بررسی پیامدهای توسعۀ کاربری اراضی شهری بر سکونتگاه های غیررسمی با استفاده از تصاویر ماهواره ای و مدل زنجیره ای مارکوف (مطالعۀ موردی: شهر کرمان)

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی (کاربردی - توسعه ای)

نویسندگان

1 استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 استادیار ژئومورفولوژی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

3 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

تبیین موضوع: در دهه­های اخیر در اغلب کشورهای در حال توسعه با افزایش رشد شتابان شهری و مهاجرت روستاییان به شهر، سکونتگاه­های غیررسمی گسترش بی ­سابقه ­ای یافته ­اند. می­توان گفت یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در رشد پراکنده شهر کرمان تغییرات بدون برنامه کاربری اراضی بوده است. از این­رو پیش­بینی این تغییرات می تواند در تصمیم ­گیری­های مدیریتی و برنامه­ ریزی ­های آینده این شهر نقش به سزایی داشته باشد.
روش: با توجه به کارایی بالای مدل CA-Markov در پیش­بینی تغییرات کاربری اراضی، در پژوهش حاضر نیز از این مدل با هدف پیش­بینی روند توسعه و تغییرات کاربری اراضی در سال افق 1406 بهره گرفته شد و از تصاویر ماهواره­ای سال­های 1368، 1379، 1387 و 1396 برای پیش­بینی و آشکارسازی تغییرات استفاده گردید.
یافته‎ها: یافته ­ها نشان می ­دهد در نقشه پیش­بینی سال 1406 مساحت سه کلاس، اراضی ساخته شده 10273 هکتار، زمین بایر 1229 هکتار و پوشش گیاهی 9983 هکتار خواهد بود. همچنین نقشه حاصل نشان می ­دهد که مساحت کلاس ­های زمین بایر و پوشش گیاهی به ترتیب به میزان 118 و 219 هکتار کاهش یافته است. همچنین کلاس اراضی ساخته شده نسبت به سال پایه (1396) تغییر چشم گیری نداشته است.
نتیجه‎گیری: با توجه به کارایی بالای این مدل در پیش ­بینی تغییرات کاربری اراضی، می ­توان از نتایج حاصل از آن در برنامه ­ریزی­ ها و تصمیم­ گیری ­های آینده شهر کرمان استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابراهیم­ زاده، عیسی؛ وارثی، حمید؛ اکبری، محمود (1389) ، نقش مهاجرت­های روستایی در اسکان غیررسمی (مطالعۀ موردی: متروپل اهواز). مجله پژوهش­ های روستایی، دوره 1، شماره 1، صص 191-166.
ارخی، صالح (1394)، آشکارسازی تغییرات پوشش/کاربری اراضی با پردازش شیءگرای تصاویر ماهواره­ای با استفاده از  نرم ­افزار Idrisi Selvi (مطالعه موردی: منطقه آبدانان). فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره 24، شماره 95، صص 62-51.
اصلاح، مهدی؛ المدرسی، سیدعلی؛ مفیدی فر، مهدی؛ ملک­زاده بافقی، شاهرخ (1393). بررسی کارایی مدل زنجیره­ای مارکوف در برآورد تغییرات کاربری اراضی و پوشش زمین با استفاده از تصاویر ماهواره­ای LANDSAT. نخستین همایش ملی کاربرد مدل­های پیشرفته تحلیل فضایی (سنجش از دور و GIS) در آمایش سرزمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد. صص 10-1.
ایلاقی­ حسینی، محسن؛ محمدی ­سلمانی، مهرداد؛ کامیاب­ مقدس، رضا (1393). مکان­یابی فضاهای بهینه جهت اسکان موقت و اضطراری جمعیت شهری پس از بحران زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی (GIS) و مدل فازی (FUZZY). پنجمین کنفرانس ملی زلزله و سازه، جهاد دانشگاهی استان کرمان، صص 11-1.
ایران دوست، کیومرث؛ صرافی، مظفر (1386)، یأس و امید در سکونتگاه­های غیررسمی، نمونه موردی: شهر کرمانشاه. فصلنامه رفاه اجتماعی. شماره 26، سال 7، صص 221-201.
بیرجندی، مهرداد، کریمی، محمد، (1395). مدل­سازی چندعامله رشد سکونتگاه­های غیررسمی در GISبرداری. نشریه مهندسی فناوری اطلاعات مکانی، سال 4، شماره 1، صص 38-17.
جباری، محمدکاظم (1391). مدل­سازی توسعه شهری با استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سلول­های خودکار. مترجم: سیمین احمدی، زنجان: انتشارات آذر کلک،
حدادی، عطاالله؛ صاحبی، محمودرضا؛ مختارزاده، مهدی؛ فتاحی، هیرش (1388). ارائه روشی ترکیبی از شبکه­ های عصبی نظارت شده و نظارت نشده در طبقه­بندی تصاویر سنجش از دور. سنجش از دور و GIS ایران، سال 1، شماره 3، صص 50-23.
حیدریان، پیمان؛ رنگزن، کاظم؛ ملکی، سعید؛ تقی­ زاده، ایوب (1392). پایش تغییرات کاربری اراضی با استفاده از روش مقایسه پس از طبقه­بندی تصاویر ماهواره لندست (مطالعۀ موردی: اراضی شهر تهران). سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، سال 4، شماره 4، صص 10-1.
رفیعی، رضا؛ سلمان­ ماهینی، عبدالرسول؛ خراسانی، نعمت اله (1390). تعیین تغییرات کاربری اراضی به روش مقایسه پس از طبقه بندی تصاویر ماهوارهای Landsat و IRS. فصلنامه کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابع طبیعی، سال 2، شماره 3، صص 64-53.
رمضانی، نفیسه؛ جعفری، رضا (1393). آشکارسازی تغییرات کاربری اراضی و پوشش اراضی در افق 1404 با استفاده از مدل زنجیره­ای CA مارکوف (مطالعه موردی: اسفراین). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 29، شماره 4، صص 96-83.
زارع­ گاریزی، آرش؛ بردی شیخ، واحد؛ سعدالدین، امیر؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول (1391). شبیه­سازی مکانی - زمانی تغییرات گستره جنگل در آبخیز چهل­چای استان گلستان با استفاده از مدل تلفیقی سلول­های خودکار و زنجیره مارکوف. فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، جلد 20، شماره 2، صص 285-273.
سعیدی، عباس؛ حسینی حاصل، صدیقه (1386). ادغام کلان­شهری سکونتگاه­های روستایی با نگاهی به کلان­شهر تهران و پیرامون. نشریه جغرافیا، دورۀ 5، شماره 13-12، صص 18-7.
شکویی، حسین، (1392). دیدگاه­ های نو در جغرافیای شهری. تهران: انتشارات سمت.
عزیزی­ قلاتی، سارا؛ رنگزن، کاظم؛ سدیدی، جواد؛ حیدریان، پیمان؛ تقی ­زاده، ایوب (1395). پیش­بینی روند تغییرات مکانی کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیره مارکوف CA (مطالعۀ موردی: منطقه کوهمره سرخی استان فارس). سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، دورۀ  7، شماره 1، صص  71-59.
غلامعلی­ فرد، مهدی، جورابیان­ شوشتری، شریف، حسینی­ کهنوج، سیدحمزه، میرزایی، محسن (1391). مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی سواحل استان مازندران با استفاده از LCM در محیط GIS. محیط­شناسی، دورۀ 38، شماره 4، صص 124-109.
قرائتی جهرمی، مجتبی؛ ولی، عباسعلی؛ موسوی، سیدحجت؛ پناهی، فاطمه؛ خسروی، حسن (1393). پایش تغییرات کاربری اراضی دشت کاشان با استفاده از داده­های دور­سنجی. مجله بین­ا زمین پویا، دورۀ 4، شماره 2 صص 137-129.
کاظمی، محمد؛ مهدوی، یداله؛ نوحه­ گر، احمد؛ رضایی، پیمان (1390). برآورد تغییرات پوشش گیاهی و کاربری اراضی با استفاده از تکنیک سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی ( مطالعه موردی: حوضه آبخیز تنگ بستانک شیراز). فصلنامه کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابع طبیعی، دورۀ 2، شماره 1، صص 111-101.
کامیاب، حمیدرضا؛ سلمانی­ ماهینی، عبدالرسول؛ حسینی، سیدمحسن؛ غلامعلی­ فرد، مهدی (1390). کاربرد شبکه ­های عصبی مصنوعی در مدلسازی توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر گرگان). پژوهش­های جغرافیای انسانی، دورۀ 43، شماره 76، صص 113-99.
مرکز آمار ایران (1395). سالنامه آماری.
منتظری شاد، پریسا؛ گودرزی­سروش، محمدمهدی؛ نقدی، اسداله (۱۳۹۵)، رویکردی تحلیلی به سکونتگاه های خودرو در جهت افزایش تعاملات اجتماعی نمونه موردی: منطقه خضر. کنگره بین المللی عمران،معماری و شهرسازی معاصر جهان، دبی، مجمع مهندسان جوان - مؤسسه پژوهش کنسرسیوم ژئو - مرکز پژوهشی و دانشگاهی، صص  15-1.
نورایی، همایون؛ طیبیان، منوچهر؛ رضایی، ناصر (1392). تحلیل امنیت در سکونتگاه­ های غیررسمی با تأکید بر آسیب­ های اجتماعی (مطالعه موردی: محله خاک سفید تهران). نشریه هویت شهر، دورۀ 7، شماره 13، صص 22-11.
Arsanjani, J.J., Helbich, M., Kainz, W., Boloorani, A. D (2013). Integration of logistic regression, Markov chain and cellular automata models to simulate urban expansion. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 21, 265-275.
Eastman, J. R (2003). IDRISI Kilimanjaro: guide to GIS and image processing.
El-Kawy, O.A., Rød, J.K., Ismail, H.A., Suliman, A.S (2011). Land use and land cover change detection in the western Nile delta of Egypt using remote sensing data. Applied Geography, 31(2), 483-494.
Guan, D., Li, H., Inohae, T., Su, W., Nagaie, T., Hokao, K (2011). Modeling urban land use change by the integration of cellular automaton and Markov model. Ecological Modelling, 222: 20-22 (3761-3772).
Khoi, D. D., & Murayama, Y (2010). Forecasting areas vulnerable to forest conversion in the Tam Dao National Park Region. Vietnam. Remote Sensing, 2(5), 1249-1272.
Kirk, M (2003). Ensuring Efficient Land Management in Peri-urban Areas. World Bank Report.
Landis, J.R., Koch, G.G. (1977). The measurement of observer agreement for categorical data. biometrics, 159-174.
Longley, P.A., Goodchild, M.F., Maguire, D.J., Rhind, D.W (2005). Geographic information systems and science. John Wiley & Sons.
Madurapperuma, B., Rozario, P., Oduor, P., Kotchman, L (2015). Land-use and land-cover change detection in Pipestem Creek watershed, North Dakota. International Journal of Geomatics and Geosciences, 5(3), 416-428.
Moghadam, H.S., Helbich, M (2013). Spatiotemporal urbanization processes in the megacity of Mumbai, India: A Markov chains-cellular automata urban growth model. Applied Geography, 40, 140-149.
Pontius, R.G (2000). Quantification error versus location error in comparison of categorical maps. Photogrammetric engineering and remote sensing, 66(8), 1011-1016.
Rajitha, K., Mukherjee, C.K., Vinu Chandran, R., Prakash Mohan, M.M (2010). Land-cover change dynamics and coastal aquaculture development: a case study in the East Godavari delta, Andhra Pradesh, India using multi-temporal satellite data. International Journal of Remote Sensing, 31(16), 4423-4442.
Rashmi, M.K., Lele, N (2010). Spatial modeling and validation of forest cover change in Kanakapura region using GEOMOD. Journal of the Indian Society of Remote Sensing, 38(1), 45-54.
Sang, L., Zhang, C., Yang, J., Zhu, D., Yun, W (2011). Simulation of land use spatial pattern of towns and villages based on CA–Markov model. Mathematical and Computer Modelling, 54(3-4), 938-943.
Sarrafi, M (2008). Regularizing Informal Settlements In Light Of Good Urban Governance in Iran. Journal of urban development and organization-HaftShahr, Vol.23-24, 4-13.
Schulz, J.J., Cayuela, L., Echeverria, C., Salas, J., Rey Benayas, J.M. (2010). Monitoring Land Cover Change of the Dryland Forest Landscape of Central Chile (1975- 2008). Applied Geography, 30(3), 436-447.
Tripathi, D.K., Kumar, M (2012). Remote sensing based analysis of land use/land cover dynamics in Takula Block, Almora District (Uttarakhand). Journal of Human Ecology, 38(3), 207-212.