مالیات مُکوس (ضرائب گمرکی) در مصر دوره والیان (19ـ254 ق)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن ملل‌اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

مکوس (ضرائب گمرکی)، مالیات ویژه واردات و صادرات کالاهای تجاری، یکی از منابع مهم مالی دوره والیان­ (19ـ254 ق­) مصر بود. در دوره حاکمیت والیان مسلمان، مالیات مکوس، متأثر از قوانین مالیاتی مصر دوره بیزانسی، در شمار مالیات‌های رایج پذیرفته شد و با تغییر و تحولاتی تداوم یافت. والیان برای بهره‌برداری بیشتر از عوائد صادرات و واردات، در رونق تجارت خارجی و ایجاد بنادر و رونق آن‌ها می‌کوشیدند. در این نوشتار، بر اساس منابع متقدم، با روش توصیفی تحلیلی، قوانین مرتبط با مکوس در دوره والیان مصر و چگونگی تأثیر آن بر نظام اقتصادی مصر بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mukus Tax in Eguption Wāliyān Era (640-868 CE)

نویسندگان [English]

  • Bahram Karju 1
  • Negar Zeilabi 2
1 MA. in Islamic History and Civilization, Shahid Beheshti University
2 Assistant professor, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Mukus tax (customs duty), a type of special tax on the import and export of commercial goods, was an important financial resource for governors in Egypt (19-254 AH/ 640-868 CE). The Mukus tax initiated by the Byzantine tax law of Egypt was adopted and applied in a modified form under the Muslim governors’ rule. The governors tried to capitalize on the proceeds of import and export, improve foreign trade and set up ports and to make them economically prosperous. Drawing on earlier sources, the study will examine the law associated with Mukus tax under Egyptian governors, the similarity of the mucus system with other systems like ʿushūr and how it affected Egypt’s economic system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mukus
  • ʿUshūr
  • trade
  • Islamic Egypt
  • Taxation
آزادی، فیروز، تاریخ سیاسی و اجتماعی مصر، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394ش.
ابن­عبدالحکم، ابوالقاسم عبدالرحمن­بن عبدالله، فتوح مصر و اخبارها، لیدن: 1920م.
همو، فتوح مصر و المغرب، بی­جا: مکتبه الثقافه الدینیه، 1415ق.
ابن­مماتی، أسعد بن مهذب، کتاب قوانین الدواوین، چاپ عزیز سوریال عطیه، قاهره: مکتبه المدبولی، 1411ق.
ابوحبیب، سعدی، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا، دمشق: دارالفکر، 1408ق.
ابوعبید، قاسم­بن سلام الهروی،الاموال، چاپ، محمد خلیل هراسی، بیروت: دارالفکر، 1408ق.
ابویوسف، یعقوب­بن ابراهیم،کتاب الخراج، المطبعه السلفیه، 1396ق.
بستانی، فواد افرام، فرهنگ ابجدی، تهران: اسلامی، 1375ش.
بلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت: دارالمکتبه الهلال، 1998م.
بلوی، ابو محمد عبدالله­بن محمد،سیره احمد بن طولون، چاپ محمد کرد علی، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه، بی­تا.
جاحظ، ابوعثمان عمرو­بن بحر،الحیوان، چاپ محمد باسل، بیروت­: دارالکتب العلمیه، 1424ق.
حموی، یاقوت، معجم­البلدان، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 1383ش.
رزاز، حسن، السیاحه الدینیه فی مصر، قاهره: دارالبقا، 1420ق.
ریس، ضیاءالدین،خراج و نظام­های مالی دولت­های اسلامی، ترجمه فتحعلی اکبری، اصفهان: دانشگاه اصفهان، 1373ش.
ریطی، ممدوح عبدالرحمن،دور القبایل العربیه فی صعید مصر منذ فتح الاسلامی حتی قیام الدوله الفاطمیه و اثرها فی نواحی، قاهره: مکتبه مدبولی، بی­تا.
زبیدی، محمد بن محمد مرتضی، تاج العروس، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن­، حسن المحاضره فی اخبار مصر و القاهره، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1418ق.
شعیب، علی عبدالمنعم، المختصر فی تاریخ مصر، قاهره: الطبعه الاولی، دار ابن­زیدون، بی­تا.
طبری، محمدبن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، 1967م.
طناحی، طاهر احمد، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش.
عزب، خالد، الفسطاط، النشاه، الازدهار، الانحسار، قاهره: الطبعه الاولی، دارالافاق، 1418ق.
فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
قدامه، ابن­جعفر،  الخراج و صناعه الکتابه، بغداد: دارالرشید للنشر، 1981م.
قلقشندی، احمد بن عبدالله، صبح الأعشی فی صناعه الإنشاء، چاپ محمد حسین شمس الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی­تا.
کاشف، سیده اسماعیل، مصر فی فجرالاسلام من الفتح العربی الی قیام الدوله الطولونیه، قاهره: دارالفکر العربی، 1947م.
همو، مصرفی عصر الولاه من الفتح العربی الی قیام الدوله الطولونیه، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1988م.
کندی مصری، محمدبن یوسف،تاریخ ولاه مصر، بیروت: موسسه الکتب الثقافه، 1407ق.
گروهمان، آدلف،اوراق البردیه العربیه، تحقیق: حسن ابراهیم حسن، ترجمه عبدالصمد حسن، قاهره: دارالکتب المصریه، 1412ق.
ماوردی، علی­بن محمد، الاحکام الاسلطانیه، تعلیق: محمد خالد الفقی، قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1406ق.
محمود، حسن احمد، دراسات فی السیاسه العامه للدوله الامویه فی مصر، قاهره: دارالنهضه العربیه، 1990م.
همو، مصر الاسلامیه منذ الفتح العربی حتی قیام الدوله الفاطمیه، قاهره: دارالفکرالعربی، 1422ق.
مخزومی، علی­بن عثمان، کتاب المنهاج فی علم خراج مصر، چاپ کلود کاهنی و یوسف راغب، قاهره: دارالکتب، 1986م.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد،  احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، قاهره: مکتبه المدبولی، 1411ق.
مقریزی، تقی الدین...، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الاثار، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1418ق.
موسوی، سیدجمال، تشکیلات اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی، 1393ش.
موسی، حسین یوسف،الافصاح، بیروت: مکتب الاعلام الاسلامی، 1410ق.
نویری، شهاب الدین احمدبن عبدالوهاب، نهایه الارب فی فنون الادب، قاهره: دارالکتب و الوثائق القومیه، 1423ق.
Grohmann, Arabic Papyri. Vol. III.
J. Jomier.  "Fustat", Encyclopedia of islam, new edition, leiden.
N. H. Baynes, the Byzantine Empire, H. U. Londen