters. The research method is descriptive-analytical and the library method has been used to collect research data. The most important result is that there should be no doubt about its existence in commercial law, because there are cases that only comply with this rule. Also, the rule in commercial law has a complementary and secondary aspect and it should not be applied in a way that disrupts the structure of the legal system. In terms of nature, although there is no difference between undue enrichment in trade with others, but in terms of how to enrich it, there are differences in the cases that must be considered in order to achieve it. The basis of the rule in commercial law, in addition to the aspect of compensation from the damaged party, there is also the protection of the macro interest of commerce. Moreover, a lawsuit for undue enrichment in commercial affairs is a civil lawsuit and its conditions must be met according to the evidence of a civil lawsuit, so it is beyond the jurisdiction of commercial courts. Nevertheless, it is better to include these matters in the relevant regulations in the jurisdiction of these courts.
کلیدواژه‌ها [English]
- unjust enrichment
- Judicial procedure. company
- negotiable instruments
- bankruptcy
- احمدی واستانی، عبدالغنی (1340)، «مرور زمان برات و فتۀ طلب و چک»، مجلۀ کانون وکلا، شمارۀ 75.
- اخلاقی، بهروز (1370)، «بحثی پیرامون اعتبارات اسنادی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، شمارۀ 1.
- اسکینی، ربیعا (1381)، حقوق تجارت، ورشکستگی و تصفیه امور ورشکسته، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
- اسکینی، ربیعا (1398)، حقوق تجارت (برات، سفته،...)، چاپ بیست و هشتم، تهران: انتشارات سمت.
- اسکینی، ربیعا، (1380)، حقوق تجارت، شرکت‌های تجاری، جلد اول، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
- امامی، سیدحسن، (1353)، حقوق مدنی، جلد 1، چاپ پنجم، تهران: انتشارات اسلامیه.
- بادینی، حسن و محمد خاکباز (1398)،« تأملی در راهکارهای برقراری موازنۀ حقوق قرارداد طرفین قرارداد در حالت تورم»، مجلۀ حقوقی دادگستری، دورۀ 83، شمارۀ 107.
- بهارلو بلطاقی، جواد و سیدقاسم جعفرزاده (1398)، «مفهوم و دامنۀ تقلب در اعتبارات اسنادی: مطالعۀ تطبیقی در حقوق انگلستان، آمریکا، ایران و فقه»، فصلنامۀ پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال پانزدهم، شمارۀ 55.
- بهرامی، بهرام (1383)، حقوق تجارت کاربردی، چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه بینه- بهنامی.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1372)، ترمینولوژی حقوق، چاپ ششم، تهران: انتشارات گنج دانش.
- خندانی، سید پدرام (1390)، «مطالعۀ تطبیقی تأسیس حقوقی داراشدن بدون علت (حقوق فرانسه، انگلستان و ایران)»، فصلنامۀ تحقیقات حقوقی آزاد، شمارۀ 12.
- ستودۀ تهرانی، حسن (1388)، حقوق تجارت، جلد سوم، چاپ هجدهم، تهران: انتشارات دادگستر.
- سلطانی، محمد (1397)، «رجوع ضمانت خواه به ذی‌نفع و ضامن پس از پرداخت ضمانت نامۀ بانکی با تأکید بر حقوق فرانسه»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ 48، شمارۀ 2.
- شیرازی، اکبر (1364)، «مروری اجمالی بر تئوری داراشدن غیرعادلانه در حقوق ایران، آمریکا و بین‌الملل»، مجلۀ حقوقی، شمارۀ پنجم.
- شهبازی نیا، مرتضی و فرشته گروئی (1399)، «تأثیر عدم مشروعیت قراردادپایه بر اعتبار اسنادی با تأکید بر رویکرد محاکم حقوقی ایران در پروندۀ سوءاستفادۀ کلان بانکی (معروف به اختلاس سه هزار میلیاردی)»، فصلنامۀ مطالعات حقوق خصوصی، دورۀ پنجاه، شمارۀ 4
- شیروی، عبدالحسین (1393)، حقوق تجارت بین‌الملل، چاپ هفتم، تهران: انتشارات سمت.
- صفایی، سید حسین (1364)، «استناد به استفادۀ بلاجهت با وجود رابطۀ قراردادی»، مجلۀ حقوقی، شمارۀ دوم.
- صفایی، سیدحسین و حبیب‌الله رحیمی (1399)، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات سمت.
- صقری، محمد (1380)، حقوق بازرگانی، اسناد، جلد اول، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ناصر (1374)، حقوق مدنی، الزام‌های خارج از قرارداد، ضمان قهری، جلد دوم، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- کاویانی، کورش (1389)، حقوق شرکت‌های تجاری، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
- کاویانی، کورش (1394)، مقدمۀ حقوق تجارت، چاپ اول، تهران: نشر میزان.
- کاویانی، کورش (1392)، حقوق ورشکستگی، چاپ دوم، تهران: نشر میزان.
- مافی، همایون و محمد فرزانگان (1395)، «پرداخت بی قیدوشرط ضمانت‌نامه بانکی از منظر اصل استقلال از قراردادپایه»، فصلنامۀ پژوهش حقوق خصوصی، سال چهارم، شمارۀ هفدهم.
- مرتضوی، عبدالحمید (1392)، قواعد عمومی اسناد تجاری، چاپ اول، تهران: انتشارات جاودانه، جنگل.
- مرتضوی، عبدالحمید و حسن ابراهیمی (1390)، «قاعدۀ داراشدن غیر عادلانه در حقوق ایران و کامن‌لا»، نشریۀ وکیل مدافع، شمارۀ 2.
- مقدم ابریشمی، علی و محمد بهنام (1399) « تلاقی اصل استقلال و منع پرداخت مرجح در اعتبارات اسنادی و ورشکستگی با تأکید بر حقوق آمریکا»، مجلۀ مطالعات حقوقی، دورۀ دوازدهم، شمارۀ چهارم.
- نوبخت، یوسف (1370)، اندیشه‌های قضائی، چاپ اول، تهران: مؤسسه کیهان.
- نوبهار، رحیم (1389)، «شرح و تفسیر فقهی آیۀ تجارت»، ضمیمۀ مجلۀ تحقیقات حقوقی، شمارۀ 52.
عربی
- انصاری، شیخ مرتضی، (1411ق)، مکاسب، جلد 2، چاپ اول، قم: انتشارات دار الذخایر.
- عاملی، زین الدین مشهور به شهید ثانی (1410ق)، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه (شرح لمعه)، جلد هفتم، چاپ اول، قم: انتشارات داوری.
- نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 22، چاپ هفتم، بیروت: دارالاحیاء تراث العربی.
)