تعویق «خود» در داستان‌پردازی محمّدرضا کاتب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی - دانشگاه کردستان

2 مدرس دانشگاه کردستان

3 عضو هیئت علمی - دانشگاه مازندران

چکیده

چند (یا چندین) ساحتی بودن «خود»، و نسبت آن با هویت‌های متکثّر، باعث شده که این مقوله در هر حوزه‌ای تعریف خاصّی داشته باشد. در روایت‌های پسامدرن، مفهوم «خود» با تکیه بر تلقی پساساختارگرایانه و با چشم‌اندازی متفاوت از دوران قبل، به‌عنوان امری همواره در تعلیق و مبتنی بر هویت‌های همواره متکثّر تعریف می‌شود. این رویکرد ویژه از مبانی مهم در داستان‌پردازی نویسندگان پُست‌مدرنی چون محمّدرضا کاتب است. در این مقاله، به روش توصیفی‌ـ تحلیلی، ضمن تبیین تلقی پُست‌مدرنیستی از مفهوم «خود» و بررسی ریشه‌های پساساختارگرایانة آن، نقش مقولة تعویق «خود» در داستان‌پردازی کاتب بررسی و تحلیل می‌شود. نتایج این تحقیق، نقش مقولة «تعویق و عدم قطعیتِ خود» به‌عنوان یکی از شگردهای اصلی در داستان‌پردازی و روایت‌پردازی در برخی داستان‌های کاتب را نشان می‌دهد؛ چنانکه این مقوله امری صرفاً ژرف‌ساختی نیست و از مهم‌ترین ابزارهای او به هنگام بازنمایی هویت نویسنده ـ راوی، راوی، راوی ـ کنشگر، شخصیت‌ها و یا حتی خود اثر ادبی است و به‌صورت‌های مختلفی چون شکّ هستی‌شناختی بر اثر عدم تعیّن «خود»، و تکثّر هویت‌ها در نتیجة تکثّر ذهنیت‌ها تا تنزل جایگاه فرد به سوژگی، قهرمان‌زدایی و یا حتّی انسان‌زدایی نمود یافته‌است و این مسئله، چالش‌هایی جدّی برای برخی تعاریف روایت پیشامدرن به وجود می‌آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Deferment of "Ego" in Mohammad Reza Kateb's Narration

نویسندگان [English]

  • Parsa Yaghoubi Janbesaraei 1
  • Fardin Hosseinpanahi 2
  • Shahram Ahmadi 3
1 University of Kurdistan
2 University of Kurdistan
3 University of Mazandaran
چکیده [English]

Multiplicity of "Ego" and its relationship with pluralistic identities have caused it to be defined differently in various areas. In postmodern narratives, “Ego” is conceptualized based on pluralistic identities and poststructuralist perception as an entity in suspension. This approach is one of the important foundations in the narration of postmodern writers like Mohammad Reza Kateb. Drawing on a descriptive-analytic method, we first, explain the postmodern conception of "Ego", and its Post-structural roots, then we study the deferment of "Ego" in Kateb’s narration. The results shows the fundamental role of "Deferment and uncertainty of "Ego"" as one of the most important techniques of narration in some of Kateb’s stories. Not only this is a superstructure category, but also is one of the most important tools of Kateb in forming the identity of Author-Narrator, Narrator, Narrator-Actor even the Literary Work. This is reflected in different ways such as ontological doubt through indeterminacy of "Ego", and plurality of identities as a result of the multiplicity of subjectivities and decadence of the status of individual to subjectivity, anti-heroism, and even anti-humanism. This issue has led to serious challenges for some definitions of classic narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Postmodern Narrative
  • Post-structuralism
  • Deferment of "Ego"
  • Mohammad Reza Kateb
آدامسون، ژوزف. (1388). «واسازی». دانش‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر. ایرنا ریما مکاریک، ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی، تهران: آگه، صص 452ـ459.
 اتکینسون، ریتا ال. و دیگران. (1389). زمینة روان‌شناسی هیلگارد. ترجمة محمّدنقی براهنی و دیگران. تهران: رشد.
ارسطو. (1343). فنّ شعر. ترجمة عبدالحسین زرین‌کوب. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الیاده، میرچا. (1368). آیین‌ها و نمادهای آشناسازی؛ رازهای زادن و دوباره زادن. ترجمة نصرالله زنگویی. تهران: آگه.
بارون، رابرت ا. و دیگران. (1389). روان‌شناسی اجتماعی. ترجمة علی تحصیلی. تهران: کتاب آمه.
داهرتی، توماس. (1390). «شخصیت‌پردازی در روایت پسامدرن»». ادبیات پسامدرن. گزارش، نگرش، نقادی، تدوین و ترجمة پیام یزدانجو. تهران: مرکز. صص 303ـ316.
دریدا، ژاک. (1381). مواضع. ترجمة پیام یزدانجو. تهران: مرکز.
ــــــــــــــ . (1390). «ساختار، نشانه و بازی در گفتمان علوم انسانی». به سوی پسامدرن: پساساختارگرایی در مطالعات ادبی. تدوین و ترجمة پیام یزدانجو. ویراست دوم. صص 15ـ43.
ضیمران، محمّد. (1379). ژاک دریدا و متافیزیک حضور. تهران: هرمس.
فروغی، محمّدعلی. (1344). سیر حکمت در اروپا. تهران: کتابفروشی زوّار.
کاتب، محمّدرضا. (1370). پری در آبگینه. تهران: لک لک.
ــــــــــــــــــــ . (1381). پستی. تهران: نیلوفر.
ــــــــــــــــــــ . (1382). هیس. تهران: ققنوس.
ــــــــــــــــــــ . (1388). آفتاب‌پرست نازنین (نحر سنگ‌ها). تهران: هیلا.
ــــــــــــــــــــ . (1389). وقت تقصیر. تهران: نیلوفر.
ــــــــــــــــــــ . (1392). بی‌ترسی. تهران: ثالث.
گلدمن، لوسین. (1381). جامعه‌شناسی ادبیات (دفاع از جامعه‌شناسی رمان). ترجمة محمّدجعفر پوینده. تهران: نشر چشمه.
لاج، دیوید. (1389). «رمان پسامدرنیستی».  نظریه‌های رمان از رئالیسم تا پسامدرنیسم. ترجمة حسین پاینده. تهران: نیلوفر. صص 143ـ200.
لوسی، نیل. (1393). فرهنگ واژگان دریدا. ترجمة مهدی پارسا و دیگران. تهران: رخداد نو.
مکاریک، ایرنا ریما. (1388). دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمّد نبوی. تهران: آگه.
ملکیان، مصطفی. (1376). «خود را بشناس (دعوتی به تأمل در پاره‌ای از مبانی نظری خودشناسی)». یادنامة آیت‌الله خاتمی اردکانی. به اهتمام محمّدتقی فاضل میبدی. قم: مؤسسة معارف اسلامی امام رضا(ع).
وارد، گلن. (1389). پست‌مدرنیسم. ترجمة قادر فخر رنجبری و ابوذر کرمی. تهران: نشر ماهی.
هارلند، ریچارد. (1388). ابرساخت‌گرایی: فلسفه ساخت‌گرایی و پساساخت‌گرایی. ترجمة فرزان سجودی. تهران: سورة مهر.