اسلام و ایمان در کشف‌الاسرار و عُدَّةالابرار ابوالفضل رشیدالدّین میبدی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه آموزشی ادیان و عرفان، دانشکده ی الاهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

ایمان و مشتقات آن به‌کرّات در قرآن کریم به‌کار رفته و در آن از انسان‌ها درخواست شده است که به خدا ایمان بیاورند. این مفهوم از لحاظ تاریخی نخستین و مهم‌ترین مفهوم کلامی در اسلام بود. باتوجه‌به اهمیّت ایمان در قرآن کریم و به دنبال آن در کلام اسلامی، بدیهی است که در تفاسیر قرآن کریم نیز مورد توجه قرار گیرد. یکی از تفاسیری که این موضوع را به‌تفصیل و از نگاه تفسیری و عرفانی مورد بررسی قرار داده، تفسیر کشف‌الاسرار و عُدّة‌الابرار، اثرِ رشیدالدّین ابوالفضل میبدی است. این مقاله که با روش توصیفی و تحلیلی نگارش یافته، به تبیین معانی لغوی و اصطلاحی اسلام و ایمان، رابطه‌ی بین آن دو، نقش اجزای ایمان در نجات و... در این تفسیر می‌پردازد. در کشف‌الاسرار، اسلام و ایمان، به ‌ترتیب، دارای سه و دو معنا هستند. آن دو در معنای دوم، به یک معنا هستند و آن عبارت است از اقرار به زبان، تصدیق به قلب، عمل به ارکان و پیروی از سنّت. تصدیق قلبی، گرچه برای نجات آن‌جهانی ضروری است، ولی نجات انسان نه به آن، بلکه به مغفرت خدا بستگی دارد.

کلیدواژه‌ها


 
۱. القرآن الکریم.
2. اِبْنِ‌فَارِسِ بْنِ زَکَرِیّا، ابی‌الحسین احمد، (بی‌تا)، مُعْجَمُ مَقَایِیْسِ اللّغَهِ، بتحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر.
3. ابن‌ منظور الافریقی المصری، ابی الفضل جمال الدین محمد بن مکرم، (بی‌تا)، لِسَانُ الْعَرَبِ، بیروت: دار صادر.
4. الاشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، (1411ه-1990م)، مَقَالاتُ الْاِسْلامِیّیْنَ وَ اخْتِلافُ الْمُصَلِّیْنَ، تحقیق محمد محیی‌الدین عبدالحمید، الجزء الاوّل، صیدا (بیروت): المکتبه العصریه.
۵. الراغب الاصفهانی، ابی القاسم الحسین بن محمد، (بی‌تا)، اَلْمُفْرَداتُ فِی غَرِیبِ الْقُرْآنِ، تحقیق و ضبط محمد سیّد کیلانی، بیروت: دارالمعرفه.
۶. الشهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، (1413ه-1992م)، اَلْمِلَلُ وَ النِّحَلُ، صَحَّحَهُ وَ عَلَّقَ عَلَیهِ: احمد فهیمی محمد، بیروت (لبنان): دار الکتب العلمیه.
۷. الفراهیدی، الخلیل بن احمد، (2003م-1424ق)، کتاب اَلْعَیْنُ، ترتیب و تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
۸. الکِلاباذی، ابوبکر محمد بن اسحاق، (بی‌تا)، اَلتَّعَرُّفُ لِمَذْهَبِ اَهْلِ التَّصَوُّفِ، تحقیق و تعلیق عبدالحلیم محمود و طه عبدالباقی سرور، مصر: مکتبه الثقافه الدّینیّه.
۹. المیبدی، ابوالفضل رشیدالدّین، (1382)، کشف‌الاسرار و عُدَّةالابرار، معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، به سعی و اهتمام: علی‌اصغر حکمت، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات امیرکبیر.
۱۰. ایزوتسو، توشی هیکو، (1380)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، مترجم: زهرا پورسینا، ویراستار: مصطفی ملکیان، تهران: سروش (انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران).
۱۱. بدوی، عبد‌الرحمن، (1374)، تاریخ اندیشه‌های کلامی در اسلام، مترجم: حسین صابری، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
۱۲. برنجکار، رضا،‌ (1382)، آشنایی با علوم اسلامی: کلام، فلسفه، عرفان، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و مؤسسه‌ی فرهنگی طه.
۱۳. بغدادی، ابو منصور عبدالقاهر، (1333)، تاریخ مذاهب اسلام یا ترجمه‌ی اَلْفَرْقُ بَینَ الْفِرَقِ، مترجم: محمدجواد مشکور، تبریز: کتابفروشی حقیقت.
۱۴. بنیاد باقرالعلوم(ع)، (1378)، «زندگانی، آثار، آراء و عقاید میبدی»، یادنامه‌ی ابوالفضل رشیدالدّین میبدی، صاحب تفسیر کشف‌الاسرار و عُدَّةالابرار (جلد اوّل)، به کوشش یدالله جلالی پنداری، یزد: انتشارات یزد.
۱۵. سید تقوی، علیرضا، (1390)، «جَهْمِ بْنِ صَفْوان»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، صص: 70-75.
۱۶. شبستری، محمد مجتهد، (1376)، ایمان و آزادی، تهران: نشر قیام.
۱۷. شبستری، محمد مجتهد، (1383)، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، تهران: طرح نو.
18. شریعت، محمد جواد، (1363)، فهرست تفسیر کشف‌الاسرار و عُدَّةالابرار، معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، تهران: مؤسسه‌ی انتشارات امیرکبیر.
۱۹. شیرانی، مریم؛ محمدی فشارکی، محسن؛ میرباقری‌فرد، علی‌اصغر، (1395)، «رشیدالدّین میبدی؛ اهل حدیث یا اشعری؟»، فصلنامه‌ی‌ علمی پژوهشی کاوش‌نامه، سال هفدهم، شماره‌ی 32، صص: 47-76.
۲۰. شیرزاد، امیر، (1379)، «ایمان و دیدگاه میبدی درباره‌ی آن»، یادنامه‌ی ابوالفضل رشیدالدّین میبدی، صاحب تفسیر کشف‌الاسرار و عُدَّةالابرار (جلد دوم)، به کوشش مهدی ملک‌ثابت، یزد: انتشارات نیکوروش.
۲۱. صابری، حسین‌، (1383)، تاریخ فِرَق اسلامی: فرقه‌های نخستین، مکتب اعتزال، مکتب کلامی اهل سنّت، خوارج، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
۲۲. کیلر، آنابل، (1394)، هرمنوتیک صوفیانه در تفسیر کشف‌الاسرار میبدی، مترجم: جواد قاسمی، تهران: میراث مکتوب با همکاری بنیاد میبدی.
۲۳. «گفت‌وگو با آقای دکتر سید محمد حسینی مصحح کتاب کشف‌الاسرار اثر میبدی»، گزارش میراث، دوره‌ی دوم، سال اول، شماره‌ی 8 و 9، اردیبهشت و خرداد 1386 ش.
۲۴. مستملی بخاری، ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد، (1365)، شَرْحُ التَّعَرُّفِ لِمَذْهَبِ اَهْلِ التَّصَوُّفِ، با مقدمه و تصحیح و تحشیه‌ی محمد روشن، تهران: انتشارات اساطیر.
۲۵. مشکور، محمد‌ جواد، (1375)، فرهنگ فِرَق اسلامی، با مقدمه و توضیحات: کاظم مدیر شانه‌چی، مشهد: مؤسسه‌ی چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
۲۶. میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین، (بی‌تا)، کشف‌الاسرار و عُدَّةالابرار، مشهور به تفسیر خواجه عبدالله انصاری، تهیه و تنظیم: سایت فرهنگی، اجتماعی، خبری تربت جام دات کام. TorbatJam.com.
۲۷. ولی‌الدّین، میر، (1362)، «معتزلیه»، مترجم: غلامعلی حداد عادل، در تاریخ فلسفه در اسلام، به کوشش: میان محمد شریف، تهیه و گردآوری ترجمه‌ی فارسی: زیر نظر نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
۲۸. یزدی مطلق (فاضل)، محمود، (1379)، «سیری در آراء کلامی میبدی در تفسیر کشف‌الاسرار»، یادنامه‌ی ابوالفضل رشیدالدّین میبدی، صاحب تفسیر کشف‌الاسرار و عُدَّةالابرار (جلد دوم)، به کوشش مهدی ملک‌ثابت، یزد: انتشارات نیکوروش.
29. Gardet‚ L, (1997), “Iman”‚ In The Encyclopaedia of Islam‚ Edited by E. Van Donzel, B. Lewis and CH. Pellat‚ Leiden: E. J. Brill.
30. Rashīd al-Dīn Maybudī, (2015), The Unveiling of the Mysteries and the Provision of the Pious (Kashf al-Asrār wa ʿUddat al-Abrār)‚ Selections Translated By William C. Chittick‚ Amman: Royal Aal al-Bayt Institute for Islamic Thought.