سودای مهاجرت: تمایل ایرانی‌ها به مهاجرت و عوامل تعیین‌کنندۀ آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جمعیت‌شناسی، گروه جمعیت‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جمعیت‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران و پژوهشگر مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران

چکیده

امروزه مهاجرت‌ و جابه‌جایی‌ بین‌المللی جمعیت‌ها با هدف دستیابی به رفاه و شرایط زندگی بهتر روزبه‌روز درحال گسترش است. مهاجرت از ایران هرچند قدمتی طولانی دارد، اما در سال‌های اخیر روند افزایشی داشته، و همچنان، نسبت قابل‌توجهی از جمعیت نیز در سودای مهاجرت و تمنای رفتن به خارج از کشور هستند. بر این‌اساس، هدف از مقالۀ پیشِ‌رو، سنجش تمایل ایرانی‌ها به مهاجرت از کشور و عوامل مؤثر بر آن با استفاده از تحلیل ثانویۀ داده‌های خرد پیمایش ملّی سرمایۀ اجتماعی با تعداد نمونۀ 14.200 نفر ساکن در مناطق شهری و روستایی ایران است. نتایج نشان‌داد حدود یک-چهارم پاسخ‌گویان میل به مهاجرت از ایران دارند. افرادی که در سودای مهاجرت از ایران هستند اغلب مرد، مجرد، جوان، تحصیل‌کردۀ دانشگاهی، با رضایت اجتماعی پایین، متعلّق به طبقۀ اجتماعی متوسط و بالا و ساکن در شهرهای بزرگ هستند. از این‌رو، اغلب افراد دارای میل مهاجرت را افراد تحصیل‌کرده، ماهر و متخصص تشکیل می‌دهند؛ بنابراین، سودای مهاجرت در میان ذهنیت ایرانی‌ها، -به‌ویژه نسل جوان- شکل‌گرفته و این وضعیت، می‌تواند منجر به افزایش حجم مهاجرت‌های بین‌المللی از کشور شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Migration Aspiration of Iranians and Its Determinants

نویسندگان [English]

  • Maryam Rezaei 1
  • Rasoul Sadeghi 2
1 PhD Student in Demography, Department of Demography, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Demography, Faculty of Social Sciences, University of Tehran and Researcher, Institute of Population Research, Tehran, Iran
چکیده [English]

Today, international migration and movements of populations for achieving better living conditions are increasing. Emigration from Iran, though long overdue, has not only increased in recent years, but also a significant proportion of the population is willing to migrating and seeking to move abroad. Thus, the aim of this article is to measure Iranians' tendency to emigrate from the country and its influencing factors using a secondary analysis of micro-data form the National Survey of Social Capital with a sample size of 14200 people living in urban and rural areas of Iran. The results showed that those who are eager to emigrate from Iran are mostly men, single, youth, higher education, with low social satisfaction, middle and upper class, and residing in large cities. Therefore, the majority of people with migration aspiration are higher educated and skilled people. In conclusion, migration aspiration has made among the minds of the new young generations. Therefore, it’s expected to increase the international migration from Iran.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • International Migration
  • Age of Migration
  • Migration Aspiration
  • Selective Migration
  • Social Satisfaction
- ابراهیمی، یزدان، (1381). «بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر تمایل دانشجویان رشته‌های برق و کامپیوتر به مهاجرت». فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شمارۀ 23 و 24، صص: 96-75.
- احمدی، فخرالدین، (1390). «آموزش عالی و مهاجرت نخبگان». پژوهشنامۀ دانشگاه و مسائل فرهنگی، شمارۀ 85، صص: 79-39.
- ارشاد، فرهنگ، (1380). «مبانی نظری فرار مغزها برحسب شکل‌های مختلف آن در شرایط کنونی». نامۀ انجمن جامعه‌شناسی ایران، شمارۀ 5، صص: 50-45.
- ارشاد، فرهنگ، و حمایت‌خواه‌جهرمی، مجتبی، (1386). «بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به برون کوچی نخبگان علمی ایران (نظرسنجی از دانشجویان دورۀ تحصیلات تکمیلی دانشگاه تهران)». فصلنامۀ توسعه اجتماعی، دورۀ اول، شمارۀ 3، صص: 30-7.
- افشاری، علی؛ معینی، سید رضا؛ و انصاری، حمید، (1399). «بررسی تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر گرایش جوانان تهرانی به مهاجرت خارج از کشور». نشریۀ مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شمارۀ 47، صص: 35-9.
- آسایش، امید؛ کاظمی‌پور، عبدالمحمد؛ و صدیقی، بهرنگ، (1398). «سودای مهاجرت: میل به مهاجرت و تصویر ذهنی از غرب در تجربۀ دانشجو  مهاجران ایرانی». نشریۀ مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شمارۀ 57، صص: 83-51.
- بلیکی، نورمن، (1384). طراحی پژوهش‌های اجتماعی. حسن چاوشیان (مترجم)، نشر نی، تهران.
- پایتختی‌اسکویی، سیدعلی؛ و طبقچی‌اکبری، لاله، (1394). «بررسی رابطۀ بین نرخ باسوادی و مهاجرت در ایران». مجلۀ مطالعات جامعه‌شناسی، دورۀ 8، شمارۀ 26، صص: 83-73.
- توکل، محمد؛ و عرفان‌منش، ایمان، (1393). «فراتحلیل کیفی مقالات علمی ناظر بر مسألۀ فرار مغزها در ایران». بررسی مسائل اجتماعی ایران، دورۀ 5، شمارۀ 1، صص: 75-45.
- جانتن، الهه؛ فلاحی، محمدعلی؛ و سیفی، احمد، (1394). «بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به کشور آمریکا». مجلۀ علوم‌اجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد)، شمارۀ 25، صص: 196-167.
- جانمردی، مهوش، (1386). «مطالعۀ جامعه‌شناختی پدیدۀ مهاجرت نخبگان در ایران از سال 1332 تا 1385 (مورد مطالعه: سقز در استان کردستان)». پیک نور، شمارۀ 3، صص: 141-127.
- جوادزاده، پدرام، (1394). «علل مهاجرت نخبگان ایرانی به دانشگاه‌های آمریکا». مجلۀ مدیریت فرهنگی، شمارۀ 28، صص: 112-95.
- جواهری، فاطمه؛ و سراج زاده، سیدحسین، (1384). «جلای وطن: بررسی عوامل مؤثر بر گرایش دانشجویان به مهاجرت به خارج از کشور». فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 50 و 51، صص: 88-53.
- چلبی، مسعود؛ و عباسی، رسول، (1383). «تحلیل تطبیقی فرار مغزها در سطوح خُرد و کلان». پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارۀ 41 و 42، صص: 36-13.
- حاتمی، علی؛ جهانگیری، جهانگیر؛ و فتاحی، سجاد، (1391). «بررسی عوامل مرتبط با گرایش دختران تحصیل کرده به مهاجرت به خارج از کشور (مطالعه موردی دانشجویان دختر مراجعه کننده به مراکز اعزام به خارج دانشجو شهر شیراز». فصلنامۀ زن و جامعه، شمارۀ 2، صص: 80-55.
- حاج‌حسینی، حسین، (1385). «سیری در نظریه‌های مهاجرت». فصلنامۀ راهبرد، شمارۀ 41، صص: 46-35.
- حاجی یوسفی؛ محمد، امیر؛ و بهمرد، سمیه، (1385). «چرایی مهاجرت نخبگان از ایران پس از پایان جنگ تحمیلی». فصلنامۀ پژوهشنامه علوم سیاسی، شمارۀ 4، صص: 66-27.
- حکیم‌زاده، رضوان؛ طلایی، ابراهیم؛ و جوانک، ماندانا، (1392). «تأثیر عوامل آموزشی، اجتماعی و فرهنگی بر تمایل به مهاجرت از کشور در دانشجویان دانشگاه تهران». فصلنامۀ پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، شمارۀ 69، صص: 102-81.
- خواجه‌نوری، بیژن؛ و سروش، مریم، (1385). «بررسی عوامل مؤثر بر نگرش جوانان به مهاجرت از کشور (نمونه مورد مطالعه: جوانان شهر شیراز)». مجلۀ علوم‌اجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد)، شمارۀ 7، صص: 81-47.
- ذکایی، محمدسعید، (1385). «جوانان، جهانی شدن و مهاجرت‌های بین‌المللی: پژوهشی در میان نخبگان جوان». مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ 7، شمارۀ 2، صص: 75-41.
- راهشخو، مریم، رفیعیان، مجتبی، و امینی، الهام، (1391). «بررسی نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی بر مهاجرت دانشجویان ایرانی به خارج از کشور (نمونه موردی: دانشگاه علوم پزشکی پته، شهر پچ کشور مجارستان)». فصلنامۀ پژوهش اجتماعی، شمارۀ 16، صص: 104-83.
- رضوی الهاشم، بهراد، (1395). «طراحی الگوی دوسویه مهاجرت نخبگان علمی (ضرورت پیشرفت در جاده‌ای دوطرفه)». مجلۀ مدیریت فرهنگی، شمارۀ 30، صص: 44-33.
- رنانی، محسن، شیرازی، همایون؛ و صادقی‌عمروآبادی، بهروز، (1393). «بررسی عوامل مؤثر در جریان مهاجرت از ایران با استفاده از مدل پانل پویا». فصلنامۀ تحقیقات اقتصادی، شمارۀ 107، صص: 362-337.
- زنجانی، حبیب‌اله، (1380). مهاجرت. انتشارات سمت، تهران.
- سیفی، عبدالمجید؛ و خالقی‌نژاد، مریم، (1395). «جهانی شدن و آثار آن بر مهاجرت نیروی کار». فصلنامۀ سیاست خارجی، دورۀ 30، شمارۀ 3، صص: 162-137.
- شاه‌آبادی، ابوالفضل؛ و جامه‌بزرگی، آمنه، (1393). «تأثیر آزادی اقتصادی، سیاسی و مدنی بر مهاجرت (با تأکید بر مهاجرت نخبگان)». فصلنامۀ مجلس و راهبرد، شمارۀ 77، صص: 69-41.
- صادقی، رسول؛ و سیدحسینی، سیده متین، (1398). «میزان تمایل جوانان به مهاجرت بین المللی و عوامل تعیین‌کننده آن در شهر تهران». نشریۀ مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شمارۀ 43، صص: 26-9.
- صادقی، رسول؛ عباسی‌شوازی؛ محمدجلال؛ و صلواتی، بهرام، (1396). «ایران در بستر مهاجرت‌های بین‌المللی». فصل ششم گزارش تحولات جمعیت در جمهوری اسلامی ایران، صص: 138-115.
- صادقی، عباس؛ و افقی، نادر، (1384). «نقش دانشگاه‌ها در کاهش مهاجرت نخبگان». فصلنامۀ رهیافت، شمارۀ 36، صص: 30-22.
- صالحی‌عمران، ابراهیم، (1385). «بررسی نگرش اعضای هیئت علمی نسبت به علل مهاجرت نخبگان به خارج از کشور (مورد مطالعه: دانشگاه مازندران)». نامۀ علوم‌اجتماعی، شمارۀ 28، صص: 80-56.
- طاهری‌دمنه، محسن؛ پورعزت، علی‌اصغر؛ و ذوالفقارزاده، محمدمهدی، (1394). «تأملی در مفهوم تصاویر آینده به مثابه ساخت هویت اجتماعی». فصلنامۀ مطالعات ملی، دورۀ 16، شمارۀ 4، صص. 76-61.
- عربیان، نسرین، (1389). «بررسی عوامل مهاجرت نخبگان در ایران». فصلنامۀ فرهنگ پژوهش، شمارۀ 7، صص: 174-161.
- فروتن، یعقوب، (1391). «بررسی اجتماعی و جمعیّت‌شناختی مناسبات هویت و مهاجرت». فصلنامۀ مطالعات علمی، دورۀ 13، شمارۀ 2، صص: 96-73.
- فروتن، یعقوب، (1396). «مهاجرین بالقوه در ایران: تبیین جمعیت‌شناختی و اجتماعی تمایلات مهاجرت به خارج از کشور». نشریۀ مطالعات جمعیتی، شمارۀ 6، صص: 216-189.
- فلاحی، کیومرث؛ و منوریان، عباس، (1387). «بررسی عوامل مهاجرت نخبگان (سرمایه‌های انسانی) و ارائه راهبردهای مناسب برای پیشگیری از این پدیده». فصلنامۀ دانش و توسعه، شمارۀ 24، صص: 136-107.
- قاسمی‌اردهایی، علی، (1392). «مهاجرت شبکه‌ای و تعیین‌کننده‌های آن: مطالعۀ جریان‌های مهاجرت از استان آذربایجان شرقی به استان تهران». دوفصلنامۀ نامۀ انجمن جمعیّت‌شناسی، دورۀ 8، شمارۀ 15، صص: 121-97.
- قرابی تبریزی، فریده؛ سری‌دیوشلی، ابراهیم؛ و کفاشی، مجید، (1392). «عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر میزان گرایش بانوان تهرانی برای مهاجرت به کشورهای مهاجرپذیر در سال 1389». فصلنامۀ پژوهش اجتماعی، شماره 19، صص: 104-83.
- کستلز، استفن؛ و میلر، مارک جی.، (1396). عصر مهاجرت جابه‌جایی بین‌المللی جمعیت در دنیای مدرن. علی طایفی (مترجم)، انتشارات جامعه‌شناسان، تهران.
- محسنی تبریزی، علی‌رضا؛ و عدل، ماندانا، (1386). «بررسی عوامل روان‌شناختی اجتماعی مؤثر بر تمایل اعضا هیئت علمی دانشگاه‌های شهر تهران به مهاجرت به خارج». نامۀ انجمن جمعیت‌شناسی ایران، شمارۀ 4، صص: 98-70.
- مرادی، شیما، (1388). «فرار پنهانی مغزها: تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر فرار مغزها». فصلنامۀ مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، دورۀ 20، شمارۀ 2، صص: 274-255.
- مقدس، علی‌اصغر؛ و شرفی، زکیه، (1388). «بررسی عوامل برانگیزنده گرایش به مهاج‌‌های بین‌المللی جوانان 18 تا 30 ساله شهر‌های شیراز و ارسنجان». مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ 10، شمارۀ 1، صص: 190-162.
- موحد، مجید؛ و نیازی، صغری، (1387). «رابطۀ میان گرایش دانشجویان دختر به مهاجرت خارج از کشور با ویژگی‌های فرهنگی آنان». فصلنامۀ پژوهش زنان، دورۀ 6، شمارۀ 1، صص: 54-29.
- نظری، مهدی؛ و آقازاده، محمدرضا، (1394). «پویاشناسی مهاجرت نخبگان با تأکید بر انگیزاننده‌ها». نشریۀ علمی-ترویجی راهبرد توسعه، شمارۀ 42، صص: 164-138.
- نوری‌حکمت، سمیه؛، ملکی، محمدرضا؛ برادران‌عطار‌مقدم، حمیدرضا؛ و دهنویه، رضا، (1388). «عوامل مؤثر بر مهاجرت نخبگان از دیدگاه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ایران». مجلۀ مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی، دورۀ 6، شمارۀ 2، صص: 184-181.
- ویکس، جان، (1395). جمعیت: مقدمه‌ای بر مفاهیم و موضوعات. الهه میرزایی (مترجم)، مؤسسۀ مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، تهران.
- Agadjanian V.; Nedoluzhko L. & Kumskov, G., (2008). “Eager to leave? Intentions to migrate abroad among young people in Kyrgyzstan”. International Migration Review, 42, Pp: 620–651.
- Baláž V.; Williams, A.M. & Fifeková, E., (2016). “Migration decision making as complex choice: eliciting decision weights under conditions of imperfect and complex information through experimental methods”.Population, Space and Place, 22, Pp: 36–53.
- Boslaugh, S. (,2007). Secondary Data Sources for Public Health: A Practice Guide. Cambridge University Press.
- Carling, J., (2002). “Migration in the age of involuntary immobility: Theoretical reflections and Cape Verdean experiences”. Journal of Ethnic and Migration Studies, 28(1), Pp: 5-42.
- Carling, J. & Collins, F. L., (2018). “Aspiration, desire and the drivers of migration”. Journal of Ethnic and Migration Studies, 44 (6), Pp: 909-926.
- Carling, J. & Schewel, K., (2018). “Revisiting Aspiration and Ability in International Migration”. Journal of Ethnic and Migration Studies, 44 (6), Pp: 945–963. 
- Cerruti, M. & Massey, D., (2001). “On the auspices of female migration from Mexico to the United States”. Demography, 38 (2), Pp: 187–200. 
- Collins F. L., (2018). “Desire as a Theory for Migration Studies: Temporality, Assemblage and Becoming in the Narratives of Migrants’, Journal of Ethnic and Migration Studies”. 44 (6), Pp: 964–980. doi:10.1080/1369183X.2017.1384147.
- Czaika, M. & Vothknech, M., (2014). “Migration and aspirations – are migrants trapped on a hedonic treadmill?”. IZA Journal of Migration, 3(1), Pp: 2-21.
- De Groot C.; Mulder, C. H. Das, M. & Manting, D., (2011). “Life Events and the Gap between Intention to Move and Actual Mobility”. Environment and Planning A, 43(1), Pp:48–66.
- Douglas, S. M.; Arango, J.; Hugo, G.; Kouaouci, A.; Pellegrinoand, A. & Edward Taylor, J.,  (1993). “Theories of International Migration: A Review and Appraisal”. Population and Development Review, 19(3), Pp: 431-466.
- Fassmann H. & Hintermann, C., (1998). “Potential east-west migration, demographic structure, motives and intentions”. Czech Sociological Review, 6, Pp: 59–72.
- Gardner R. W.; De Jong, G. F.; Arnold, E. & Carino, B. V., (1986). “The Best-Laid Schemes: An Analysis of Discrepancies between Migration Intentions and Behavior”. Population and Environment, 8(l-2), Pp: 63-77.
- Lichter, D. T. & De Jong, G. F., (1990). “The United States”. In: International Handbook on Internal Migration, edited by Charles B. Nam, William J. Serow, and David F. Sly. New York: Greenwood Press.
- Marrow H. B. & Klekowski von Koppenfels, A., (2020). “Modeling American Migration Aspirations: How Capital, Race, and National Identity Shape Americans’ Ideas about Living Abroad”. International Migration Review, 54(1), Pp: 83-119.'
- Ray D., (2006). “Aspirations, Poverty and Economic Change”. Oxford University Press, Understanding poverty, Vol. 1, Pp: 409-421.
- Sipinen, J. & Back, M., (2016). “Generalised Trust and Perceptions of Immigration in Europe”. European Consortium fro Political Research Conference, 10 September, Pargue.
- Sjaastad, L., (1962). “The Costs and Returns of Human Migration”.Journal of Political Economy, Vol. 70, Pp: 80-93.
- Todaro, M., (1969). “A Model of Labour Migration and Urban Unemployment in Less-developed Countries”. The American Economic Review, 59(1), Pp: 138-48.
- United Nation (2020). Word Migration Report, The UN Migration Agency.
- Van Dalen, H. P.; Groenewold, G. & Schoorl, J. J., (2005). “Out of Africa: what drives the pressure to emigrate?”. Journal of Population Economics, 18, Pp: 741–778.
- Van Mol, C. & Timmerman, C., (2014). “Should I stay or should I go? An analysis of the determinants of intra European student mobility”. Population, Space and Place, 20, Pp: 465–479.
- Williams A. M.; Jephcote, C.; Janta, H. & Li, G., (2017). “The Migration Intentions of Young Adults in Europe: A Comparative, Multi-Level Analysis”.Population Space and Place, e2123. https://doi.org/10.1002/psp.2123.