مبانی و پیامد های مدارا در اندیشه سیاسی امام خمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه زنجان

چکیده

کارآمدی نظام سیاسی برای امام خمینی یک مساله جدی است که با رسمیت یافتن حقوق و آزادیهای مدنی، گره خورده است. مقاله پیشرو، نظریه مدارا را راه حلی بنیادین برای دستیابی به این هدف با استناد به آثار وی تلقی می کند. امام خمینی از اولین متفکران مسلمان است که یک فصل از کتاب «شرح حدیث جنود عقل و جهل» را بمناسبت شرح عبارت«رفق» به مدارا و آثار آن اختصاص داده و به تبیین چرایی تعامل مدارا محورانه در حیات اجتماعی و مذهبی پرداخته و معتقد است منش خشونت محورانه نه تنها تاثیری در اصلاح فرد و اجتماع ندارد بلکه منشاء مفاسد بزرگتر و پیچیده تر می گردد. بررسی مبانی و پیامد مدارا در اندیشه امام خمینی، نشان می دهد مدارا یک مفهوم پارادیمیک منتزع از متون دین و جزء لاینفک حاکمیت دینی، فضیلت اخلاقی و اصل حقوقی سیاسی است و زندگی صلح آمیز را در درون یک جامعه معین اجازه می دهد و شیوه مناسبی برای تاسیس سرمایه اجتماعی در جامعه و کاهنده تنش های اجتماعی و سیاسی بین گروهی است. مدارا، کنش های اجتماعی را در جامعه تسهیل و بار مثبت اخلاقی و حقوقی جامعه را تقویت می کند. مدارا، همدلی در عین تمایز است که فرهنگ صلح را جایگزین فرهنگ نزاع می کند. مدارا، یک نگرش فعال منبعث از بازشناسی حقوق و آزادیهای مدنی است و با فرهنگ پذیری شکل می گیرد. مدارا با آیات جهاد با کفار و منافقین و نفی سبیل، تعارض ندارد. موضوع اصلی این نوع آیات بستن راه نفوذ و سلطه است.

کلیدواژه‌ها


-  قرآن کریم
-  آرنت، هانا (1366)، توتالیتاریسم (حکومت ارعاب، کشتار، خفقان)، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: سازمان انتشارات جاویدان، چاپ دوم.
-  آرنت، هانا (1359)، خشونت، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: خوارزمی، چاپ اول.
-  آشوری، داریوش (1390)، دانشنامه سیاسی (فرهنگ اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی)، تهران، مروارید، چاپ بیستم.
-  آقا بخشی علی و افشاری راد، مینو(1379)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار.
-  احسان بخش، پژمان (1379)، استاد مصباح و ده نکته درباب تئوری خشونت و تروریزم، کتاب نقد، فصلنامه انتقادی- فلسفی، فرهنگی، سال چهارم، شماره 2 و 3، شماره مسلسل 14 و 15: 340-349.
-  بشیریه، حسین (1374)، دولت عقل: ده گفتار در فلسفه و جامعه شناسی سیاسی، تهران: موسسه نشر علوم نوین، چاپ اول.
-  بن قطب بن ابراهیم شاذلی ‏(1412ه.ق)،  فى ظلال القرآن‏، بیروت- قاهره‏: دارالشروق‏.
-  بهشتی، محمد حسین (1378)،  دکتر شریعتی جست و جوگری در مسیر شدن، تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه های آیت الله شهید دکتر بهشتی.
-  بیات، عبدالرسول و جمعی از نویسندگان (1381)، فرهنگ واژه‌ها، قم: موسسه اندیشه و فرهنگ دینی، چاپ اول.
-  توماس، هنری (1386)، بزرگان فلسفه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
-  جعفری، محمد تقی (1384)، عرفان اسلامی، به اهتمام تقی زاده انصاری، علی جعفری و کریم فیضی، تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
-  حسینى همدانى سید محمد (1404ه.ق)، انوار درخشان‏، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران: کتابفروشى لطفى.
-  حقى بروسوى اسماعیل‏، بیتا، تفسیر روح البیان‏، بیروت: دارالفکر.
-  خاتمی، احمد و هادیان، مرتضی (1394)، بررسی منشا و ویژگی‌های تساهل عرفانی در مثنوی معنوی مولوی، فصلنامه علمی- تخصصی مطالعات زبان و ادبیات غنایی، سال پنجم، شماره 17: 59-72.
-  خامنه‌ای (آیت الله)، علی (16/ 5/ 1391)، بیانات در دیدار دانشجویان.
-  خامنه‌ای (آیت الله)، علی ( 29/10/1392)، بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی.
-  خامنه‌ای (آیت الله)، علی (9/ 5/ 1387)، بیانات در دیدار مسئولان نظام به مناسبت مبعث حضرت رسول اعظم(ص).
-  خمینی (امام)، روح الله (1380)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-  خمینی (امام)، روح الله (1382)، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، موسسه چاپ و نشر عروج، چاپ هفتم.
-  خمینی (امام)، روح الله (1370)، آداب الصلوه (آداب نماز)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س)، چاپ اوّل.
-  خمینی (امام)، روح الله (1374 الف)، شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س).
-  خمینی (امام)، روح الله (1374 ب)، شرح دعای سحر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى (س).
-  خمینی (امام)، روح الله (1392)، تقریرات فلسفه امام خمینی، سه جلدی، مقرر سید عبد الغنی اردبیلی، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
-  رنانی، محسن و مویدفر، رزیتا (1392)، چرخه های افول اخلاق و اقتصاد، سرمایه اجتماعی و توسعه در ایران، تهران: طرح نو، چاپ دوم.
-  زحیلى وهبة بن مصطفی (1418ه.ق)، التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج‏ ، بیروت- دمشق: دارالفکر المعاصر.
-  سجادی، جعفر (1373)، فرهنگ و معارف اسلامی، تهران: انتشارات کومش، چاپ سوم.
-  طباطبایى، سید محمد حسین ‏(1417ه.ق)، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم.
-  طبرسى، حسن بن فضل (1365)، مکارم الأخلاق، ترجمه سید ابراهیم میرباقرى، تهران: انتشارات فراهانی، چاپ دوم.
-  عطار نیشابوری، فرید الدین محمد (1371)، تذکرة الاولیاء، تصحیح محمد استعلائی، تهران: انتشارات زوار، چاپ یازدهم.
-  غنی، قاسم (1386)، تاریخ تصوف در اسلام، تهران: انتشارات زوار، چاپ دهم.
-  فاضل میبدی، محمدتقی (گردآورنده) (1379)، تساهل و تسامح، (مجموعه مقالات)، تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی آفرینه، چاپ اول.
-  فوکویاما، فرانسیس (1379)، پایان نظم، ترجمه غلامعباس توسلی، تهران: جامعه ایرانیان.
-  قزلسفلی، محمد تقی (1390)، فلسفه فلسفه سیاسی، تهران: رشد آموزش.
-  کاتوزیان، ناصر (1388)، فلسفه حقوق، جلد یک، تهران: شرکت سهامی انتشار.
-  کلمن، جیمز (1377)، بنیادهای نظریه اجتماعی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
-  مصباح یزدی، محمد تقی (1388)، نظریه حقوقی اسلام، جلد اول، تحقیق و نگارش محمد مهدی نادری قمی و محمد مهدی کریمی نیا، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
-  مظاهری، عبدالرضا (1394)، نقد و بررسی صلح طلبی در متون عرفانی، فصلنامه عرفان اسلامی، سال دوازدهم، شماره 46 : 36- 54.
-  معرفت، محمد هادی ( 1378)، جامعه مدنی، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، چاپ اول.
-  Benjamin Kaplan, (2007), Divided by Faith: Religious Confl ict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe (Cambridge, MA: Harvard University Press, p. 8.
-  Bernard Williams, (1996), “Toleration: An Impossible Virtue?” in Heyd, op. cit., pp. 18–27.
-  C. Durs, David, (2001), The Limits of Toleration in John Locke’s Libebral Thought, Res Publica 7: 39–55.
-  Elisabetta Galeotti, Anna, (2001), Do We Need Toleration as a Moral Virrue? Kluwer Academic Publishers. Printed in the Netherland, Res Publica 7, 273–292,
-  Elisabtta Galeotti, Anna,( 2002), Toleration as Recognition, Cambridge University Press
-  Michael Walzer, (1997), On Toleration (New Haven, CT: Yale University Press.