همکاری با انجمن علمی مدیریت و کنترل مناطق بیابانی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهشی، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

2 دانشیار، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

3 استاد، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

چکیده

سطح زمین در مقیاس آبخیز، موزاییک پیچیده‌ای از قابلیت‌ها و خطرات محیطی(نقطه تعارض جامعه و طبیعت) به شمار می‌رود که شدت و ارزش عددی سود و زیان آنها برای مقاصد آمایش سرزمین و توسعه پایدار با مدل‌های عینی و ذهنی مختلف قابل ارزیابی است. در شناسایی مناطق خطر، ابتدا به ارزیابی وضعیت فعلی آبخیز مورد مطالعه از لحاظ فیزیکی (فرسایش خاک، کیفیت آب)، اکولوژیکی (نوع و تراکم پوشش‌ گیاهی) و اقتصادی (درآمد) پرداخته شده است. بدین منظور مدل SWAT، شاخص‌های WQI و NDVI استفاده شد. وضعیت اقتصادی با کمک تجزیه و تحلیل پرسشنامه‌‌های تکمیل گردید. همچنین حد آستانه‌ شاخص‌های بالا به تفکیک مشخص شدند. برای بررسی هریک از پارامترهای فرسایش از فرمول ریاضی اسکیدمور، کیفیت آب با استفاده از استانداردهای حدمجاز و مطلوب آب آشامیدنی، وضعیت پوشش ‌گیاهی از استاندارد حداقل اندازه متوسط لکه و در نهایت برای وضعیت اقتصادی از شاخص خط فقر روستایی استفاده شد. با مقایسه اطلاعات وضعیت‌ فعلی و آستانه‌، مناطقی که از حد آستانه گذشته‌اند شناسایی شدند. نتایج نشان داد 5/20 درصد منطقه بالاتر از آستانه فرسایشی قرار دارند. 15 درصد از منطقه پایین‌تر از حد آستانه اکولوژیکی قرار دارد. متوسط درآمد سالانه خانوار روستاییان زیر خط فقر می‌باشد. شناخت مناطق خطر و استفاده از رویکرد آمایش سرزمین خطرمدار در جایابی مؤثرتر فعالیت‌های مدیریتی نقش مهمی دارد.  این تحقیق می‌تواند سمت و سوی پروژه‌های ضروری در عرصه آبخیز را مشخص و منجر به تعیین اولویت‌های اجرایی به نحوه مؤثرتر گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Determination of risk areas by using land use planning (Case Study: Chehelchay Watershed, Golestan province)

نویسندگان [English]

  • azade gohardoust 1
  • Amir sadoddin 2
  • majid Ownegh 3
  • Ali najafinejad 2

1 Senior Research Expert, Desert Research Division, Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

2 Associate Professor, Gorgan University of Agriculture and Natural Resources, Iran

3 Professor, Gorgan University of Agriculture and Natural Resources, Iran

کلیدواژه‌ها [English]

