تجلی آیین دادخواهی در ادب فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه لرستان

2 مدرس مدعو دانشگاه لرستان

چکیده

یکی از مواردی که در متون ادب فارسی مورد توجه قرارگرفته و به شیوه­های مختلف بازتاب یافته، آیین دادخواهی و تظلّم است. زنجیرعدالت، قصه برداشتن، جامه­ی سرخ پوشیدن، سر راه پادشاهان ایستادن، خاک بر سر کردن و... برخی از مشهورترینِ شیوه‌های دادخواهی بوده­است. این شیوه­های دادخواهی­ به دلایل مختلف از جانب حاکمان یا مردم ابداع شده­­است. برخی شیوه­ها همچون زنجیر عدالت، عَلَم داد و جامه­ی سرخ، به وسیله­ی حاکمان ابداع شده­اند. در مقابل، متظلّمان نیز از سر ناچاری و برای جلب توجه صاحبان قدرت، روش­هایی خلق کرده­اند. خاک بر سر کردن، دست در دامن زدن و سربرهنه کردن از این نوع­اند. در ظاهر هرگاه کارکردهای یک شیوه، ضعیف و یا منسوخ می­شده جای خود را به شیوه­های جدیدتر می­داده­است. این شیوه­ها در ادبیات فارسی  بازتاب یافته و تا سال­ها پس از کهنه شدن، به صورت­های مختلف به حیات خود ادامه داده­اند. برخی از شاعران با مقاصد تربیتی و اخلاقی به آن­ها نگریسته‌اند؛ برخی به اصل آن آیین اشاره کرده­اند و برخی دیگر آن­ها را دست­مایه­ی مضمون­سازی­های شاعرانه قرار داده­اند. بعضی از ملزومات آیین دادخواهی مانند تیراَمان، انگشتری زینهار و...  را که در ادبیات هم منعکس شده­اند؛ می­توان از فروعات و ملحقات این آیین و رسوم دانست.     
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Portrayal of Seeking Justice in Persian Literature

نویسندگان [English]

  • Ali Heidary 1
  • Mohammad Reza Hassanijalilian 1
چکیده [English]

One of the subjects, which have been reflected in Persian literary texts in different ways is the ritual of seeking justice.  Some of the most famous ways displayed by rulers are the chain of justice, flag of justice, and wearing red clothes, and by the subjects standing on the roads where kings pass, baring the head, and throwing dust on the head. When some form of seeking justice became obsolete, new ways were invented. Persian literature has reflected these forms of seeking justice even after they have become obsolete. Some poets have looked upon these with ethics in mind while some others have considered them as principles of justice.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Persian Literature
  • ritual of seeking justice
  • Justice

مراجع

آزادبگرامی،میرغلام­علی.(1382).غزلان­الهند.به‌تصحیح سیروس شمیسا،تهران: صدای معاصر.
امیرمعزی نیشابوری،محمد­بن­عبدالملک.(1362).دیوان. به‌تصحیح ناصر هیری، تهران: مرزبان.
انوری، علی­بن­محمد. (1372).دیوان. ج2، به تصحیح محمدتقی مدرس­رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
بیهقی، ابوالفضل محمدبن­حسین. (1389). تاریخ بیهقی. تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: علم.
تسوجی­تبریزی، عبداللطیف. (1383). هزار و یک­شب (الف لیله و لیله). ج2،تهران: هرمس.
جامی، عبدالرحمن بن احمد. (1380). دیوان. به تصحیح محمد روشن، تهران: نگاه (نشر سیمای دانش).           
جمال­الدین­اصفهانی، محمدبن­عبدالرزاق. (1379). دیوان. به تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: نگاه.
جوکار، نجف. (1390). «دادخواهی در بیابان یا تحلیل قصه­های شکار در برخی از متون و منظومه­های ادب فارسی تا قرن هفتم». بوستان ادب، سال 3، شماره­ی 1، پیاپی7، صص53 ـ73.
حافظ، شمس­الدین محمد. (1380). دیوان. براساس نسخه­ی تصحیح شده‌ی غنی ـ قزوینی، به ­کوشش رضا کاکائی دهکردی، تهران: ققنوس.
حسن­دهلوی، حسن­بن­علی. (1383). دیوان. به تصحیح احمد بهشتی شیرازی و حمید رضا قلیچ‌خانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خاقانی­شروانی، افضل­الدین بدیل بن علی نجار. (1374). دیوان. به تصحیح ضیاء­الدین سجادی، تهران: زوار.     
خواجوی کرمانی، کمال­الدین­محمود. (1369).دیوان. تصحیح احمد سهیلی­خوانساری، تهران: پاژنگ.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1377). خمسه­ی خواجوی­کرمانی. تصحیح سعید نیازکرمانی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر کرمان.                    
خیام، عمربن ابراهیم. (1312). نوروزنامه. به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: کتابخانه­ی کاوه.
دبیران، حکیمه. (1346). «رسوم دادخواهی در نثر و شعر فارسی».  کانون وکلا، شماره­ی 106، صص80 ـ92.      
زرگری­مرندی، داریوش. (1386). «نگرشی به شیوه­های تظلّم و دادخواهی در ایران (دادخواهی به شیوه­ی کاغذین جامه)». مجله­ی حقوق: کانون وکلای دادگستری، دوره­ی جدید، شماره­ی7 و 8، صص45ـ56.
سعدی، مصلح‌بن‌عبدالله.(1369). کلیات سعدی. به­کوشش محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات. ج2، تهران: فردوس.
صائب­تبریزی، محمدعلی. (1371). دیوان. به ­کوشش محمد قهرمان، ج3، تهران: علمی و فرهنگی.
عابدی، محمود. (1388). «کاغذین جامه یا جامه‌ی کاغذین از آیین تا کلمه». روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، آذر و دی، خبرنامه‌ی شماره‌ی 8، صص1ـ 8.   
عبدالواسع جبلی، بدیع الزمان. (1361) دیوان. تصحیح ذبیح­الله صفا، تهران: امیرکبیر.       
عطارنیشابوری، فریدالدین محمد. (1366).دیوان. به اهتمام تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1359). الهی نامه. تصحیح هلموت ریتر، تهران: توس.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1349). مصیبت نامه. به تصحیح نورانی وصال، تهران: کتابفروشی زوار.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1384). منطق الطیر. به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطاملک جوینی، علاء­الدین. (1386). تاریخ جهانگشا. به تصحیح شاهرخ موسویان، تهران: دستان.
عنصرالمعالی، امیرکیکاووس بن اسکندر. (1352). قابوسنامه. به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.          
غزالی، محمد.(1351).نصیحهالملوک. به‌تصحیح جلال­الدین همایی،تهران: انجمن آثار ملی.
غزنوی، سیدحسن. (1362). دیوان. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: اساطیر.   
فرامرز­بن­خداداد، خداداد بن عبدالله کاتب ارجانی. (1388). سمک عیار. ج 1و2، ترجمه­ی سودابه مبشر، تهران: کوشش.  
فخرالدین عراقی، ابراهیم‌بن‌بزرگمهر.(1382).کلیات. به تصحیح نسرین محتشم، تهران: زوار.
فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه­ی متن انتقادی از روی چاپ مسکو. به تصحیح سعید حمیدیان، ج3، تهران: قطره.
کلیم کاشانی، ابوطالب. (1369). دیوان. به تصحیح محمد قهرمان، مشهد: آستان قدس رضوی.
کمال­الدین اصفهانی، اسماعیل بن­محمد. (1317ه.ق). دیوان. چاپ سنگی بمبئی، تهران: روزنه.
لاهیجی، عبدالرزاق بن علی. (1369). دیوان. به تصحیح ابوالحسن پروین پریشان‌زاده، تهران: علمی و فرهنگی.
محتشم کاشانی، علی بن احمد. (1389).کلیات. به تصحیح مصطفی فیض­کاشانی، تهران: سوره­ی مهر.
معین، محمد. (1388). فرهنگ فارسی متوسط، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال­الدین محمد بلخی. (1377). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: پیمان.
نظام­الملک طوسی، قوام­الدین ابوعلی حسن­بن­اسحاق. (1373).سیاست­نامه. به­ تصحیح عطاء­الله تدین، تهران: تهران.  
نظامی­عروضی­سمرقندی، احمد­بن­عمر. (1333). چهارمقاله. به تصحیح محمد قزوینی، به ­کوشش محمد معین، تهران: زوار.
نظامی­گنجوی، الیاس بن یوسف. (1366). کلیات خمسه. تهران: امیرکبیر.      
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1377) هفت پیکر. به‌تصحیح بهروز ثروتیان، تهران: توس.
نظیری نیشابوری، محمدحسین. (1379). دیوان. به تصحیح محمدرضا طاهری، تهران: نگاه.
وحشی­بافقی، کمال­الدین محمد. (1384). دیوان. به تصحیح حسین آذران، تهران: امیرکبیر.     
وراوینی، سعدالدین.(1387). مرزبان­نامه. به­ تصحیح خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی­علیشاه.
هاتف اصفهانی، سیداحمد. (1370). دیوان. به خط فاتح عزت پور، تهران: محمد.                  
        
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار