نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

• شهرام غلامی

استادیار گروه آموزش تاریخ/ دانشگاه فرهنگیانگروه آموزش تاریخ، دانشگاه فرهنگیان، خرم آباد- ایران

چکیده

گسترش شبکه راه­های ارتباطی داخلی و داشتن راه­ دریایی مهم‌ترین مزیت نسبی برای ثبات اقتصادی و سیاسی یک کشور به‌حساب می­آید. دسترسی به راه دریایی ضمن ایجاد تنوع بازارِ مقصد برای عرضه کالا، از وابستگی به کشورهای همسایه می­کاهد. با این حال، در ایران دورۀ قاجار توجه چندانی به این موضوع نشد. در دوره رضاشاه تحول گسترده­ای در زمینه راه­سازی انجام گرفت که برخی از آن به عنوان «به هم بافتن ایران»⁽¹⁾ یاد کرده­اند. حال، پرسش اساسی این است که سیاست راه­سازی ایران دوره رضاشاه تحت تأثیر چه عواملی بود؟ این جستار با بهره­گیری اسناد و منابع دست اول و به روش توصیفی - تحلیلی می­کوشد تا پاسخ این پرسش را بر اساس نظریۀ توسعه وابسته و مدل نظام اقتصاد جهانی مرکز- پیرامون، تبیین و ارزیابی نماید. پیش فرض این جستار آن است که رشد اقتصاد کشاورزی ایران، به ویژه استان­های شمالی در دهه­های پایانی دوره قاجار تحت تأثیر توسعه اقتصادی کشور نیمه پیرامونی روسیه بود. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که روس­ها با آگاهی کامل از وابستگی شدید اقتصادی ایران در بعد صادرات و ترانزیت کالا به این کشور، از آن به عنوان اهرمی برای پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی خود بهره­برداری می­کردند. بنابراین، بخش مهمی از سیاست راه­سازی ایران برای کاهش فشارهای بازرگانی روسیه بر ایالات شمالی کشور بود. بخش مهمی از سیاست راه­سازی این دوره برخلاف نظریه رایج که آن را صرفاً طرحی امنیتی می­پندارند، برای راه­یابی به خلیج‌فارس و رفع محاصره اقتصادی ایالت­های شمالی کشور بود. ساخت راه تبریز- رواندوز به سمت سوریه و دریای مدیترانه می­توانست به سلطۀ اقتصادی روسیه بر ایالات شمال و غرب ایران پایان دهد.

کلیدواژه‌ها

• اقتصاد کشاورزی ایران
• توسعه وابسته
• روسیه
• راه‌سازی
• ترانزیت کالا
• رواندوز
• تبریز

عنوان مقاله [English]

The Impact of Soviet Economic Pressure on Road Construction Policies in Reza Shah's Period: Case Study of Tabriz-Rawanduz Road to Iskenderun

نویسنده [English]

• Shahram Gholami

Assistant Professor of History Department / Farhangian University

چکیده [English]

Expanding of the transport routes and having a sea route is the most important comparative advantage for the economic and political stability of a country and reduces dependence on neighboring countries. However, during the Qajar period, little attention was paid to this issue. During Reza Shah's reign, there was an extensive development in the road construction, that some have been referred it as "Knitting Iran together". Now, the main question is what factors influenced the extensive road construction policy of Iran during the Reza Shah period? This paper wants to answer this question based on the theory of dependent development and the model of the central-peripheral world economic system. The premise of this paper is that the growth of Iran's agricultural economy, especially the Northern provinces in the last decades of the Qajar period was influenced by the economic development of the semi-peripheral country of Russia. Research findings Shows that this dependence continued during the reign of Reza Shah and the Russians aware of Iran's economic dependence on this country, used it as leverage to apply their political and economic goals. Thus, an important part of Iran's road-building policy was to reduce Russian trade pressures on the northern provinces. The government expanded its road construction policy to south and the west of the country with the aim of access to the Persian Gulf and the Mediterranean ports. Construction of Tabriz-Ruwanduz road to the Mediterranean Sea could end Russia's economic domination of the northern and western provinces of Iran

کلیدواژه‌ها [English]

• agricultural economy
• dependent development
• Russia
• road construction
• transit of goods
• Ravanduz
• Tabriz