رابطه ذات و صفات واجب‌تعالی: بررسی دیدگاه دوانی و صدرالدین شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

چکیده

تبیین رابطه ذات و صفات الاهی همواره یکی از دغدغه‌های متکلمان و فیلسوفان اسلامی بوده است. در این میان دوانی صفات کمالی را انفکاک‌ناپذیر از ذات می‌داند و با دلایل بسیار، می‌کوشد عینیت ذات و صفات الاهی را اثبات کند. او در این مسئله تأکید می‌کند که تمام اوصاف واجب به علم الاهی ارجاع داده شود و صراحتاً معتقد است تمام صفات الاهی در سایه علم واجب تفسیر می‌شود. از سوی دیگر، صدرای شیرازی نیز به عینیت صفات و ذات معتقد است و از طریق قواعدی همچون اصالت وجود و بسیط‌الحقیقه، مبانی عینیت ذات و صفات را تبیین و بررسی کرده است. آنچه دیدگاه دوانی و صدرای شیرازی را در این مسیر متمایز می‌کند و بر آن اساس تبیین‌ها و دلایلشان متفاوت می‌شود، اعتقاد دوانی به اصالت ماهیت و اصالت وجودی‌بودن صدرا است. همین می‌تواند مبنا و پیش‌فرض مسئله رابطه ذات و صفات واجب در اندیشه دوانی و صدرای شیرازی قلمداد شود. نگارنده با مطالعه و دقت در آثار مختلف دوانی و صدرای شیرازی، دیدگاهشان را بررسی کرده است. تحلیل و بررسی دیدگاه دوانی و صدرالدین شیرازی و مقایسه مبانی آن دو هدف مقاله حاضر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Relationship between the Essence and Attributes of the Necessary Being: A Study of the Views of Dawani and Sadr al-Din Shirazi

نویسنده [English]

  • Mahmud Ahesteh
PhD Student in Islamic Philosophy and Theology, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran,
چکیده [English]

Explaining the relationship between the divine essence and the divine attributes has always been one of the concerns of Islamic theologians and philosophers. In the meantime, Dawani considers the attributes of perfection inseparable from the essence and tries to prove the objectivity of the divine essence and attributes with many reasons. As for this issue, he emphasizes that all the attributes of the necessary being should be referred to the divine knowledge, and he explicitly maintains that all the divine attributes are interpreted in the light of the necessary being's knowledge. On the other hand, Sadr al-Din Shirazi also believes in the objectivity of attributes and essence and has explained and studied the principles of objectivity of essence and attributes through rules such as the principality of existence and the simplicity of truth. What distinguishes Dawani and Sadra Shirazi's views on this issue, and based on which their explanations and reasons differ, is Dawani's belief in the principality of quiddity and Sadra's belief in the principality of existence. This can be considered as the basis and presupposition of the issue of the relationship between the essence and attributes of the necessary being in the thought of Dawani and Sadr al-Din Shirazi. This article examines the views of Dawani and Sadra Shirazi by studying and reflecting on their various works. The purpose of this paper is to analyze the views of Dawani and Sadr al-Din Shirazi and to compare their principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Essence and Attributes
  • Principality of Existence and Simplicity of Truth
  • Jalal al-Din Dawani
  • Sadr al-Din Shirazi
قرآن کریم.
ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (1390). جلال‌الدین دوانی فیلسوف ذوق تأله، تهران: هرمس، چاپ اول.
حسامی‌فر، عبدالرزاق (1387). «علیت در اندیشه جلال‌الدین دوانی و ملاصدرا»، در: خردنامه صدرا، ش52، ص27-39.
حسینی تهرانی، سید هاشم (1362). توضیح المراد، تهران: مفید، چاپ سوم.
دوانی، جلال الدین محمد (1999). حاشیه اجد شرح تجرید، نسخه خطی کتاب‌خانه مجلس شورای اسلامی.
دوانی، جلال الدین محمد؛ خواجویی اصفهانی، اسماعیل (1423). سبع رسائل، تقدیم و تعلیق: احمد تویسرکانی، تهران: میراث مکتوب.
دهباشی، مهدی (1368). شرح رباعیات فلسفی و عرفانی دوانی (شرح الرباعیات)، تهران: مسعود.
سبحانی، جعفر (1383). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم: مؤسسه تحقیقاتی امام صادق (ع)، ج4.
سبزواری، هادی (1369). شرح منظومه، تهران: نشر ناب.
سجادی، سید جعفر (1379). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شریف رضی، ابی الحسن محمد (1980). نهج ‌البلاغة، تحقیق: صبحی الصباح، بیروت. دار الکتب.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1363). المشاعر، تحقیق: بدیع الملک میرزا عماد الدوله، تهران: کتاب‌خانه طهوری، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1391 الف). الشواهد الربوبیة، تحقیق و تصحیح: سید مصطفی محقق داماد، تهران: صدرا، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1391 ب). الحکمة العرشیة، شرح: الملا اسماعیل الاصفهانی مع تعلیقات الملا علی النوری، تحقیق: محمد مسعود خداوردی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1410). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة السادسة.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1428). المظاهر الالهیة فی اسرار الکمالیة، تصحیح و تحقیق: سید محمد الخامنئی، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1430). مفاتیح الغیب، مع تعلیقات علی النوری، قدّم له: محمد خواجوی، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
طباطبایی، محمدحسین (1360). اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
قاضی عبد الجبار (1999). الاصول الخمسة، تحقیق و مقدمه: فیصل بدیر عون، کویت: مطبوعات جامعة الکویت.
نراقی، مهدی (1369). انیس الموحدین، تصحیح: محمدعلی قاضی طباطبایی، تهران: الزهرا.