نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• غزال اسدی ¹
• سحر بهرامی ²
• اردشیر ملکی مقدم ³

¹ گروه زبان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

² گروه زبانشناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³ گروه زبان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

در اکثر زبان ­ها، فرایند واژه­ سازیِ ترکیب، از فرایندهای دیگر زایاتر است، به همین دلیل این فرایند جایگاه ویژه­ای در صرف هر زبان داشته و بیشتر مورد توجه دستورنویسان و زبان ­شناسان قرار گرفته است. واژه­ های مرکبِ یک زبان به صورت­ های مختـلفی قابل طبقه­ بندی هسـتند، یکی از این روش­ هایِ طبـقه­ بندی، تقسـیم ترکیب­ ها به دو دستۀ برون­ مرکز و درون­ مرکز است. در این مقاله به بررسی ترکیب­ های برون­ مرکز سه جزئی با ساختار N-P-N در زبان فارسی در چارچوب نظریه صرف ساخت می­ پردازیم. این پژوهش روابط معنایی نظام­مند، طرحواره ممکن ناظر بر عملکرد ساخت N-P-N، زیرطرحواره­ های آن و ساختار سلسله­ مراتبی این ساخت را در واژگان گویشوران زبان فارسی بررسی می­ کند. داده­ های مورد بررسی در این پژوهش از کتاب «فرهنگ فارسی عامیانه» اثر ابوالحسن نجفی (1387) انتخاب شده ­اند که جمعاً 88 داده جمع ­آوری شده و مورد بررسی قرار گرفته ­اند. رویکرد این پژوهش ساخت بنیان است و کوشیده است به روش تحلیلی-توصیفی و با بررسی محتوای استعاری و معنایی ترکیب­ های برون­ مرکز سه جزئی، الـگوهای واژه­ سازی ناظر بر آن­ها را بر اسـاس مفـهوم «ساخت» و «طرحـواره­ های ساختی» تبیین نماید. یافته ­های این پژوهش گویای این است که همه ترکیب­ های برون­ مرکز سه جزئی N-P-N که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند در قالب ده رابطه معنایی طبقه ­بندی می ­شوند؛ این روابط معنایی عبارت‌اند از: ویژگی، ویژگی شخص، زمان، مکان، حالت، چیز، وضعیت، شخص، کنش و تکرار زمان. هریک از این روابط معنایی و تفاوت آنها به کمک طرحواره ­های ساختی که به­ طور همزمان صورت و معنا را لحاظ می­ کند؛ ارائه شده­ اند. یکی دیگر از نتایج این پژوهش رابطه مستقیم بین میزان شفافیت معنایی یک ساخت در زبان فارسی با بسامد وقوع و زایایی آن بود. در پژوهش حاضر، تعداد ترکیب­ های عطفی N-be-N، 70 داده بوده که به صورت معناداری از دیگر ترکیب­ ها بیشتر است و این بسامدِ بالا گویای این است که در زبان فارسی این ساخت شفافیت معنایی و زایایی بیشتری برای اهل زبان دارد.

کلیدواژه‌ها

• ترکیب سه جزئی
• برون مرکز
• صرف ساخت
• طرحواره‌های ساختی
• N-P-N

عنوان مقاله [English]

The Study of N-P-N Tripartite Exocentric Compounds in Persian: An Analysis within the Framework of Construction Morphology

نویسندگان [English]

• Ghazaal Asadi ¹
• Sahar Bahrami-Khorshid ²
• Ardeshir Maleki-Moghadm ³

¹ Department of Linguistics, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

² Department of Linguistics, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

³ Department of Linguistics, Faculty of Humanities,, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

چکیده [English]

In many languages, compounding as a word-formation process is more productive than the other processes. According to this fact, compounding has a special role in the morphology of languages and this process has been concentrated by grammarians and linguists. Compound words of a language can be classified in various ways. In one of these classification methods, compounds are divided into two major categories: exocentric compounds and endocentric compounds. This research is an attempt to explore the N-P-N tripartite exocentric compounds of Persian within the framework of Construction Morphology. The research examines the systematic semantic relations, the possible schema of the N-P-N construction, its subschemas, and the hierarchical structure of this construction in the lexicon of Persian speakers. The data under the study have been collected from the reference book “Farhang-e Farsi-ye Āmiyāne” (Persian Slang Dictionary) written by Abolhasan Najafi which totally includes 88 tripartite compounds. The approach of this research is construction-based and tries to examine the metaphorical and semantic content of the above-mentioned compounds and to justify their word-formation pattern of them based on the concept of “construction” and “constructional schemas”. The method of this research is descriptive-analytical and the result of the research demonstrates that all the compounds that are examined in this research can be encoded by 10 semantic relations: property, person property, time, location, state, thing, condition/situation, person, action and repetition of time. Each of these semantic relations and their differences has been represented as a schema which is a pairing of form and meaning.  The results also evinced that there is a direct relation between the semantic transparency of a construction and its frequency and productivity in Persian, there are 70 N-be-N compounds in the corpus which is considerably more than other types of compounds. Therefore, it is concluded that the frequency of the N-P-N compounds is rooted in their semantic transparency.

کلیدواژه‌ها [English]

• Tripartite compound
• Exocentric
• Construction Morphology
• Constructional schemas
• N-P-N