تحلیل و نقد شبهۀ وجود اصطلاحات فلسفی - حکمی در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته‌ی علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

«نهج‌البلاغه» مجموعه‌ای است از سخنان گهربار امیرالمؤمنین علی(ع) که توسط مرحوم شریف رضی در سال 400 هجری گردآوری و تدوین شد و از بدو پیدایش تاکنون به دلیل مضامین ذی‌قیمت و مفاهیم گران‌سنگ خود، توجه بسیاری از دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان را به خود جلب کرده و ستایش آنان را برانگیخته است؛ اما در این میان عده‌ای از مؤلفان تراجم و محققان سنی مذهب در اصالت انتساب بخش‌هایی از این کتاب به امام علی(ع) تشکیکاتی را مطرح نموده‌اند که از جملۀ آن‌ها شبهۀ وجود مضامین و اصطلحات فلسفی- حکمی نظیر الأین، الکیفیه و الأزلیهدر این میراث علویاست. مقاله حاضر در صدد است با بررسی جامع این شبهه، آن را با ادلۀ مختلف عقلی، نقلی و تاریخی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بوته نقد کشیده و بی‌پایه بودن آن را اثبات نماید. در این راستا، با توجه به  اینکه شبهۀ مطرح‌شده مبتنی بر سه فرضِ ادعای اضافه کردن این اصطلاحات توسط سید رضی، متداول نبودن این اصطلاحات در زمان امام علی(ع) و تشکیک در زمان ورود این اصطلاحات به جامعۀ اسلامی است، جستار حاضر مسائلی از قبیل: تفاوت روش استدلال امام(ع) با فلاسفه متقدم و معاصر شریف رضی، وجود پاره‌ای از مسائل علمی و فلسفی که با زمان سید رضی مطابقت نمی­کند، نقش امام علی(ع) در پایه‌گذاری فلسفه اسلامی و اصطلاحات آن، رواج مباحث عقلی - فلسفی در عراق قبل از اسلام و وجود این اصطلاحات قبل از امام(ع) را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و در نهایت به این نتیجه دست‌یافته است که وجود اصطلاحات و مباحث فلسفی- حکمی در نهج‌البلاغه هرگز نافی انتساب این کتاب ارزشمند به امیرالمؤمنین(ع) نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The doubt concerning the existence of philosophical and wise terms in Nahj al-Balagha (Analysis and Critique)

نویسندگان [English]

  • ali hajikhani 1
  • saeed jalilian 2
چکیده [English]

The Nahj al-Balagha (The Peak of Eloquence) is the most famous collection of sermons, letters and narrations of Imam Ali A.S. It was collected by Sharif Razi, a Shi'i scholar in the Tenth century (fourth century AH). Known for its eloquent content, it is considered a masterpiece of literature in Shi'i Islam and has attracted the attention of Muslim and non-Muslim scientists and scholars all around the world. But in the meantime, some of the Sunni scholars and authors' have raised doubts about the authenticity of some parts of Nahj al-Balagha including its philosophical and wise terms. In this regard, this article seeks to examine thoroughly this doubt, and based on the rational arguments and historical and analytical methods, recognizes and shows the absurdity of the thing. Finally the article achieved to the conclusion that the existence of philosophical and wise terms in Nahj al-Balagha do not rule out the authenticity of Nahj al-Balagha as a great book demonstrates the eloquence of Imam Ali (A.s.)

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (A.S.)
  • doubt
  • philosophical and wise terms
  • Nahj al-Balagha

مراجع

-        قرآن کریم.
-        نهج­البلاغه.
-        ابراهیم السید، صبری. (1406). نهج­البلاغة نسخة جدیدة محققة موثقة. الدوحه: دارالثقافه.
-        ابن ابی الحدید. (1386). شرح نهج­البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. القاهره: دار إحیاء التراث العربی.
-        ابن منظور، محمد بن مکرم. (1408). لسان­العرب. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-        إسبر، محمدعلی. (1362). نهج­البلاغه نبراس السیاسه و منهل­التربیه. قم: بنیاد نهج­البلاغه.
-        امین، احمد. (1975). فجرالاسلام. بیروت: دارالکتب العلمیة.
-        -------. (1997). ضحی­الاسلام، مصر: مکتبه الأسره.
-        تستری، محمدتقی. (1418). بهج­الصباغه فی شرح نهج­البلاغه. تهران: امیرکبیر.
-        صلیبا، جمیل. (1366). فرهنگ فلسفی. مترجم: منوچهر صانعى دره بیدى،‌ تهران: حکمت‌.
-        مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى. (بی­تا). بحار الأنوار: الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. دار إحیاء التراث العربی.
-        جوادی آملی، عبدالله. (1362). حکمت عملی و نظری در نهج البلاغه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-        حاجی­خانی، علی. (1433). أصالة نهج­البلاغه من منظور الدراسة الموضوعیة الأسلوبیة. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
-        حاجی خانی، علی و بیدسرخی، علی. (1394). «بررسی ونقد شبهه ی دقت وصف و غرابت تصویر در نهج البلاغه». مجله پژوهشنامه نهج البلاغه، شماره 11.
-        حسن الاسدی، عادل. (1428). مع المشککین فی نهج البلاغه مناقشه للشبهات و المؤاخذات. بی­جا: مکتبه العزیزی.
-        زینی­وند، تورج. (1431). «فی الدفاع عن نهج­البلاغة و الرد علی شبهات الدکتور شوقی ضیف». مجلة العلوم الإنسانیة.شماره 4.
-        شایب، أحمد. (1945). الأسلوب دراسه بلاغیه تحلیلیه لأصول الأسالیب العربیه. مصر: مکتبه النهضه المصریه.
-        شریفی، سید عبدالهادی. (1383). «نهج­البلاغة: جمعه، مصادره، مناقشة التشکیک فی نسبته إلی الإمام علی (علیه السلام)». المنهاج.شماره 36.
-        طباطبایی، محمدحسین. (بی­تا). علی و فلسفه الهی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
-        فخر رازی، محمدبن­عمر. ( 1384). شرح الإشـارات و التنبیهات (الفخـر الرازی). تصحـیح علیرضا نجف­زاده. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-        فروخ، عمر. (1302). تاریخ الفکر العربی الی ایام ابن خلدون. بیروت. بی­تا.
-        فضل، صلاح. (1998). علم الأسلوب، مبادئه و إجراءاته. القاهره: دارالشروق.
-        قندوزی حنفی، سلیمان. (بی­تا). ینابیع الموّده. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
-        کاشف الغطاء، هادی. (بی­تا). مستدرک نهج‌البلاغه. بیروت: مکتبه الاندلس.
-        کربن، هانری و نصر، سید حسین. (1361). تاریخ فلسفه اسلامی. مترجم: اسدالله مبشری، تهران: امیرکبیر.
-        کلینى، محمدبن­یعقوب. (1430). الکافی (دار الحدیث). قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.
-        مصباح یزدى، محمدتقى. (1391 ش). آموزش فلسفه. قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
-        مطهری، مرتضی. (1369). مقالات فلسفی. تهران: حکمت.
-        -----------. (1389). سیری در نهج­البلاغه. تهران: صدرا.
-        معارف، مجید. (1383). «روش‌های ابن ابی الحدید در اثبات اصالت نهج‌البلاغه». مجله مقالات و بررسی­ها. شماره 76.
-        مغنیه، محمدجواد. (1972).فضائل امام علی (ع)، بیروت: دار العلم للملایین.
-        مفتح، محمد. (1360). حکمت الهی نهج‌البلاغه. پیام آزادی.
-        مفید، أبوعبدالله محمدبن­محمد. (1413‍). الإرشاد. قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
نادم، محمدحسن. (1382). خاستگاه فرهنگی سخنان امام علی(ع) در نهج‌البلاغه. قم: نشر ادیان.
فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه
دوره 5، شماره 17
خرداد 1396
صفحه 41-56

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار