محوطۀ آغچه ریش: شواهدی نویافتۀ باستان شناسی از سلسلۀ آلبویه در شمال غرب ایرن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه باستان شناسی، دانشکدۀ حفاظت آثار فرهنگی (کاربردی)، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 استادیارگروه باستان شناسی، دانشکدۀ هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

روستای آغچه‌ریش (آغچه شهر)، که در شهرستان چاراویماق قرار گرفته است دارای یک محوطۀ بزرگ و هم‌چنین بقعه‌هایی در مرکز روستا است که در آبان‌ماه 1399 توسط هیأتی از باستان‌شناسی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، مورد کاوش باستان‌شناسی قرار گرفته است. طی کاوش‌های باستان‌شناسی، در این محوطه، سکه‌هایی متعلق به دورۀ آل‌بویه، ساختارهای معماری، دستبندهای شیشه‌ای، آثار سفالی ازقبیل سفالینه‌های فیروزۀ قلم‌مشکی، اسگرافیتو، شانلوه، آق‌کند، لعاب‌پاشیده و سفالینه‌های لاجوردی متعلق به قرون چهارم تا هفتم هجری‌قمری یافت شد که سفال‌های نوع اسگرافیتو و شانلوه در اکثریت می‌باشند. سفال‌ها با سفال‌های دورۀ آل‌بویه هم‌خوانی کامل داشته؛ سکه‌های یافت‌شده متعلق به دورۀ حکومت «ابوشجاع» بوده و بقعه‌هایی که در مرکز روستا باقی‌مانده‌اند دارای ویژگی و ساختار معماری بقعه‌های آل‌بویه هستند. حال از آنجایی‌که محوطۀ آغچه‌ریش تنها شواهد باستان‌شناسی حضور سلسلۀ آل‌بویه در شمال‌غرب ایران می‌باشد و تاکنون هیچ اطلاعات و شواهد باستان‌شناسی در این‌زمینه ارائه نشده است؛ این پژوهش درنظر دارد با رویکرد کیفی و با روش توصیفی-تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها به‌روش مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای همۀ شواهد باستان‌شناسی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. در تحلیل داده‌های این محوطه، از روش مطالعۀ تطبیقی نیز بهره گرفته شده است. پرسش اصلی پژوهش موردنظر بدین قرار است: محوطۀ آغچه‌ریش چه شواهد علمی باستان‌شناسی را درخصوص حضور آل‌بویه در شمال‌غرب ایران ارائه می‌دهد؟ براساس این مطالعه مشخص گردید که محوطۀ آغچه‌ریش دارای شواهد معماری، سکه و هم‌چنین سفالینه‌هایی می‌باشد که حضور آل‌بویه در شمال‌غرب ایران را تأیید می‌نماید. این اولین شواهد رسمی باستان‌شناسی از حضور آل‌بویه در شمال‌غرب ایران به‌حساب می‌آید.   

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Aghche Rish Site: Newly Archaeological Evidence from the Al-E- Buya Dynasty in the Northwestern Iran

نویسندگان [English]

  • Mehdi Kazempour 1
  • Shahryar Shokrpour 2
1 Associate Professor, Department of Archaeology, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
2 Assistant Professor, Department of Archaeology, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

Aghcheh Rish village (Aghcheh shahr), which is located in east of Charavimaq region, has a large site at west side and tombs in the center. The Aghche Rish site was excavated in November 2019 by an archeology team, from Tabriz Islamic Art University by the supervisor of prof. Mehdi Kazempour. During the activity, coins belonging to the Al-E- Buya dynasty, architectural structures, glass bracelets, so many types of potteries (Sgraffito, Garous, Aq Kand, Luster painted and Minai), daily life equipment, pottery kilns and equipment’s related to pottery kilns unearthed. Among potteries, some types of them, for example, Sgraffito, Garous, and Aq kand are the majority and other types like luster painted and Minai are very less. Archaeological evidence shows this site had been occupied from the early Islamic to middle Islamic period (9th-14th AD centuries). The evidence shows the Al-Buyeh dynasty had politically central in this site and this site had been considered one of their important sites. Now, since the Aghche Rish site is the only archaeological evidence of Al-E- Buya dynasty in northwestern Iran and so far, no archaeological information and evidence has been provided in this regard, this study intends to publish the results of the archaeological excavation. This study was done with a descriptive-analytical method and which is a method of collecting field and library information. The purpose of this study is to introduce one of the important sites of the Al-E- Buya (Salarid) dynasty in the northwest of Iran. The main question of the research is: What scientific archaeological evidence does the Aghcheh Rish site provide regarding the presence of Al-E- Buya in northwestern Iran? Based on this study, it was determined that the Aghche Rish site has architectural evidence, coins as well as pottery that confirms the presence of Al-E- Buya in northwestern Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aghche Rish
  • northwestern Iran
  • early Islamic centuries
  • Aq Kand pottery
  • Esgrafito pottery

مراجع

- افشار، محمدرضا، 1389، سالاریان (سلاریان) یا آل‌مسافر آذربایجان: اوضاع تاریخی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی. تهران: سروش هدایت. 
- اتینگهاوزن، ریچارد؛ و گرابار، الگ، ۱۳۸۱، هنر و معماری اسلامی. ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: سمت.
- ابن‌جــوزی، عبدالرحمن بن علی، 1358ه‍.ق.، المنتظم فی تاریخ الملوک و االمم. جزء 14 و 15،الطبعة الولی، بیروت: دارصادر.
- ابن‌مســکویه، احمدبن محمد، 1369، تجارب المم. به‌کوشــش: ابوالقاسم امامی، ترجمۀ علینقی منزوی، تهران: انتشارات توس.
- باسورث، کیلفورد دادموند، 1381، سلسله‌های اسلامی جدید: راهنمای گاهشماری و تبارشناسی. ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: باز. 
- باغبان‌ماهر، سجاد، 1393، «کتیبه‌های اسلامی آذربایجان در سده‌های پنجم و ششم هجری». هنر(دانشگاه علم و فرهنگ)، 1 (2): 56-23.
- پارسی، حمیدرضا، 1393، «پویش شهر، شهرگرایی و شهرنشینی در قرون سوم تا پنجم هجری در ایران». نشریۀ هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 5: 64-47. 
- پطروشفســکی، ایلیا پائولوویچ، 1359، تاریخ ایران-ایران در ســده‌های میانه. ترجمۀ سیروس ایزدی و حسین تحویلی، تهران: انتشارات دنیا.
- پیگولوسکانان. و.؛ یاکوبفسکی، آ. ی.؛ پطروشفسکی، ای. پ.؛ و بلنیتسکی، آ. م.، 1348، هنر ایران. ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: انتشارات پیام.
- پیرنیا، حسن؛ و اقبال‌آشتیانی، عباس، 1395، تاریخ ایران بعد از اسلام (از صدر اسلام تا انقراض قاجاریه). تهران: انتشارات پر. 
- حموی، یاقوت، 1995، معجم البلدان. ترجمۀ علی‌نقی منزوی، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور (پژوهشگاه). 
- حدود العـالم مـن المشـرق الـی المغـرب. (بی‌نا)، 1362، به‌کوشش: منوچهر ستوده، تهـران: کتابخانۀ طهوری.
- پی. ام. هولت؛ و آلمبتون، ن .ک.س.، 1388، تاریخ اسلام. فصل اول: تجزیۀ خلافت اسلامی در خاور، ترجمۀ احمد آرام،  تهران: مؤسسۀ انتشارات امیر کبیر.
- دژمخــوی، مریــم، 1386، «نظــری اجمالــی بــر ســفال قالب‌زدۀ عصــر ســلجوقی».  مجلۀ باســتان پژوه (نشــریۀ هســتۀ علمــی باستان‌شناســی دانشــگاه تهــران)، 9 (15): 31-27.
- ذکاء، یحیــی؛ و سمســار، محمدحســن، 1372، آثــار هنــری ایــران. تهــران: نخســت وزیــری.
- دادور، ابوالقاسم، و عادلوند، پدیده، 1394، «انتقال هنرهای صناعی سرزمین‌های اسلامی از قرن چهارم هجری‌قمری به اروپای غربی در قرن دهم میلادی». باغ نظر، 32 (12): 22-13.
- دیمـز، اورلـی، 1388، تندیس‌گـری و شـمایل‌نگاری در ایـران پیـش از اسلام. ترجمۀ علـی‌اکبـر وحدتـی، نشـر ماهـی.
- ذوالفقاری، سارا؛ فیروزمندی شیره‌جینی، بهمن، 1394، «بررسی و معرفی پیکرک‌های انسانی اشکانی موجود در موزۀ آثار باستانی «لایدن» هلند». پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران، 5 (8): 78-67. 
- رویگر، محمد، 1386، اقدامات سیاسی، فرهنگی، مذهبی و عمرانی عضدالدوله دیلمی (372-338ه‍‌.ق.). استهبان: سِتَه بان.
- زارعی، محمدابراهیم؛ و شعبانی، محمد، 1398، «بررسی و تحلیل گونه‌شناسی سفالینه‌های آغاز دوران اسلامی تا پایان دورۀ صفوی منطقۀ همدان». مطالعات باستان‌شناسی پارسه، 3 (8): 87-67.
- رایس، دیوید تالبوت، 1375، هنر اسلامی. ترجمۀ ماه ملک بهار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- رایس، دیویدتالبوت، 1384، هنر بیزانس. ترجمۀ رقیه بهزادی و ماندانا علیپور، تهران: قطره.
- سمیعیان، امیر، 1391، آذربایجان در دورۀ سلجوقیان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشا
- شاهمرادی، سید مسعود، 1395، «آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری». تاریخ‌نامۀ خوارزمی، 4 (12): 67-45.
- شاهمرادی، سید مسعود، 1397، «تحولات سیاسی، اجتماعی و فرقه‌ای تشیع در آذربایجان (قرن 7-3 هجری)». رهیافت تاریخی، 23: 94-65. 
- شینجى، فوکایى، 1371، شیشۀ ایرانى. ترجمۀ آرمان شیشه‌گر، تهران: میراث‌فرهنگى.
- شجاعی‌قادیکلایی، حسین؛ و مراثی، محسن، 1397، «مطالعۀ نقوش ســفال و منســوجات دورۀ ســامانی و آل‌بویه در تطبیق با هنر ساسانی». نشریۀ هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 23 (1): 73-82. 
- عرفان‌منش، جلیل، 1386، چلچراغ شیراز. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- فیض‌الله‌زاده، عبدالعلی، 1386، «احوال و اوضاع سیاسی، اجتماعی و ادبی در دوران آل‌بویه از دیدگاه مورخان و نویسندگان عرب». پژوهشنامۀ علوم انسانی، 54: 382-361. 
- فشــاهی، محمدرضا، 1354 الف، از گات‌ها تا مشــروطیت: گزارشــی کوتاه از تحوالت فکری و اجتماعی در جامعه فئودالی ایران. تهران: انتشارات گوتنبرگ.
- فشــاهی، محمدرضا، 1354 ب، مقدمه‌ای بر ســیر تفکر در قرون وسطی.  تهران: انتشارات گوتنبرگ.
- فقیهی، علی‌اصغر، 1347، شاهنشاهی عضدالدوله. قم: اسماعیلیان.
- قانعی‌زوارق، علی، 1394، آذربایجان (در قرون اولیۀ اسلامی). تهران: منشور سمیر.
- کیانی، محمدیوسف، 1357، سفال ایرانی، بررسی سفالینه‌های ایرانی مجموعۀ نخست وزیری، تهران: نخست وزیری.
- کریمــی، فاطمــه؛ و کیانــی، محمدیوســف، 1364، هنــر ســفالگری در دورۀ اسـلامی. تهــران: مرکــز باستان‌شناســی ایــران.
- کسروی، احمد، 1307، شهریاران گمنام. تهران: بی‌نا. 
- مقدسی، شمس‌الدین، 1906م.، «احسن التقاسیم فـی معرفة الاقالیم». لیدن: مطبعة بریل.
- متز، آدام، 1364، «تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری (رنسانس اسلامی)». ترجمۀ علیرضا ذکاوتی‌قراگوزلو، تهران: امیرکبیر.
- محمدزاده‌یانجی، مهناز؛ و چنانه، مهسا، 1393، »مطالعۀ شکل و روش ساخت آثار آبگینۀ جرجان، سدۀ سوم تا ششم هجرى». نشریۀ جلوۀ هنر، 11: 81-65.
- مرتضایی، محمد، 1381، فصل اول کاوش‌های باستان‌شناسی جرجان. تهران: معاونت پژوهشی پژوهشکدۀ باستان‌شناسی.
- نیک‌گفتار، احمد، 1391، «گزارش فصل پنجم شهر تاریخی بلقیس اسفراین». آرشیو پایگاه شهر بلقیس، اسفراین (منتشر نشده).
- وولـف، هانـس، 1372، صنایع‌دستی کهـن ایـران. مترجـم: سـیروس ابراهیـم‌زاده، تهـران: آمـوزش انقلاب اسلامی.
- هــروی، جــواد، 1385، «دیلمان و امیران دیلمی در روزگار اقتدار ســامانیان». پژوهشنامۀ تاریخ، 2: 147-135
- همدانــی، محمدبن عبدالملک، 1961م.،  تکملــه تاریخ طبری. جلد 1، بیروت: مطبعة کاتولیکیه.
- همدانی، ابن‌فقیه، 1365، البلدان. ترجمۀ محمدرضا حکیمی، تهران: بنیاد فرهنگی ایران. 
- هرینگ، ارنی، 1376، سفال ایران در دورۀ اشکانی. ترجمۀ حمیده چوبک، تهران: سازمان میراث‌فرهنگی کشور.
- Afshar, M. R., 2010, Salarian or Al Mosafir: the historical, political, social and cultural conditions. Tehran: Soroush Hedayat [In Persian].
- Basurth, K. D., 2002, New Islamic densities, chronology guidance. translated by: Freidoun Badrei [In Persian].
- Baghban Maher, S., 2014, “Islamic Azerbaijan Inscriptions in five and six decades”. Honar, 1(2): 19-31. [In Persian].
- Dadvar, A. & Adelvand, P., 2015, “Exchange of Islamic artworks to the west Uruapan in the 10th Ad”. Bagh Nazar, 32(12): 120-130. [In Persian].
- Dejham Khoy, 2007, “Saljuk period molded pottery”. Bastan Pajhouh Journal, 9 (15): 27-31. [In Persian].
- Etinghavzen, R. & Grabar, O., 2002, Islamic Art and Architecture. Translated by: Yaghoub Ajhand, Tehran: Samt [In Persian].
- ErfanManesh, J., 2007, Chelcheragh Shiraz. Mashhad: Islamic study institution. 
- Fehrevavi, G., 2000, Ceramics of the Islamic world. in the Tareq Rajab Museum. London, New York, I. B Tauris. 
- Faghihi,  A. A., 1968, Azdoldolah kingdom. Ghom: Esmailian. [In Persian].
- Fashahi, M. R., 1975, From Gata to Mashrotiat, small report of Iranian social think revolution in Feudal social. Tehran: Gutenberg. [In Persian].
- Feyzolahzadeh, A. A., 2007, “Political, social, literature in the Al Buye period based on historian and arab writes”. Oloume Ensani study, 54: 361-382. [In Persian].
- Fehrevavi, G., 2000, Ceramics of the Islamic world. in the Tareq Rajab Museum. London, New York, I. B Tauris. [In Persian].
- Gheni Zavaragh, A., 2015, Azerbaijan in the early Islamic period. Tehran: Manshour Samir. [In Persian].
- Hamedani, I- F., 1997, Alboldan. translated by: Mohammadreza Hakimi, Tehran: Bonyad Farhangi [In Persian].
- Hamedani, M. I- A., 1961, Tarikh Tabari. 1, Matba Katolikiye, Beyrout. [In Persian].
- Hering, E., 1997, Iranian pottery in the Ashkanid period. translated by: Hamideh Choubak, Tehran: Heritage organization. [In Persian].
- Hervi, J., 2006, “Deylaman and deylamid kings at Samanid period”. Historical study, 2: 135-147. [In Persian].
- Hdoud Ol Alam Men Al Mashergh Ale Al Maghreb. (unknown writer), 1983, gathered by: Manouchehr Stoudeh, Tehran: Tahoury  [In Persian].
- Hamavi, Y., 1995, Mojamo Ol Boldan. translated by: Ali Naghi Monzavi, Tehran: Heritage Institute. [In Persian].
- Ibn Maskouya, A. I-M., 1990, Tajareb Ol Mam. gathered by: Abolghasem Imami, Translated By: Alingholi Monzavi, Tehran:, Tous [In Persian].
- Ibn Jouzi, A. I- A., 1979, Almontazam Fi Tarikh Almolouk Valmom. 14-15, Beyrout [In Persian].
- Kasravi, A., Iranian History. Tehran: Bita (in persion)
- Karimi, F. & Kiyani, M. Y., 1985, Pottery art in the Islamic period. Tehran: Iranian Archaeology center. [In Persian].
- Kiyani, M. Y., 1978, Iranian pottery, the study of Iranian ceramics in the Nakhst Vaziri collection. Tehran: Nakhost Vaziri [In Persian].
- Mortezayi, M., 2002, First session of Jorjan Archaeological excavation. Tehran: archaeological study institution. [In Persian].
- Maghdasi, Sh. A., 1906, Ahsan Ol Taghasim Fi Marefat Ol Aghalim. Lidan: Matba Bril [In Persian].
- Mohammadzadeh Yanji, M. & Chenaneh, M., 2014, “Study the Jorjan Glass making method, third to sixth decades”. Jelve Honar Journal, 11: 81-65. [In Persian].
- Matz, A., 1985, Islamic civilization in the forth century. translated by: Alireza Zekavati, Tehran: AmirKabir. [In Persian].
- Nik Goftar, A., 2012, Archaeological report of fifth session of Belgheys excavation. Don’t published. [In Persian].
- Pirniya, H. & Eghbal Ashtiani, A., 2016, Iranian History after Islam. Tehran: Par publication [In Persian].
- Pegloskaya, N.; Yakubfsky, V.; Petrofsky, I. & Belnisky, A., 1969,  Iranian Art. translated by: Karim Keshavrz, Tehran: Payam publication [In Persian].
- Petrofsky, I. P., 1980, Iranian History- in the middle ages. translated by: Sirous Izadi and Hosein Tahavoli, Donya publication, Tehran [In Persian].
- Parsi, H. R., 2014, “Iranian civilization and urbanism in the three and five decades”. Fine art Journal, 19: 64-47. [In Persian].
- Rais, D. T., 2005, Bizanitian Art. translated by: Roghaye Behzadi and Mandana Alipour, Tehran: Moghufat Mahmoud Afshar Institution. [In Persian].
- Rais, D. T., 1996, Islamic Art. translated by: Mah Malek Bahar, Tehran: Elmi Farhangi publication [In Persian].
- Rougar, M., ???, Azdodolah Deylami political. cultural, religious and structural activities, Estahban: Sateban [In Persian].
- Shojai Ghadikolayi, H. & Maraci, M., 2018, “The study of Al Buoyed and Samanid pottery and textile in related to Satanic Art”. Fine Art Journal, 23(1): 82-73.
- Shinji, F., 1992, Iranian Glass. translated by: Arman Shishegar, Tehran: Miras Farhangi. [In Persian].
- Shahmoradi, S. M., 2018, “Shite political and social movment in Azerbaijan”. Rahyaft Tarikhi, 23: 65-94[In Persian].
- Shahmoradi, S. M., 2016, “Al Mosafer and Shite in the Deylam and Azerbaijan in the fourth century”. Kharazmi Historical, 4 (12): 87-98. [In Persian].
- Samiyan, A.r, 2002, Azerbaijan in the Seljuc period. Tehran: Moghufat Mahmoud Afshar Institution. [In Persian].
- Wolf, H., 1993, Iranian old Handcrafts. translated by: sirous Ebrahimzadeh, Tehran: Enghelab Eslami [In Persian].
- Zarei, M. E. & Shabani, M., 2019, “Survey and typology analyze of early to late Safavid period in Hamedan region”. Journal of Motaleat-e Bastanshenasi-e Parseh (Parseh Journal of Archaeological Studies), 8: 32-45. [In Persian].
- Zolfaghari, S. & Firouzmandi, B., 2015, “Introduce of Ashkanid human status at Lidan Museum”. Iranian ancient study, 8(5): 67-78. [In Persian].
- Zoka, Y. & Semsar, M. H., 1993, Iranian artworks. Tehra: Nakhost Vaziri [In Persian].

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار