ارزیابی و تحلیل برنامه‌ریزی کاربری زمین در طرح های توسعه شهری از منظر عدالت فضایی (نمونه موردی: طرح تفصیلی شهر مهاباد)

نوع مقاله : مقاله علمی -پژوهشی کاربردی

نویسنده

دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

ناهمگونی فضایی که امروزه در شهرها قابل مشاهده است نتیجه فقدان طرح‌های توسعه مناسب و کارآمد قبلی و تحقق‌پذیری نامطلوب آنها است. این پژوهش با روش توصیفی-‌تحلیلی و همبستگی، با بهره‌گیری از مطالعات اسنادی مربوط به طرح تفصیلی 1375 و وضع موجود شهر و استفاده از مدل‌های کمی، تحلیل‌های آماری و آمار فضایی در نرم‌افزارهای SPSS و Arc GIS، انجام گرفته‌است. هدف اصلی پژوهش تبیین و سنجش نحوه تدوین و میزان تحقق طرح تفصیلی 1375 شهر مهاباد بر‌اساس معیارهای عدالت فضایی می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان داد در مجموع میزان تحقق کاربری‌های پیشنهادی در طرح تفصیلی کم است که در این‌بین بیشترین کاربری تحقق یافته، کاربری مسکونی بوده و کاربری‌های خدمات شهری با تحقق پذیری ناچیزی روبرو بوده‌اند. همچنین در بخش‌هایی که تحقق کاربری-های پیشنهادی، به ویژه کاربری‌های خدمات شهری بیشتر بوده، شکاف میان نواحی مختلف شهر بیشتر شده است. به عبارت-دیگر، خدمات لازم در نواحی که محرومتر بوده‌اند ایجاد نشده‌اند این مساله ناشی از آنست که هم در تدوین طرح و هم در تحقق آن نواحی برخوردارتر بیشتر مورد توجه قرار‌گرفته‌اند. در بحث موارد عدم تحقق کاربری‌های پیشنهادی، می‌توان دریافت که موارد عدم‌تحقق در قسمت‌های حاشیه‌ای و پیرامونی شهر بیشتر است. نکته حائز اهمیت دیگر آنست که در طرح پیشنهادی تاکید بیشتر به توسعه بیرونی بوده و توجه چندانی به توسعه درونی شهر نشده‌است. در‌مجموع، می‌توان دریافت که فقدان پایه نظری و نگرش مبتنی بر تئوری‌ها و معیارهای عدالت فضایی در تهیه و تدوین طرح‌های توسعه شهری به ویژه در شهرهای کوچک و متوسط، به خوبی قابل مشاهده می‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation and analysis of land-use planning in urban development projects from the perspective of space justice (Case study: Detailed plan of Mahabad city)

نویسنده [English]

  • mostafa mirabadi
PhD in Geography and Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The spatial heterogeneity which is seen greatly in cities nowadays is a result of lack of the previous appropriate development plans and also their unfavorable possibility to happen.This research is done with descriptive-analytical methodology and correlation, utilizing the documental studies related to detailed plans of the year of 1996 and the current status ofthe city and also using the quantitative models, and statistical analysis in the SPSS and ArcGIS soft-wares. The main goal of the research is to explain and evaluate the compiling method and the possibility of happening of the detailed plan ofthe 1996 of the city of Mahabad based on the spatial justice metrics. The results showed that in total, except Residential landuse, the possibility of suggested landuses (especially city services) in the detailed plan is actually low. Also ithas been cleared that the gap between various zones of the city is increased wherever the possibility of the suggested users, urban services in particular, has been greater and that is because the more enjoyable areas have been paid attention more in both the plan compiling and in the executing phases. Also, we can understand that failures happen more in the marginal and outside of the city. The other point is that inthe suggested plans, exterior development has been more emphasized on while the interior development has been not. Ultimately, we can say that the lack of spatial justice metrics in the providing and compiling the urban development plans, especially in the small and medium cities is seen significantly.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evaluation
  • Land Use
  • Detailed Plan
  • Space Justice
  • Mahabad city
دادش پور، هاشم؛ علیزاده، بهرام؛ فرامرز، رستمی (1394)، تبیین چارچوب مفهومی عدالت فضایی در برنامه ریزی شهری با محوریت مفهوم عدالت در مکتب اسلام، فصلنامه نقش جهان، سال پنجم، شماره اول، صص 84-75.
رضایی، محمد رضا؛ رحیمی، اسمعیل (1392)، بررسی علل تغییر کاربری اراضی در طرح های تفصیلی شهری و تأثیر آن بر خدمات شهری مطالعه موردی شهر مرودشت، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال چهارم، شماره سیزدهم، صص 96-77.
رفیعی، راضیه؛ برک پور، ناصر (1393)، رویکردهای انطباق محور و کارکردمحور ارزیابی اجرا در برنامه ریزی کاربری زمین، موردپژوهی: ارزیابی انطباق محور در شهر لواسان، فصلنامه هنرهای زیبا، دوره 19، شماره 4، صص 76-65.
رهنما، محمد رحیم (1387)، پژوهشی پیرامون طرح های تفصیلی شهری با تاکید بر کاربری های آموزشی و بهداشتی- درمانی، مشهد، انشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
سجادی، ژیلا؛ بیرانوند زاده، مریم؛ رادمنش، معصومه؛ ویسی، رضا (1393)، ارزیابی میزان تحقق کاربری زمین در طرح های توسعه شهری با تأکید بر کاربری فضای سبز (مطالعه موردی: شهر دورود)، دو فصلنامه پژوهشهای منظر شهر، سال اول، شماره 1، صص 56-45
سیف الدینی، فرانک (1388)، مبانی برنامه ریزی شهری، تهران، انتشارات آییژ.
عزیزی، محمد مهدی و آراسته، مجتبی (1390)، ارزیابی تحقق پذیری پیش بینی های کاربری اراضی و پیشنهادهای جهات توسعه در طرح جامع شهر لار، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال سوم، شماره یازدهم، صص 22-1
قربانی، رسول؛ جام کسری، محمد؛ میرزابکی، ملیحه (1393)، ارزیابی میزان انطباق مکانی در فرایند اجرای طرح های جامع شهری (مطالعه موردی؛ طرح جامع شهر بناب).
کرکه آبادی، زینب. الماسی مفیدی، حسین(1393)، بررسی و ارزیابی نحوه توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی؛ نمونه موردی: شهر بومهن، هفتمین کنگره انجمن ژئوپلتیک ایران (جغرافیای سیاسی شهر)، 27و28 بهمن، دانشگاه خوارزمی
مرکز آمار ایران(1395)، گزارش تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر مهاباد.
مهندسان مشاور پویا نقش شهر و بنا (1390)، طرح جامع شهر مهاباد، جلد اول و دوم.
مهندسان مشاور گزینه (1393)، طرح تفصیلی شهر مهاباد، جلد اول: گزارش مطالعات مرحله اول و دوم.
مهندسین مشاور شارمند (1379)، شیوه‌های تحقق طرح‌های توسعة شهری، جلد دوم: تدوین شیوه‌های مناسب تهیه طرح‌های شهری در ایران، تهران، انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور.
میرآبادی، مصطفی (1394)، تحلیل و تبیین فضایی نابرابری های اجتماعی در نواحی شهری مهاباد، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم وتحقیقات تهران.
میرآبادی، مصطفی؛ رجبی، آزیتا؛ مهدوی حاجیلویی، مسعود (1395)، تحلیلی بر ناهمگونی فضایی در نواحی شهری با تاکید بر نقش بافت ها و سکونتگاه های نابسامان (نمونه موردی: شهر مهاباد)، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال شانزدهم، شماره 55، صص 43-17
نوریان، فرشاد؛ وحیدی برجی،گلدیس (1394)، ارزیابی برنامه ریزی کاربری زمین در طرح های توسعة شهری بر مبنای شاخص های نیازسنجی و مکان سنجی (نمونة مورد مطالعه: شهر بجنورد)، دورة هفتم، شمارة اول، صص 69-49.
وارثی حمیدرضا؛ قائدرحمتی صفر؛ باستانی فر ایمان (1386)، بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت مطالعه موردی؛ مناطق شهر اصفهان، فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال پنجم، شماره 9، صص 106-91.
Laurian, L; Maxine, D; Bereke, Ph; Ericksen, N; Backhurst, M; Crawford, J; Dixon, J (2004), Evaluating plan implementation: A conformance-based methodology, Journal of American Planning Association .Vol.70, No. 4, Pp. 471-480.
Loh, C (2011), Assessing and Interpreting Non-conformance in Land-use Planning Implementation, Journal of Planning Practice & Research, Vol. 26,   3, Pp. 271-287.
Oliveira, V; Pinho, P (2010), Evaluation in urban planning, Advances and Prospects, Journal of Planning Literature, Vol.24, No. 4, 343-361.
Rivolin, U (2008), Conforming and performing planning systems in Europe: an unbearable cohabitation, Journal of Planning .Practice and Research, Vol.23, No.2, Pp. 167-186.
Saizen, I; Mizuno, K; Kobayashi, Sh(2006), Effects of land-use master plans in the metropolitan fringe of Japan, Journal of Landscape and Urban Planning, 78, No. 4, Pp. 411-421
Shin bin, T (2013), Long-Term Land Use Planning in Singapore, LKY publications.