نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار بیماریهای دهان، عضو مرکز تحقیقات بیماریهای دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 دانشیار دندانپزشکی کودکان، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
3 اداره آمار، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
4 دندانپزشک
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction:The subject of education has always been a matter of great importance. The most commonly available educational aid is Microsoft PowerPoint software. The aim of this study was to determin the most effectiv farsi fonts on training and to find preferences of the Mashhad Dental School students.
Materials & Methods: This study was performed in two parts 1)Evaluation of farsi fonts and 2) Evaluation of student preferences. In the first part, a free topic powerpoint presentation was given and was assessed if the types of farsi fonts affected the students’ learning rate. In the second part, a powerpointpresentation was shown to the students and they were asked about their preferences in the structure of slides.
Results:The most correct answers were in slides prepared by “Traffic” font (84%). Results for other fonts were as follows: "Arial" (48.1%), "Titr" (57.4%) and “Homa" (46.3%). In the second part, 58% of the students preferred to use the original English words. To attract the attention of the audieuce, 39.1% of the students preferred to change the font color. For the style of aligning the sentences, 52% chose the Justify alignment. Simple color background, smart art text, indented bullet and pause between paragraphs were other preferences of students.
Conclusion: Content prepared by "Traffic" font was best remembered by students. The students had some preferences in alignment,background, pause between paragraphs, etc…
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
موضوع آموزش همواره از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است و از آنجا که فارغ التحصیلان رشتههای پزشکی نهایتاً با سلامتی عامه مردم در ارتباط خواهند بود بهبود کیفیت آموزش و ماندگاری آن یکی از دغدغههای اصلی نظامهای آموزشی علوم پزشکی است. امروزه استفاده از ابزارهای کمک آموزشی جهت ارتقاء کیفیت آموزش به جزء لاینفک این حیطه تبدیل شده است. رایجترین ابزارهای دیداری- شنیداری، عبارتند از: تخته سفید، تخته سیاه، تخته هوشمند، دستگاه اورهد، نمایش اسلاید، نمایش فیلمهای ویدیویی و نرمافزارهای الکترونیکی.(1)نرمافزار پاورپوینت ساده ترین، به روزترین و در دسترسترین آنها در ایران میباشد. استانداردهای متعددی جهت پاورپوینتهای آموزشی به زبان انگلیسی وجود دارد. استانداردهایی که با استفاده به جا از آنها (مثل استفاده همزمان از متن و تصویر، رنگها، انیمیشن، صداگذاری و ... ) میتوانند آموزش را به نحوه مؤثری ارتقاء دهند. استانداردهای پاورپوینتهای انگلیسی براساس تجربیات، تحقیقات و بازخوردهای گوناگون از فراگیران تدوین شدهاند. از جمله این قوانین میتوان به نوع فونت، سایز، رنگ زمینه، ترکیب بندی، استفاده از انیمیشن، ترانزیشن و ... اشاره نمود.(3و2) اغلب این استانداردها جهت زبان انگلیسی و فراگیران اروپایی و آمریکایی تعیین شدهاند که ممکن است نسبت به فراگیران فارسی زبان ترجیحات متفاوتی داشته باشند. مثلاً مشخص نیست در بین فونتهای فارسی کدامیک بیشترین اثربخشی آموزشی را دارند یا استفاده از کلمات انگلیسی بهتر است یا معادل ترجمه نشده فارسی آنها (به عنوان مثال Implant یا ایمپلنت؟) و یا استفاده از عناصر سرگرمکننده مثل انیمیشن، ترانزیشن و ... در فراگیران فارسی زبان به چه صورت بیشترین اثربخشی را خواهد داشت؟
علیرغم اصرار محققان اروپایی و آمریکایی بر سادگی و مفهوم گرایی پاورپوینتهای مخصوص ارائه تحقیقات به نظر میرسد که در پاورپوینتهای آموزشی نباید از عناصر سرگرمکننده غافل شد. دو جزء یک ارائه نمایش آموزشی استفاده همزمان از سرگرمی و علم میباشد که ممکن است در ترجیحات فارسی زبانان جایگاه مهمتری داشته باشد.
سیدرضا حسینی دوست(4) در مقالهای تحت عنوان استفاده مؤثر از اسلایدهای پاورپوینت در آموزش نتایج یک تحقیق میدانی (نظرسنجی) را درخصوص استفاده مؤثرتر اسلایدهای پاورپوینت در دروس مختلف علوم پزشکی، مورد بحث و بررسی قرار میدهد. براساس این بررسی چنانچه تهیه اسلایدهای پاورپوینت به درستی و با توجه به ویژگیهای فراگیران انجام نگرفته و جنبههای گوناگون کاربرد آن در کلاسهای درس به خوبی در نظر گرفته نشود آثار مثبت پاورپوینت به حداقل رسیده و باعث خستگی و کسالت دانشجویان میگردد. این نقیصه ممکن است تمامی قابلیتها و زحمات اساتید را زیر سئوال ببرد و باعث کاهش کیفیت آموزش شود. عدم دقت کافی به بعضی نکات از جمله رنگ، فونت و زمینه اسلایدها از علل مهم تهیه اسلایدهای کم کیفیت هستند.
Collins(2)در مقالهای دیگر به بررسی تکنیکهای آموزشی نحوه تهیه یک سمینار پاورپوینت میپردازد، این تحقیق نکاتی را در جهت تهیه یک سمینار مؤثر برای یک ارائه الکترونیکی توسط نرمافزار پاورپوینت ارائه میدهد. وی اشتباهات رایج در استفاده از فونت، رنگ، صدا و گرافیک را در سمینارها توضیح میدهد. تعداد خطوط زیاد در هر اسلاید، اشتباهات املایی، انیمیشنهای زیاد که باعث حواس پرتی میشوند، ترکیب رنگ بندی ضعیف و دارای کنتراست پایین، سایز فونتهای خیلی ریز و ناخوانا بودن متن در مقایسه با عکس زمینه از مواردی است که مورد بررسی قرار میگیرند.
از آنجا که چگونگی تهیه این اسلایدهای آموزشی میتواند در تاثیرگذاری، میزان توجه و درک دانشجویان از مطالب درسی بسیار مهم باشد، بررسی بیشتر اصول تهیه اسلایدهای آموزشی ضروری به نظر میرسد. برای یافتن مؤثرترین شیوه تهیه اسلاید در سبک نوشتاری فارسی در این زمینه اقدام به تحقیق نمودهایم. اهداف تحقیق حاضر بررسی ویژگیهای طراحی اسلایدهای پاورپوینت به زبان فارسی در اثربخشی مستقیم آموزشی دانشجویان دندانپزشکی مشهد و بررسی کیفی علایق و ترجیحات آنها در مورد اسلایدهای آموزشی پاورپوینت به زبان فارسی میباشد.
مواد و روش‌ها
در این مطالعه مقطعی که در سال تحصیلی
1392-1391 انجام گردید، جمعیت مورد مطالعه دانشجویان سال پنجم دانشکده دندانپزشکی مشهد بودند. انتخاب کلاس به صورت تصادفی از بین سالهای مختلف و طیف سنی دانشجویان 20 تا 28 سال بود. جمع آوری دادهها به صورت میدانی و با استفاده از چک لیست و مصاحبه بود. معیارهای خروج از مطالعه عبارت بودند از: دانشجویان غیرفارسی زبان، بهداشت کاران دهان و دندان (به دلیل تفاوت سنی با گروه مورد مطالعه)، عدم تمایل دانشجویان به همکاری.
اجرای این طرح در دو بخش انجام شد: بررسی اثربخشی آموزشی و بررسی ترجیحات دانشجویان. در بخش اول یک عدد فایل پاورپوینت (پاورپوینت شماره 1) با موضوع آموزشی آزاد توسط مجریان طرح و با همکاری دانشجو تهیه شده و مورد استفاده قرار گرفت. روایی این پاورپوینت از طریق مشورت با پنج نفر از اساتید صاحب نظر در زمینه پاورپوینتهای آموزشی تائید شد. پایایی این ابزار از طریق تست کردن آن بر روی 10 دانشجو و سپس تست مجدد بر روی همان 10 دانشجوبا ضریب همبستگی 73/0r= و فاصله زمانی یک ماه تعیین شد. 54 دانشجو در شرایط معمول کلاسهای دانشکده دندانپزشکی در ردیفهای اول تا پنجم کلاس نشستند و این پاورپوینتها به آنها نمایش داده شد. این فایل انواع قلمهای فارسی را بررسی کرد. روش اندازهگیری به این ترتیب بود که اسلایدهای بدون هرگونه ابزار گرافیکی و انیمیشن، به صورت متن ساده تهیه شد. در تمام اسلایدها رنگ و سایز فونت ثابت و فقط نوع آن تغییر میکرد و زمینه آن آبی تیره بود و 5 فونت Arial، Titr، Homa، Yekan و Traffic به صورت 5 سری 5 تایی در اسلایدها استفاده شد به صورتی که ترتیب فونت ها در هر گروه
5 تایی از اسلایدها با گروه بعدی به فرم مدونی جابجا میشد . در نهایت 25 اسلاید حاوی موضوع آموزشی آزاد (موضوع پزشکی که تاکنون درباره آن مطلبی تدریس نشده بود، شامل؛ 1) بارداری، 2) مشکلات روان شناختی با بزهکاران، 3) فرایند آموزش، 4) ارتباط موثر با بیماران، 5) سندرم روده تحریک پذیر) هر کدام به مدت 30 ثانیه نمایش داده شدند و سپس 30 ثانیه صفحه سیاه شد و از دانشجویان خواسته شد که به سوالات مربوط به اسلاید پاسخ دهند. هر کدام از 5 موضوع آموزشی، توسط 5 قلم فارسی به نمایش داده شد. البته هر اسلاید با یک قلم و موضوع اسلایدها در امتداد یکدیگر بوده و همپوشانی نداشت. بنابراین 5 موضوع با 5 قلم به نمایش در آمده و مجموعا 25 اسلاید تهیه شد. در مجموع دانشجویان به 25 سوال پاسخ دادند. برخی از سوالات تستی و برخی تشریحی پاسخ کوتاه بودند. به دنبال پاسخهای ارائه شده مقایسه بین انواع متغیرها صورت گرفت. در بخش دوم دانشجوی همکار طرح یک فایل پاورپوینت (پاورپوینت شماره 2) را برای تک تک دانشجویان نمایش داد و در مورد متغیرهای پس زمینه، وجود خط یا مکث بین نوشتارها، نوع انتقال اسلاید (Transitions)، نوع Animation، انواع روشهای مشخص کردن متن از قبیل تغییر رنگ، سایز، کشیدن خط، ایجاد سایه، High light کردن، خط کشیدن اطراف نوشته، نظر و ترجیح دانشجویان را جویا شد و اینکه به نظر آنها کدامیک در انتقال مفاهیم آموزشی و جلب توجه و تمرکز حواس موفقتر و کدامیک سبب حواس پرتی و انحراف از موضوع آموزشی میشوند را سئوال کرده و ترجیحات آنها را در چک لیست ثبت کردند. در پایان بهترین ویژگیهای قلمهای فارسی از نظر آموزشی و بهترین ویژگیهای پاورپوینتها بر مبنای سلیقه دانشجویان اعلام شد.
تحلیل اطلاعات این تحقیق در دو بخش صورت گرفت. بخش اول شامل بررسی اثر بخشی قلمهای فارسی بود و با استفاده از نمره اخذ شده دانشجویان و تحلیل آن با استفاده از تحلیل فرید من بود. قسمت دوم که شامل نظر دانشجویان در مورد نحوه تدوین یک پاورپوینت بود با استفاده از آمار توصیفی بررسی شد. کلیه مراحل تحلیل به استفاده از نرمافزار SPSS صورت گرفت.
به دانشجویان در مورد طرح توضیح داده شد و اینکه حدود ده دقیقه از وقت آنها جهت مصاحبه شفاهی گرفته شد و 16 دقیقه وقت جهت پاسخگویی به سئوالات کتبی بر مبنای نمایش اسلایدها نیز مورد نیاز بود و از آنها رضایت شفاهی جهت شرکت در مطالعه گرفته شد.
یافته ها
بررسی قلمهای فارسی: در این قسمت انواع قلمهای فارسی مورد بررسی قرار گرفت. روش ارزیابی به این ترتیب بود که اسلایدهای حاوی موضوع آموزشی آزاد، هر کدام به مدت 30 ثانیه نمایش داده شدند و سپس 30 ثانیه صفحه سیاه شد و از دانشجویان خواسته شد که به سوال مربوطه به اسلاید در پرسشنامه پاسخ دهند. نتایج حاصل به شرح زیر میباشد:
در این قسمت از 54 شرکتکننده نظرخواهی شد، از این میان 26 نفر جنسیت مونث و 28 نفر جنسیت مذکر داشتند. میانگین سنی افراد شرکتکننده 71/0±1/23 سال بود که به تفکیک جنسیت در جدول 1 آمده است.
با توجه به این که متغیر «تعداد پاسخ صحیح» یک متغیر کمی غیرنرمال است، به منظور مقایسه آماری تعداد پاسخ صحیح در فونتهای مختلف، از آزمون آماری فریدمن استفاده نمودیم. همان طورکه در نمودار 1 مشخص است، تعداد پاسخهای صحیح این آزمون نشان داد که تفاوت بین فونتهای مختلف معنیدار میباشد (002/0P=). این نمودار مقایسه فراوانی تعداد پاسخ صحیح در فونتهای مختلف را نشان میدهد.
به منظور بررسی تعداد کل پاسخهای صحیح و مشخص شدن مجموع پاسخهای صحیح در هر فونت، از فرمول زیر استفاده نمودیم:
مجموع تعداد پاسخ صحیح در هر فونت
که در آن n تعداد دانشجویان میباشد، با توجه به این امر مشخص شد که مجموع تعداد پاسخ صحیح در فونت ترافیک از سایر فونتها بیشتر است. در فونت ترافیک در مجموع افراد از 250 عدد سوال، 228 پاسخ صحیح دادند که حدودا 84 درصد پاسخ صحیح بود. پس از آن فونت تیتر با 226 عدد (83 درصد) در رده بعدی قرار داشت. نمودار 2 نشاندهنده مجموع تعداد پاسخ صحیح در هر فونت میباشد.
جدول 1 : توزیع جنسی افراد شرکتکننده درپژوهش
|
سن جنسیت |
تعداد |
میانگین |
انحرافمعیار |
حداقل |
حداکثر |
|
مونث |
26 |
1/23 |
80/0 |
0/21 |
0/25 |
|
مذکر |
28 |
2/23 |
63/0 |
0/22 |
0/25 |
|
کل |
54 |
1/23 |
71/0 |
0/21 |
0/25 |
نمودار 1 : مقایسه فراوانی تعداد پاسخ صحیح در فونتهای مختل
نمودار 2 : مجموع تعداد پاسخ صحیح در فونتهای مختلف
بررسی ترجیحات دانشجویان:
در این قسمت برای دانشجویان شرکتکننده (54 نفر)، یک فایل پاورپوینت نمایش داده شد و در مورد متغیرهای پسزمینه، وجود خط یا مکث بین نوشتارها، انتقال اسلاید (Transitions)، نوع Animation، انواع روشهای مشخص کردن متن از قبیل تغییر رنگ، سایز، کشیدن خط، ایجاد سایه، High light کردن، خط کشیدن اطراف نوشته، نظر و ترجیح دانشجویان پرسیده شد و اینکه به نظر آنها کدامیک در انتقال مفاهیم آموزشی و جلب توجه و تمرکز حواس، موفقتر و کدامیک سبب حواس پرتی و انحراف از موضوع آموزشی میشوند (جدول 2).
در مردان، تمایل به استفاده از ترجمه کلمه بیشتر از نوشتار فارسی کلمه بود، در حالی که در جنسیت مونث، عکس این قضیه بود. بررسی اختلافات با استفاده از آزمون آماری کای دو (Chi-Square) نشان داد که اختلاف نظرات میان دو جنسیت معنیدار نبود (769/0P=).
بررسی سلیقه افراد از نظر شیوه جلب توجه به تفکیک جنسی نشان داد که در هر دو جنس، به ترتیب، تغییر رنگ و تغییر اندازه بیشترین موارد مورد پذیرش بودند. در افراد مذکر، خط کشیدن زیر کلمه، High light کردن و سایهدار کردن کلمه نسبت به افراد مونث بیشتر مورد پسند بود؛ در عوض در افراد مونث، خط کشیدن دور کلمه بیشتر از جنس مذکر مورد پسند قرار گرفت. بر اساس آزمون آماری Likelihood Ratio، اختلاف میان دو جنس معنیدار بود (041/0P=).
در بررسی شیوه هم تراز کردن متون فارسی به تفکیک جنسیت مشخص شد که بیشتر افراد در هر دوجنس شیوه همترازی Justify را انتخاب نمودند. در سایر موارد نیز تقریباً نظرها در دو جنسیت یکسان بود. با توجه به آزمون آماری Likelihood Ratio، اختلاف میان دو جنس معنیدار نبود (693/0P=).
جدول 2 : ترجیحات دانشجویان درباره نحوه تهیه اسلایدهای آموزشی
|
موضوع |
انواع |
ترجیحات دانشجویان |
|
|
|
درصد |
تعداد |
|
|
نوشتار فارسی یا انگلیسی |
ترجمه فارسی کلمه |
20 |
11 |
|
نوشتار فارسی کلمه به انگلیسی |
22 |
12 |
|
|
استفاده از لغت انگلیسی |
58 |
31 |
|
|
شیوه جلب توجه (High Light) |
تغییر رنگ |
39 |
21 |
|
تغییر اندازه |
27 |
15 |
|
|
High light کردن |
11 |
6 |
|
|
خط کشیدن دور کلمه |
11 |
6 |
|
|
خط کشیدن زیر کلمه |
6 |
3 |
|
|
سایه دار کردن کلمه |
6 |
3 |
|
|
هم تراز کردن متون |
همترازی Justified |
52 |
28 |
|
همترازی راست |
30 |
16 |
|
|
همترازی مرکزی |
16 |
9 |
|
|
همترازی چپ |
2 |
1 |
|
|
پسزمینه |
ساده |
42 |
23 |
|
گرادیانت |
28 |
15 |
|
|
از قبل طراحی شده |
28 |
15 |
|
|
بافت |
2 |
1 |
|
|
استفاده از بولت |
در سمت راست (بدون فاصله از کنار) |
40 |
22 |
|
در سمت راست (با فاصله از کنار) |
50 |
27 |
|
|
در سمت چپ |
10 |
5 |
|
|
نحوه جداسازی پاراگرافها |
وجود مکث |
66 |
36 |
|
استفاده از خط |
26 |
14 |
|
|
متن ساده و بدون جداسازی |
8 |
4 |
|
در افراد مذکر، هر یک از پسزمینههای ساده، گرادینت و از قبل طراحی شده، به یک میزان توسط افراد انتخاب شدند؛ اما در افراد مونث، پسزمینه ساده، مقبولیت بیشتری از سایر پسزمینهها داشت که حدودا 50 درصد افراد آن را انتخاب نمودند. بر اساس آزمون آماری Likelihood Ratio، اختلاف میان دو جنس معنی دار نبود (367/0P=).
در هر دو جنس، بیشتر افراد حالت Indented را انتخاب نمودند. همچنین حالت چپ به راست در مردان، بیشتر مورد پسند قرار گرفت. اختلاف در دو جنس معنیدار نبود (338/0P=).
همچنین از نظر نحوه جداسازی پاراگراف مشخص شد که در این زمینه، نظرات در دو جنس تفاوت اندکی دارد. با توجه به بررسی آماری، این تفاوتها معنیدار نبود (948/0P=).
بحث
متدهای آموزشی که در دانشگاهها اجرا میشوند بسیار متنوع میباشند. با ورود به هزاره جدید روش آموزش تغییر بسیاری کرد و ارایههای کامپیوتری رایج شدند.(5) نرمافزارهای متعددی جهت این امر وجود دارد. نرمافزار پاورپوینت سادهترین، به روزترین و در دسترسترین این نرمافزارها در ایران میباشد که خدمت بزرگی به آموزش نموده است و چنانچه به طور مؤثری از آن بهره برداری شود میتواند سبب اثر بخشی قابل ملاحظه آموزشی گردد.(4و2) یکی از ویژگیهای این نرمافزار سهولت در استفاده از آن است. با این وجود به نظر میرسد فقدان آموزش کافی و ناآشنایی نسبت به ویژگیهای آن مشکلاتی را در دست یابی به اهداف اموزشی در پی داشته است.(4)
مطالب متناقضی در مورد مزایا و معایب استفاده از پاورپوینت، بیان شده است. موافقان میگویند که پاورپوینت روشی سریع و موثر است که در زمان سخنرانی صرفه جویی کرده، زحمت یادداشتبرداری مخاطبان را کم کرده (چون میتوانند نسخه کاغذی یا الکترونیکی اسلایدها را داشته باشند)، اصلاح آن به سادگی امکانپذیر بوده و قابل ذخیره و استفاده مجدد است.(6) منتقدین نیز این روش را به دلایل متعدد نامناسب میدانند. از مهمترین دلایل این گروه این است که استفاده از پاورپوینت کسالتآور بوده و مخاطبان را به شنوندگانی غیرفعال و فاقد تفکر انتقادی تبدیل میکند.(7)
پاورپوینت تقریبا به ابزار جدا نشدنی برای خلق ارایههای چشم گیر در امور تجاری و آموزشی تبدیل شده است. ولی از این جهت که استفاده از آن بسیار رایج شده است، عنصر غافلگیری خود را از دست داده است. کاربران میتوانند با افزودن فایلهای مالتی مدیا، مانند صوت و تصویر با این قضیه مقابله نمایند. سوالی که همواره مطرح بوده این است که آیا استفاده از این تکنولوژی توانایی دانشجویان را در یادگیری افزایش میدهد؟
در پاسخ به این سوال این نکته مهم را نباید از نظر دور داشت که پاورپوینت بایستی در خدمت استاد و به منظور حفظ کیفیت تدریس، با تاکید بر آموزشی مبتنی بر یادگیرنده باشد تا نگرانی افرادی که استدلال میکنند این رسانه باعث غیرفعال شدن دانشجویان میشود برطرف گردد. اساتیدی که روشهای مختلف تدریس را به کار میبرند؛ معمولا قادر به جلب توجه بهتر دانشجویان هستند، دلیل آن هم تنوع آموزش و جلوگیری از خستگی دانشجویان و در نتیجه بهبود یادگیری علمی است. لذا پاورپوینت باید به همراه روش‌ها و راهبردهای مختلف آموزشی به کار گرفته شود.(8)
در این مطالعه که با هدف یافتن نوع موثرتر اسلاید در نوشتار فارسی و شناخت چگونگی طراحی اسلایدها طبق ترجیحات دانشجویان طراحی گردید، فونتهای آریال، تیتر، هما، یکان و ترافیک در متن مورد بررسی قرار گرفتند. بررسیهای آماری نشان دادند که تفاوت بین فونتهای مختلف معنیدار میباشد (0002/0P=) و بیشترین پاسخ صحیح مربوط به فونت ترافیک بود که یک فونت Sans serif است. بر طبق مطالعه Daffner و همچنین مطالعه Vetter و همکارانش، قوانین چاپ امروزی فونتهای Sans serif را برای تیترها و فونتهای Serif را برای متن پیشنهاد میکنند.(9و5)
Serif به خطوط ابتدا و انتهایی حروف گفته میشود. بر طبق قوانین چاپ فونتها به دو دسته Serif (دارای خطوط در ابتدا و انتهای حروف) و Sans serif (بدون خطوط در ابتدا و انتهای حروف) تقسیم میشوند.
شاید این تفاوت در نتایج به دست آمده به دلیل تغییر زبان از انگلیسی به فارسی و تفاوت در رسم الخط فارسی با انگلیسی بوده باشد؛ و یا تفاوت در سلیقه مخاطبان ایرانی و غیرایرانی. سایر مطالعات همه بر روی فونتهای انگلیسی بوده و تاکنون در مورد فونتهای فارسی مطالعهای صورت نگرفته است. معماریان(10) در مقاله خود بیان میکند، قلمهایی همچون نازنین، برای نمایش روی پرده مناسب نیستند. به جای آن میتوان از قلمهایی مثل تاهوما و ترافیک که از راه دور نیز خوانا هستند، استفاده کرد. بهتر است از قلمهای متنوع و تزئینی استفاده نشود. چرا که باعث گیج کردن مخاطبان میشود. اگرچه که مطالب ذکر شده در این مقاله حاصل تحقیق نمیباشد و بیان نظرات نویسندگان است.
در نحوه نگارش کلمات انگلیسی 58 درصد تمایل به استفاده از اصل کلمه انگلیسی، 20 درصد تمایل به استفاده از ترجمه کلمه انگلیسی و 22 درصد نیز تمایل به استفاده از ظاهر فارسی کلمه داشتند. در این زمینه مطالعهای مشابهی در ایران یا کشورهای غیرانگلیسی زبان صورت نگرفته است.
از نظر شیوه جلب توجه به مطلب مهم، 1/39 درصد تغییر رنگ و 1/26 درصد تغییر اندازه را پسندیدند. همچنین Highlight کردن کلمه و خط کشیدن دور کلمه هر کدام توسط 9/10 درصد و خط کشیدن زیر کلمه و سایهدار کردن کلمه هر کدام توسط 5/6 درصد افراد انتخاب شدند. Vetter و همکارانش(9) نیز به بررسی رنگها در اسلایدهای پاورپوینت پرداختند، تغییر رنگ را به عنوان عامل موثری در جلب توجه دانشجویان برشمردهاند. در مطالعه حسینی دوست(4) نیز بیان شده است که استفاده مناسب و هوشمندانه از رنگها باعث هوشیاری هر چه بیشتر دانشجویان خواهد شد. معماریان(10) در مقاله خود بیان میکند که برای تاکید یک مطلب، آن را با قلم سیاه یا با رنگ متفاوت نشان دهید.
Harolds(11) در مقاله خود عنوان میکند که بهتر است بیش از 4 رنگ در یک اسلاید مورد استفاده قرار نگیرد. در افرادی که کوررنگی دارند تفاوت بین رنگهای قرمز و سبز تشخیص داده نمیشود و همچنین برای سایر افراد نیز تشخیص آنها مشکل است. دو رنگ آبی و قرمز نباید کنار هم قرار گیرند. زیرا چشم انسان یک حاشیه تار بین آن دو میبیند. در صورتی که رنگهای کنار هم میزان درخشندگی متفاوتی داشته باشند، راحتتر تشخیص داده میشوند. رنگهای آبی لاجوردی و سورمهای نباید استفاده شوند، زیرا تمرکز بر آن برای چشم انسان مشکل میباشد. اغلب بهتر است که رنگ متن و عنوان متفاوت باشد. رنگ قرمز با انرژی، سبز با رشد، آبی با آرامش، و سفید با خلوص در ارتباط میباشند.(12)
در یک بررسی مشخص شد که رنگ آبی معمولا رنگ مطلوبی است، و قرمز رنگ مناسبتری برای ایجاد احساس ترس، سرعت، یا شوخی میباشد.(12)
در شیوه هم تراز کردن (Alignment) متون برای جملات فارسی، 52 درصد نوع همترازی Justify و 30 درصد همترازی Right را انتخاب کردند. همچنین 16 درصد همترازی Center را انتخاب نمودند. یک نفر نیز همترازی Left را انتخاب کرد. در این زمینه تا کنون مطالعه مشابهی صورت نگرفته است.
از نظر نوع پسزمینه، 42 درصد پسزمینه ساده را پسندیدند. پسزمینههای گرادینت و از قبل طراحی شده هر کدام توسط 28 درصد افراد انتخاب شدند. یک نفر نیز نوع پسزمینه Texture را انتخاب نمود. در حالی که در مطالعه Apperson و همکارانش(13)، دانشجویان هر نوع پسزمینهای را (به استثنای رنگهای خیلی روشن که چشم را اذیت میکنند) به پسزمینه سفید ساده با متن سیاه ترجیح میدادند. شاید این تفاوت به علت تفاوت در ترجیحات دانشجویان ایرانی و غیرایرانی بوده باشد. به علاوه این مطلب که در مطالعه Apperson پسزمینهها به سه گروه تیره، روشن و رنگی تقسیم شده اند، در حالی که در این مطالعه ما پسزمینهها را در چهار گروه ساده، گرادینت، پیشساخته و Texture بررسی کردیم.
در مورد متن مورد استفاده، بیشتر افراد شرکتکننده در این مطالعه (74 درصد) استفاده از Smart art را به جای متن ساده انتخاب کردند. در مطالعه Apperson و همکارانش(13) نیز طبق نظرسنجی به عمل آمده، دانشجویان اسلایدهای همراه با تصویر، گراف و نمودار را به اسلایدهای صرفا حاوی متن ترجیح میدادند. هر چند بیان شده است که استفاده بیش از حد از تصاویر و ویژگیهای گرافیکی غیرمرتبط میتواند بیشتر منجر به حواس پرتی دانشجویان شود.
Smart art بایستی در جایگاه خود استفاده شود (به عنوان مثال برای طبقه بندیها، شماتیکها و ... ). استفاده افراطی از آن میتواند از انسجام مطلب بکاهد.
یافته های مطالعه Greco و همکارانش(14) در رابطه با تاثیر ترکیب رنگ پسزمینه و متن بر خوانا بودن متن، این باور را که بهترین حالت متن روشن در یک پسزمینه تیره میباشد را رد میکند.
مطالعه Shieh و Lai(15) در مورد تاثیر روشنایی محدود، کنتراست روشنایی، و نوع محرک بر اولویت مخاطبان از ترکیب رنگ پسزمینه نشان داد که تاثیر ترکیب رنگ روی هر سه متغیر وابسته معنیدار میباشد: سیاه روی سفید و آبی روی سفید بیشترین ترکیب رنگهای مورد تایید مخاطبان بودند. در حالی که فیروزهای روی سبز و فیروزهای روی قرمز کمترین ترکیب رنگهایی بودند که ترجیح داده شدند. ترکیب رنگهایی که بیشتر مورد تایید بودند دارای کنتراست روشنایی بیشتری بودند.
در نوع استفاده از بولت، 25 نفر از افراد مورد مطالعه، استفاده از بولت به صورت با فاصله کناری از عنوان و 20 نفر بدون فاصله کناری را پسندیدند. 5 نفر نیز حالت Left-To-Right را انتخاب کردند. در مطالعه Apperson و همکارانش(13) نیز دانشجویان استفاده از بولت و طرح رئوس کلی مطالب در اسلایدها را مناسبتر میدانستند.
Harolds(11) در مقاله خود عنوان میکند که گاهی اوقات بیان یک نکته با استفاده از بولت میتواند حرفهای زیادی در خود داشته باشد که سبب انتقال به خط بعدی میشود. سخنران بایستی عبارات کوتاه را تنها در یک خط به همراه بولت به کار برد. بهتر است که شکل نگارشی و دستوری عبارات مشابه باشد.
از نظر نحوه جداسازی پاراگراف، در 66 درصد موارد افراد وجود مکث را به عنوان روش مناسب انتخاب نمودند. در 26 درصد موارد نیز استفاده از خط مورد انتخاب شرکت کنندگان قرار گرفت. 8 درصد افراد نیز متن ساده را پسندیدند. در این زمینه مطالعه مشابهی صورت نگرفته است.
در مطالعات گذشته این گونه نتیجه گرفته شده است که استفاده از پاورپوینت سازماندهی و نظم، سرگرمی و علاقه، علاقه به استاد و رفتار شایسته استاد را بهبود میبخشد، در حالی که تاثیر چندانی در نمرات پایان ترم ندارد.(16) اگر چه که در مطالعه Szabo و همکارانش(17) بیان شد که اثربخشی سخنرانی همراه با پاورپوینت ممکن است تنها در موارد خاص دیده شود و نه همیشه. در مطالعه Apperson(13) توصیه شده است که برای بهبود تجربیات آموزشی دانشجویان و اساتید به جنبههای فیزیکی اسلایدها نیز توجه شود. و در این مطالعه ما اولویتهای دانشجویان را در رابطه با ساختار فیزیکی اسلایدهای پاورپوینت ارزیابی کردیم. آن چه که باقی میماند تاثیر توزیع یادداشتهای مرتبط بین دانشجویان از قبل به اشکال مختلف و همچنین تاثیر استفاده از رنگها، صداها، انیمیشنها و میزان نور کلاس در کیفیت یادگیری دانشجویان میباشد.
در نهایت یافتههای به دست آمده از این مطالعه، به حامیان افزایش هر چه بیشتر کیفیت آموزش به خصوص در حوزه علوم پزشکی، در استفاده مناسب از نرمافزار مفید و کارآمد پاورپوینت به منظور تهیه اسلایدهای اثربخش کمک میکند. از طرفی معیارهایی را جهت طراحی اسلاید مطابق با ترجیحات گروهی از دانشجویان فارسی زبان ارایه میدهد که در مطالعات دیگر اشارهای به آنها نشده است.
نبود مطالعه فارسی مشابه و مشکلات در جمعآوری دادهها، از محدودیت های این مطالعه است. همچنین افراد شرکتکننده در این مطالعه تنها دانشجویان رشته دندانپزشکی بودند و مطالعه به صورت محلی در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شد.
به علت حجم کم نمونه، تعداد کم فونتهای بررسی شده سلایق محدودی مورد بررسی قرار گرفته اند.
کاربرد Transition در اسلایدها بررسی نشده است. به دلیل محدودیتهای موجود، بسیاری از متغیرها از جمله تاثیر توزیع یادداشتهای مرتبط بین دانشجویان از قبل به اشکال مختلف و همچنین تاثیر استفاده از رنگها، صداها، انیمیشنها و میزان نور کلاس در کیفیت یادگیری دانشجویان در این مطالعه مورد بررسی قرار نگرفته است و ادامه مطالعات در این زمینهها پیشنهاد میشود.
نتیجه گیری
این مطالعه نشان داد استفاده از فونتهای Sans serif از جمله Traffic برای متن اسلاید میتواند بیشترین اثربخشی آموزشی را داشته باشد.
این گروه از دانشجویان فارسی زبان تمایل داشتند در نحوه نگارش کلمات انگلیسی، از خود کلمه انگلیسی استفاده شود. از نظر شیوه جلب توجه، از تغییر رنگ بهره گرفته شود. در شیوه هم تراز کردن متون برای جملات فارسی، از همترازی Justified استفاده شود. از نظر نوع پسزمینه، پسزمینه ساده مورد استفاده قرار گیرد. از نظر نوع متن، Smart art مورد استفاده قرار گیرد. در کاربرد بولت، از بولت با فاصله کناری از عنوان کمک گرفته شود و جداسازی پاراگرافها با ایجاد مکث بین آنها صورت گیرد.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله نویسندگان مقاله مراتب تقدیر و تشکر خود را از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به خاطر حمایت مالی از این طرح اعلام میدارند. نتایج به دست آمده از این تحقیق برگرفته از پایان نامه دوره عمومی دندانپزشکی است که با شماره 2557 در کتابخانه دانشکده دندانپزشکی مشهد به ثبت رسیده است.
)