  • land use planning
  • limit or threshold
  • danger zones (critical)
  • Chehelchay Watershed
-اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان.، 1390. مدیریت جامع آبخیزداری حوضه آبخیز چهل‌چای شهرستان مینودشت. سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان، ایران، 126 ص.
-ارضروم چیلر، ن. 1384. ابعاد گوناگون فقر در ایران. مجموعه پژوهش‌های اقتصادی. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 99 ص.
-باقری، ف. دانش‌پرور، ن. و کاوند، ح.، 1386. روند خط فقر و شاخص‌ها‌ی فقر در ایران طی سال‌ها‌ی 85-1375. گزیده مطالب آماری، 2: 71- 82ص.
-اونق، م. 1388. الزامات آمایشی مدیریت پایدار خطرات طبیعی در مقیاس آبخیز :یک مدل خطرمدار پیشنهادی. پنجمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران (مدیریت پایدار بلایای طبیعی)، دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. 2-3 اردیبهشت:1ص.
-بای، م. سعدالدین، ا. ماهینی، عبدالرسول سلمان.1392. پیش‌بینی اثرات اجرای سناریوهای مدیریت پوشش گیاهی و فعالیت مدیرتی بر ساختار اکولوژیک سیمای سرزمین در آبخیز چهل‌چای استان گلستان، فضای جغرافیایی، 44: 45-19ص.
-جلالیان، ح. و محمدی یگانه، ب. 1386. تحلیل عوامل جغرافیایی موثر در مهاجرت‌های روستایی شهرستان زنجان از سال 1355 تا 1375. پژوهش‌های جغرافیایی، 61: 89- 99 ص.
-خداداد کاشی، ف. و حیدری، خ. 1388. اندازه‌گیری شاخص‌های فقر بر اساس عملکرد تغذیه‌ای خانوارهای ایرانی. پژوهشنامه اقتصادی، 3: 205- 231 ص.
-رحیمی، م. 1390. تدوین برنامه آمایش و فراهمی منابع آب حوضه آبخیز چهل‌چای استان گلستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. 125 ص.
-سالنامه آماری استان گلستان،1390. فصل دوم: جمعیت. ایران، 127 ص. www. amar Salnameh golestan. Gov. ir
-سعدالدین، ا. 1388. تجزیه وتحلیل سناریوهای: مدیریتی یک پروتوتیپ سیستم پشتیبان تصمیم شبکه‌های بیزین برای مدیریت شوری. پنجمین همایش ملی علوم مهندسی منابع آبخیزداری ایران (مدیریت پایدار بلایای طبیعی)، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 12-3 اردیبهشت،1ص.
-طاهرخانی، م. 1380. تحلیلی بر عوامل موثر در مهاجرت‌های روستا/ شهری. تحقیقات جغرافیایی، 3: ص 67-93.
-عارفی، ا. 1390. ارزیابی کارایی مدل SWAT در برآورد فرسایش و ارائه سناریوهای حفاظتی مناسب (مطالعه موردی: حوضه آبخیز چهل‌چای استان گلستان)، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. 168 ص.
-گوهردوست، آ. سعدالدین، ا. اونق، م. نجفی‌نژاد، ع. 1390. به‌کارگیری سیستم اطلاعات جغرافیایی و رابطه اسکیدمور در تعیین حد ‌مجاز فرسایش خاک برای برنامه‌ریزی اقدامات حفاظت خاک درآبخیز چهل‌چای- استان گلستان. ‌اولین کنگره ملی علوم و فناوری‌های نوین کشاورزی، دانشگاه زنجان، 19-21 شهریور. 5 ص.
-محمدی‌الوار، م.، سعدالدین، ا.، بارانی، ح.، محبوبی، م. 1389. ارزیابی پذیرش مردمی سناریوهای مدیریت بیولوژیک با توزیع دوجمله‌ای درآبخیز چهل‌چای- استان گلستان. ششمین همایش ملی علوم مهندسی منابع آبخیزداری و چهارمین همایش فرسایش و رسوب، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی پردیس بین‌الملل دانشگاه تربیت مدرس،8-9 اردیبهشت، 8 ص.
-مقصودلو جعفری، م. 1388. اثرات تغییر کاربری اراضی در فرسایش خاک و رسوبدهی مطالعه موردی حوضه آبخیز چهل‌چای استان گلستان. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی منابع طبیعی گرگان. 50 ص.
-یعقوبی، ج.، شمسایی، ا.، خسروی‌پور، ب. 1388. بررسی عوامل موثر در جلب مشارکت‌های مردی طرح های آبخیزداری حوضه آبخیز زنجانرود. پنجمین همایش ملی علوم مهندسی منابع آبخیزداری ایران، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. 12-3 اردیبهشت، 6 ص.
-Aquilina, H. J., 2003. Integrated catchment management plan for the Namoi catchment. Department of Land and Water Conservation.ISBN, 47p.
-Bhattacharyya, P., Bhatt, V. K. and Mandal, D., 2008. Soil loss tolerance limits for planning of soil conservation measuresin. Shivalik-Himalay an region of India. Catena, 73: 117-124.
-Fidelman, P. I. J., Morrison, R. J. and West, R. J., 2004. Coastal issues in regional natural resource management plans: The case of the New South Wales catchment blueprints. Coast to Coast, Hobart, Australia. 19-23 Aprill. l 7p.
-Huggett, A., 2005. The concept and utility of ecological thresholds in biodiversity conservation. Journal of Biological Conservation, 124: 301-310.
-Imam, E., 2011. Mapping of landscape cover using remote sensing and GIS in Chandoli National Park, India. Momona Ethiopian Journal of Science, 3(2): 78-92.
-Institute of Standards and Industrial Research of Iran, 1053.1390.  Drinking water- Physical and chemical specifications. ICS, 13.060.020
-Li, L., Du, S. Wu, L. and Liu, G., 2009. An overview of soil loss tolerance. Journal of Catena, 78: 93-99.
-Refahi, H., 2009. Water Erosion and Conservation. Publication of Tehran University, Tehran, 671p.
-Seymour. E., Ridely, A. and Paramore. T., 2003. Using environmental management systems for maintaining native vegetation and biodiversity in rural landscapes. Proceedings of the Conference on Rural Land Use Change, 16p.
-Skidmore, E. L., 1982. Soil loss tolerance. In Determinants of soil loss tolerance. American Society Agronomy. 87-93p.
 -Snell and Cecile Environmental Research., 2003. Suggested conservation guidelines for the identification of significant woodlands in southern Ontario. Ontario Nature-Federation of Ontario Naturalists, 195p.
-Utz, R. M., Hilderbrand, R. H. and Boward, D. M., 2009. Identifying regional difference in threshold responses of aquatic invertebrates to land cover gradients. Journal of Ecologyical Indicators, 9: 556-567.
-WHO., 2008, “Guidelines for Drinking-Water Quality”. second addendum. Vol. 1,Recommendations, ISBN 978 92 4 154760 4. World Health Organization.