تأملی در کارویژه و اعتبار دیباچه‌های قوانین اساسی، با تأکید بر دیباچۀ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی و بین‌الملل دانشکدۀ معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق (ع)

2 استادیار گروه حقوق عمومی دانشگاه قم

3 دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

امروزه در اغلب نظام‌های حقوقی دنیا استفاده از دیباچه برای قوانین مختلف اعم از اساسی و عادی، امری رایج است. قانون‌گذار اساسی در جمهوری اسلامی نیز با درک ضرورت و اهمیت دیباچه‌نویسی برای قانون اساسی، نسبت به این موضوع در اثنای تدوین قانون اساسی در سال 1358 اهتمام داشته و دیباچه‌ای نسبتاً مطوّل را در ابتدای قانون اساسی گنجانده است. تدقیق در مفاد یادشده در دیباچۀ قانون اساسی، به‌خودی خود مبیّن اهمیت این دیباچه خواهد بود. با این حال، این دیباچه تا به امروز با بی‌مهری مواجه بوده و همچنان پس از گذشت چهار دهه از تصویب قانون اساسی، آثار مترتب بر آن مغفول مانده است. به‌نظر می‌رسد برخی برداشت‌های موجود در خصوص ‌اعتبار حقوقی این دیباچه، همواره سدی در مسیر بررسی‌های حقوقی پیرامون دیباچۀ یادشده بوده است. از این‌رو، کنکاش در کارویژۀ دیباچۀ قانون اساسی و بررسی ارزش و اعتبار حقوقی آن با سنجۀ تعالیم حقوق اساسی ضروری به‌نظر می‌رسد. قطعاً این بررسی، بدون توجه به جایگاه دیباچه‌های قوانین اساسی در آموزه‌های حقوق اساسی تطبیقی، جامع نخواهد بود. لذا پرسش از کارویژه و اعتبار دیباچۀ قوانین اساسی در منظومۀ حقوق اساسی و تطبیق آن بر دیباچۀ قانون اساسی جمهوری اسلامی، مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر است که با روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت، چنین جمع‌بندی شده که دیباچۀ قانون اساسی ترسیم‌گر مسیر فهم صحیح و دقیق قانون اساسی و نظام جمهوری اسلامی است؛ به تعبیری، دیباچۀ قانون اساسی، ظرف قانون اساسی است و اعتبار «حقوق اساسی» دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Re-thinking of the function and validity of the preambles of the constitutions, with emphasis on the preamble of the constitution of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Hadi Tahannazif 1
  • Hamed Nikoonahad 2
  • Reza Bakeshlou 3
1 Assistant Professor Department of Public and International Law, Faculty of Law, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of Department of Public Law, Faculty of Law, Qom University, Qom, Iran
3 PhD student in Public Law, Imam Sadiq University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Today, the use of the preamble for various laws, is common in most of the legal systems of the world. The Iranian Constitutional legislator consider a long preamble in 1979. Paying attention to the content of this preamble itself will indicate the importance of this preamble. However, this preamble has been met with unkindness to this day, and even after four decades since the adoption of the constitution, its effects have been neglected. Some opinions about the legal validity of this preamble have always been an obstacle in the way of legal studies about this preamble. Therefore, it seems necessary to study the preamble of the Constitution and examine its legal value and validity by measuring the teachings of the Constitution. This study would not be comprehensive without regard to the status of constitutional preambles in the teachings of comparative constitution. Therefore, the main question of this research is as follows: What is the function of the preambles of the constitutions in the constitutional system and how is its compliance with the preamble of the constitution of the Islamic Republic of Iran? This issue has been investigated by descriptive-analytical method and Finally, it has been concluded that the preamble of the constitution of Iran determines the correct way of understanding of the constitution and the system of the Islamic Republic of Iran. In other words, the preamble is the container of the constitution and has the “validity of constitution”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • container of constitution
  • preamble
  • preamble of constitution

مراجع

  1. الف) فارسی

    - کتاب‌ها

    1. افلاطون (1398)، دورۀ آثار افلاطون؛ مترجم: محمدحسن لطفی، چ 1، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
    2. ایمانی، عباس و قطمیری، امیررضا (1388)، قانون اساسی در نظام حقوقی ایران، تهران: نامۀ هستی.
    3. بیگ‌زاده، ابراهیم (1391)، حقوق سازمان‌های بین‌المللی، چ 2، تهران: مجد.
    4. ضیایی بیگدلی، محمدرضا (1395)، حقوق بین‌الملل عمومی، چ 55، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.
    5. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1383)، حقوق اداری، تهران: سمت.
    6. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1385)، حقوق اداری تطبیقی حاکمیت قانون و دادرسی اداری تطبیقی در چند کشور بزرگ، چ 1، تهران: انتشارات سمت.
    7. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1380)، حقوق اساسی، چ 1، تهران: نشر میزان.
    8. قاضی، ابوالفضل (1395)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان.
    9. کسروی، احمد (1379)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
    • کعبی، عباس (1394)، مبانی حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، چ 1، تهران: انتشارات بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق (ع).
    • مدنی، جلال‌الدین (1373)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، چ 2، تهران: نشر همراه.
    • مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: چاپخانۀ مجلس شورای اسلامی.
    • ملک‌زاده، محمد (1390)، مبانی دینی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، چ 1، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
    • ورعی، سید جواد (1385)، مبانی و مستندات قانون اساسی به روایت قانون‌گذار، قم: دبیرخانۀ مجلس خبرگان قانون اساسی.
    • هاشمی، سید محمد (1396)، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 1 و 2، تهران: میزان.
    1. هداوند، مهدی و مشهدی، علی (1391)، اصول حقوق اداری (در پرتو آرای دیوان عدالت اداری)، چ 2، تهران: نشر خرسندی.

    - مقالات

    • امامی، محمد؛ شاکری، حمید؛ فدایی، علی‌اصغر (1394، الف)، «بازشناسی اصول کلی حقوقی در دیباچۀ قانون اساسی»، فصلنامۀ حقوقی مجد، ش 32.
    • امامی، محمد (1394، ب)، «هنر حقوقی دیباچۀ قانون اساسی»، مجلۀ علمی تخصصی کانون وکلای دادگستری منطقۀ فارس، ش 9.
    • تقی‌زاده، جواد (1386)، «مسأله اساسی‌سازی نظم حقوقی»، پژوهش‌های حقوقی، ش 11.
    • حبیبی، حسن (1378)، «زبان حقوقی»، مجلۀ کانون، سال چهل و سوم، ش 16.
    • خلف‌ رضایی، حسین (1393)، «رویکردهای تفسیری قانون اساسی با نگاهی به نظریات شورای نگهبان»، فصلنامۀ دانش حقوق عمومی، ش 7.
    • کاتوزیان، ناصر (1383)، «اصول منطقی حاکم بر تفسیر قانون اساسی»، مجلۀ کانون وکلا، ش 186 و 187.
    • کعبی، عباسعلی؛ اصل‌زعیم، امیرحسین؛ اصغری محمدرضا (1393)، «نقش مقدمه‌ی قانون اساسی در تفسیر اصول و شناخت اهداف و رسالتهای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، دانش حقوق عمومی، ش 10.
    • گرجی، علی‌اکبر و سجادی، سید سعید (1397)، «قابلیت استناد‌پذیری مقدمۀ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حقوق اساسی»، ش 29.
    • موسی‌زاده، ابراهیم (1397)، «نقد کتاب مبانی حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، ش 5.
    1. نیکونهاد، حامد (1392)، «جایگاه و صلاحیت قوۀ مجریه در نظام حقوق اساسی ایران در پرتو اندیشة قانونگذار اساسی»، مجموعۀ مقالات اولین همایش ملی قوۀ مجریه در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: معاونت تدوین تنقیح و انتشار قوانین و مقررات ریاست جمهوری.
    • نیکونهاد، حامد (1398)، «دنبالۀ نانوشتۀ اصول نوشتۀ قانون اساسی؛ نگاهی تحلیلی به پیدایش، اعتبار و مصادیق رویه‌های اساسی در تجربه حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مجموعۀ مقالات نخستین همایش ملی اصول نانوشته قانون اساسی.
    • واعظی، مجتبی (1383)، «ارزش حقوقی مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی»، فصلنامۀ حقوق اساسی، ش 3.

     

    - پایان‌نامه‌ها

    • سجادی، سید سعید (1391)، بررسی قابلیت استنادپذیری دیباچه‌ی قانون اساسی با تأکید بر مورد ایران و فرانسه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه شهید بهشتی.
    • نقی‌زاده، علی (1394)، کارکردهای عملی مقدمۀ قانون اساسی در قوانین اساسی جمهوری اسلامی ایران و کانادا، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه علامه طباطبایی.

     

    - اسناد

    1. روزنامۀ جمهوری اسلامی ایران، به تاریخ 16/5/58.

     

    ب) خارجی

    - Books

    1. Cornell Saul (2008), Originalism on Trial: The Use and Abuse of History in District of Columbia v. Heller, Ohio State Law Journal, Vol. 69.
    2. Frosini Justin O (2012), Constitutional Preambles At a Crossroads between Politics and Law, ISBN: 978-88-387-6573-1.
    3. Tejada Javier Tajadura (1997), El preambulo constitucional, Granada: Comares.
    4. Voermans wim; Stremler marten; Cliteur paul (2017), Constitutional Preambles; A Comparative Analysis, Edward Elgar Publishing, ISBN: 9781785368158.

     

    - Articles

    1. Ginsburg Tom; Foti Nick; Rockmore Daniel (2013),“We the Peoples: The Global Origins of Constitutional Preambles”, The George Washington International Law Review 46/2.
    2. Himmelfarb Dan, “The Preamble in Constitutional Interpretation", Seton Hall Constitutional Law Journal 2.
    3. Klimas Tadas; Vaiciukaite Jurate (2008), “The Law of Recitals in European Community Legislation”, Journal of International and Comparative Law 15.
    4. Leiter Brian; Handler Carole E.; Handler Milton (1990), “A Reconsideration of the Relevance and Materiality of the Preamble in Constitutional Interpretation”, Cardozo Law Review 12.
    5. Orgad Liav (2010), “The preamble in constitutional interpretation”, International Journal of Constitutional Law, Vol. 8 No. 4.
مطالعات حقوق تطبیقی
دوره 12، شماره 1
بهار و تابستان
فروردین 1400
صفحه 239-261

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار