گذار الگوها: تحلیلی قیاسی بر سیر تحول فضاهای باز در خانه‌های تبریز

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

2 دانشیار دانشکدۀ معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

3 دانشجوی دکتری معماری اسلامی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.

چکیده

بیان مسئله: تحولات کالبدی شتابان در سدۀ اخیر به بلاتکلیفی و بی‌معنایی فضاهای باز مسکونی معاصر در شهر تبریز انجامیده است، در حالی که در قلمرو فرهنگ ایرانی به‌ویژه تبریز، تعامل انسان و محیط در فضاهای باز مسکونی درطی زمان الگوهای مختص به خود را شکل داده ‌بوده‌اند. مطالعۀ کیفی چنین گذاری در قالب الگوها می‌تواند ظرفیت‌های باقیمانده را برای چاره‌جویی و حل چالش‌های پیش رو نمایان کند.
هدف پژوهش: این پژوهش به‌دنبال بررسی چگونگی تحول الگوهای فضاهای باز خانه‌های تبریز در یک سیر زمانی، با هدف تعمیق فهم معماران از تغییرات شتابان اخیر و در جهت شناخت ارتباطی معنادار بین آنهاست. ضمن آنکه سعی دارد روشی متناسب برای پژوهش‌هایی از این نوع نیز ارائه دهد.
روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی با رهیافت تفسیری و به روش داده‌نگر است. ابتدا با مرور نسبت مفهوم الگو با دیگر مؤلفه‌های تأثیرگذار، یک پیکربندی نظری برای تحلیل یکپارچه به روش QCA تبیین شده و سپس داده‌های برداشت‌شده از نمونه‌ها، سازماندهی و در قالب این پیکربندی قرار‌داده‌شده و در نهایت یافته‌ها مورد بحث قرار‌گرفته‌اند.
نتیجه‌گیری: در تحلیل کیفی دسته‌های متوالی از خانه‌های تبریز (تاریخی، میانه و معاصر)، سه حالت برای گذار الگوهای مفهومی شناسایی شده‌است: پایستگی (ظهور همانند گذشته)، تغییر موقعیت (استمرار ظهور اما در قالبی متفاوت) و تغییر کلی (حذف یا جایگزینی در رابطۀ انسان و محیط). بنابر تحلیل صورت‌گرفته، تغییر در ترکیب محدودکننده‌ها در برایند با مفاهیم محیطی، به تحول در چگونگی ظهور و در نتیجه گذار الگو‌ها انجامیده است. از ارزیابی کلی این گذار نیز دریافته می‌شود که مفاهیم محیطی برگرفته از الگوهای مفهومی از آنچه در ظاهر به‌نظر می‌رسد (الگو‌های خرد) تغییرات کمتری داشته‌اند و شکل‌گیری مکان در فضاهای باز خانه‌های تبریز علی‌رغم تغییرات بیرونی شتابان، از درونمایه‌ای نسبتاً پایدار برخوردار‌است و به‌آرامی تحول می‌پذیرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Patterns Transition: A Comparative Analysis of Changing the Open Spaces in Houses of Tabriz

نویسندگان [English]

  • Minou Gharebaglou 1
  • Ghasem Motalebi 2
  • Saman Saba 3
1 Associate Professor, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Iran.
2 Associate Professor, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
3 Ph.D. Student in Islamic Architecture, Faculty of Architecture and Urbanism, Tabriz Islamic Art University, Iran.
چکیده [English]

Problem statement: Accelerated physical developments in the last century have led to the inefficiency of contemporary residential open spaces in Tabriz. However, in the realm of Iranian culture, especially in Tabriz, residential open spaces, have formed their patterns over time. The qualitative study of such embodiments can reveal the remaining capacities to address and resolve the challenges.
Research objective: This study investigates the patterns of open spaces in Tabriz houses over the times, intending to deepen the architects’ understanding of recent accelerated changes and to identify a meaningful relationship between them. Besides, the study tries to present an appropriate method for this kind of researches.
Research method: This research is qualitative with an interpretive approach and data-driven method. First, by reviewing the relationship between the concept of pattern and other influential components, a theoretical configuration for integrated analysis is explained by the QCA method. Then the data collected from the samples are organized and put into this configuration and finally, the findings are discussed.
Conclusion: In the qualitative analysis of consecutive categories of Tabriz houses (historical, middle and contemporary), there are three modes for the transition of identified conceptual patterns: Continuous (emergence as before), change of position (continuity of emergence but in different forms) and total change (elimination or replacement in the relationship between man and the environment). According to the analysis, the change in the combination of constraints in the outcome with environmental concepts has led to a change in how the patterns emerge and thus, transition. An overall assessment of this transition also reveals that environmental concepts derived from conceptual patterns have undergone fewer changes than they appear to be (sub-patterns) and making the place in the open spaces of houses in Tabriz, despite the precipitous external changes, has a relatively stable essence and is slowly evolving.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conceptual Pattern
  • Pattern Transition
  • Open Space
  • QCA method
  • Tabriz Houses

مراجع

آقالطیفی، آزاده و حجت، عیسی. (1397). بررسی تأثیرپذیری مفهوم خانه از تحولات کالبدی آن در دوران معاصر در شهر تهران. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، ۲۳(41)، 4-54.
اسدپور، علی؛ فیضی، محسن؛ مظفر، فرهنگ و بهزادفر، مصطفی. (1394). گونه‌شناسی مدل‌ها و بررسی تطبیقی روش‌های ثبت تصاویر ذهنی و نقشه‌های شناختی از محیط. باغ نظر، 12(33)، 13-22.
اقبال لاهوری، محمد. (1349). احیای فکر دینی در اسلام (ترجمۀ احمد آرام). تهران: نشر دفتر مطالعات فرهنگ دینی.
بلیکی، نورمن. (1396). طراحی پژوهش‌های اجتماعی (ترجمۀ حسن چاوشیان). تهران: نشر نی.
ترنر، جاناتان اچ و بیگلی، ال. (1370). پیدایش نظریۀ جامعه‌شناختی (ترجمۀ عبدالعلی لهسایی‌زاده)، شیراز: مرکز نشر دانشگاه شیراز.
توسلی، غلامعباس. (1369). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران: سمت.
جعفری، محمدتقی. (1378). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. قم: نشر آثار علامه جعفری.
حائری مازندرانی، محمدرضا. (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت در معماری. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
بریجانیان، ماری. (1373). فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی. ویراستۀ بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سرایی، محمدحسین. (1391). تطور سکونت شهری از مجموعه‌های فامیلی (محله‌ای) تا بلوک‌های آپارتمانی (تفاوت‌های اساسی خانه و مسکن در شهر یزد). پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 3(10)، 23-42.
شایانمهر، علیرضا. (1377). دائرةالمعارف تطبیقی علوم اجتماعی. تهران: سازمان انتشارات کیهان.
کی‌نژاد، محمدعلی و شیرازی، محمدرضا. (1389). خانه‌های قدیمی تبریز. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
مطهری، مرتضی. (1378). مجموعۀ آثار. تهران: نشر صدرا.

Alexander, C., Ishikawa, S., Silverstein, M., Jacobson, M., Fikidahl-King, I. & Angel, S. (1977). A Pattern Language. New York: Oxford University Press.
Alexander, C. (1979). The Timeless Way of Building. New York: Oxford University Press.
Alexander, C. (1987). A New Theory of Urban Design. New York: Oxford University Press.
Bazeley, P. (2009). Integrating data analyses in mixed methods research. Mixed Methods Research, 3(3), 203-207.
Bazeley, P. & Kemp, L. (2012). Mosaics, triangles, and DNA: Metaphors for integrated analysis in mixed methods research. Journal of Mixed Methods Research, 6(1), 55-72.
Blumer, H. (1931). Science without concepts. American Journal of Sociology, (36), 515-533.
Cagdas, G. (1996). A shape grammar model for designing. Design Studies, (17), 35-51.
Chen, Z. (1993). Grammar mapping for conceptual patterns. Pattern Recognition, 26(11), 1709-1716.
Chu, K. (2006). Metaphysics of genetic architecture. Architectural Design, 76(4), 38-45.
Cornell, F. (2014). Emerging conceptual patterns in finance and business administration. Review of Educational Research, 11(2), 241-244.
Dovey, K. (1990). The pattern language and its enemies. Design Studies, 11(1), 3-9.
Doxiadis, C. A. (1968). Architecture in Transition. New York: Oxford University Press.
Duarte, J. (2014). Customizing mass housing: a discursive grammar for Siza’ s Malagueira houses. Automation in Construction. 14(2), 265-275.
Gould, J. & Kolb, W. L. (1965). A Dictionary of the Social Sciences. Revue Française de Sociologie. New York: Free Press of Glencoe.
Grütter, J. K. (1987). Ästhetik der Architektur Grundlagen der Architektur-Wahrnehmung. Stuttgart: Kohlhammer Verlag.
Hall, E. T. (1965). The Hidden Dimension. New York: Anchor Books.
Hoar, R., Penner, J. & Jacob, C. (2002). Evolutionary swarm traffic: If ant roads had traffic lights. In Proceedings of the 2002 Congress on Evolutionary Computation, CEC 2002 (Vol. 2, pp. 1910-1915). Portland: IEEE Computer Society.
Lawson, B. (2005). How Designers Think The Design Process Demystified (4th ed.). Oxford: Architectural Press of Elsevier.
Lindenmayer, A. (1968). Mathematical models for cellular interactions in development I. Filaments with one-sided inputs. Theoretical Biology, 18(3), 280–299.
Mesarouie, M. D., Macko, D. & Takahara., Y. (1970). Theory of Hierarchical, MuIti level, Systems. London: Academic Press.
Marradi, A. (2012). Forum: the philosophy of classification the concept of concept. Concepts and Terms, 39(1), 29-54.
Ozdemir, S. & Ozdemir, Y. (2018). Prioritizing store plan alternatives produced with shape grammar using multi-criteria decision-making techniques. Environment and Planning, B: Urban Analytics and City Science, 45(4), 751-771.
Rao, N. (2007). Cities in Transition Growth, Change and Governance in Six Metropolitan Areas. New York: Routledge.
Rapoport, A. (1982). The Meaning of the Built Environment, A Nonverbal Communication Approach. Beverly Hills: Sage.
Rihoux, B. & Ragin, C. C. (2009). Configurational Comparative Methods Qualitative Comparative Analysis (QCA) and Related Techniques. New Delhi: Sage Publications, Inc.
Salingaros, N. A. (1999). Architecture, patterns and mathematics. Nexus Network Journal, 1(1-2), 75-86.
Salingaros, N. A. (2000). The structure of pattern languages. Architectural Research Quarterly, 4(2), 149-162.
Sartori, G. (1984). Guidelines for concept analysis. In Social Science Concepts: a Systematic Analysis (pp. 15-85). Beverly Hills: Sage.
Schneider-Sliwa, R. (2006). Cities in Transition: Globalization, Political Change and Urban Development. Dordrecht: Springer.
Shakur, T. (2005). Cities in Transition: Transforming the Global Built Environment. Ammanford: Open House Press.
Shepotylo, O. (2012). Cities in transition. Comparative Economic Studies, 54(3), 661-688.
Smelser, N. J. & Baltes, P. B. (2001). International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences. London: Elsevier.
Strauss, A. L. & Corbin, J. M. (1990). Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and Techniques. Thousand Oaks: Sage.
Stremke, S. & Koh, J. (2011). Integration of ecological and thermodynamic concepts in the design of sustainable energy landscapeS. Landscape Journal, 30(2), 194-213.
Voigt, C. & Swatman, P. M. c. (2006). Learning through interaction: Improving practice with design-based research. Interactive Technology and Smart Education, 3(3), 207-224.
Weiskopf, D. A. (2013). Concepts. Retrieved from https://philpapers.org/rec/WEIC-8
Wolfram, S. (2002). History of cellular automata. Retrieved from http://www.wolframscience.com/reference/notes/876b

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار