راهکارهای توسعۀ مسکن در شهرهای کوچک، مطالعۀ موردی: شهر خُمام در استان گیلان

نوع مقاله : مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

2 دکتری معماری، استاد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، تهران، ایران

چکیده

بیان مسئله: در برنامه‌‏ریزی توسعۀ مسکن، رویکردی جامع نیاز است که همۀ عناصر و اجزای مؤثر را لحاظ کند، روابط بین آن‏ عناصر را مشخص کند و در نهایت مجموعه‏‌ای از راه‌‏حل‏‌های مختلف با تعیین اولویت‏‌ها ارائه دهد. انتخاب و بررسی مکانی که مسکن و محیط‏‌های مسکونی جدید در آن ساخته شود یکی از اجزای این رویکرد جامع است. بنابراین ضروری است که ارائۀ راهکارهای توسعۀ مسکن متناسب با «مکان مشخص» باشد، که در این پژوهش «مکان مشخص» شهرهای کوچک است.
هدف: این مقاله در پی ارائۀ راهکارهایی برای توسعۀ مطلوب مسکن در شهرهای کوچک، با توجه به نقش این شهرها در تعادل سیستم سکونت‏گاهی منطقه، در فرآیند تدوین برنامه‌‏ریزی جامع مسکن است.
روش تحقیق: در این پژوهش در بخش تبیین مفاهیم از روش استدلال منطقی و در بخش ارائه راهکارها از روش تحلیلی-توصیفی بهره گرفته شده است و همچنین برای جمع‌‏آوری داده‏‌های پژوهش از شیوه‌‏های اسنادی و بررسی‏‌های میدانی استفاده شده است.
نتیجه‏‌گیری: توسعۀ متناسب در بخش مسکن توسعۀ پایدار شهرهای کوچک را به همراه دارد و نقش آن‏ها را در فرآیند توسعۀ منطقه‏‌ای تقویت می‏‌کند. این پژوهش نشان داد در روندی مشخص، با بهره‏‌گیری از اصول معماری بومی، می‏‌توان راهکارهایی برای توسعۀ مناسب مسکن تدوین کرد. این راهکارها به چهار دسته فرم، عملکرد، فضا و مصالح و ساخت قابل‌‏تقسیم‌‏اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Housing Development Strategies in Small Cities, Case Study: Khomam City in Guilan

نویسندگان [English]

  • Hamed Mohammadi Khoshbin 1
  • Ali Yaran 2
1 Ph.D. in Architecture, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
2 Professor, Ministry of Science, Research and Technology, Tehran, Iran
چکیده [English]

Problem statement: In housing development planning, a comprehensive approach is required. In this approach all elements and components affecting the housing are considered, the relationships between them are identified and finally a set of different solutions by prioritizing them should be provided. Locating and examination of the place where new housing and living environments are built is one of the components of this comprehensive approach. Therefore, it is essential to provide housing development strategies tailored for a specific location which are small cities in this study.
Research objective: The purpose of this article is to provide strategies for proper housing development, considering the role of these cities in balancing the habitat system in the codification process of a comprehensive housing development plan.
Research method: In this research, the logical reasoning has been used in the explanatory section and in the section of presenting strategies analytical-descriptive method has been used. Documentation methods and field studies have been used to collect research data.
Conclusion: This study showed that in the specific process using vernacular architecture principles, strategies for proper housing development can be codified. These strategies can be divided into four categories: form, function, space, materials and construction. Proper development in the housing sector contributes to the sustainable development of small cities and strengthens their role in the regional development process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Housing
  • Development Strategies
  • Small City
  • Khomam
  • Guilan Vernacular Architecture
• ایران‏دوست، کیومرث و امینی، امین. (1390). ارزیابی چالش‏‌های مدیریت شهرهای کوچک‌‏اندام از دید گروه‏های ذی‌‏نفوذ. مطالعات شهری، 1(1)، 108–91.
• ایرانمنش، الهه؛ نصرت‌‏پور، دریا؛ میرشک‏داغیان، مریم و هادی، مرضیه. (1394). ارائۀ شاخص‏های طراحی مسکن بومی با تأکید بر مؤلفه‏های طراحی شهری اقلیمی، موردپژوهی: شهر کرمان. مدیریت شهری، 14(38)، 370–347.
• بزی، خدارحم؛ کیانی، اکبر و راضی، امیر. (1389). بررسی و تحلیل برنامه‏ریزی توسعۀ مسکن پایدار، مطالعۀ موردی: شهر حاجی آباد استان فارس. چشم‏انداز زاگرس، 2(3)، 46–25.
• پاپلی یزدی، محمدحسین و رجبی سناجردی، حسین. (1392). نظریه‏های شهر و پیرامون. تهران: سمت.
• پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت‏اله؛ یوسفی، رشید و حاجیلو، مهدی. (1395). تحلیل شاخص‏های کمی و کیفی و برنامه‏ریزی مسکن شهر زنجان. آمایش محیط، 9(33)، 23–1.
• پوردیهیمی، شهرام. (1391). شهر، مسکن و مجموعه‏ها. تهران: آرمان‏شهر.
• پوردیهیمی، شهرام و نورتقانی، عبدالمجید. (1392). هویت و مسکن: بررسی سازوکار تعامل هویت ساکنان و محیط مسکونی. مسکن و محیط روستا، (141)، 18–3.
• پورمحمدی، محمدرضا؛ روستایی، شهریور و اسدی، احمد. (1393). تحلیلی بر مطلوبیت اجتماعی و تأثیر آن بر مسکن‏گزینی، مطالعۀ موردی: محلات با توسعه مسکونی بالا در بافت فرسودۀ شهر زنجان. پژوهش و برنامه‏ریزی شهری، 5(17)، 18–1.
• حکمت‏نیا، حسن و انصاری، ژینوس. (1391). برنامه‏ریزی مسکن شهر میبد با رویکرد توسعۀ پایدار. پژو‏هش‏های جغرافیای انسانی (پژوهش‏های جغرافیایی)، 44(79)، 207–191.
• خاکپور، مژگان. (1384). مسکن بومی در جوامع روستایی گیلان. هنرهای زیبا، (22)، 72–63.
• خاکپور، مژگان. (1385). ﺳﺎﺧﺖ ﺧﺎﻧﻪ‏ﻫﺎی ﺷﻴﻜﻴﻠﻲ در ﮔﻴﻼن. هنرهای زیبا، (25)، 54–45.
• خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی و طاهرنیان، علی. (1389). دسته‌بندی خانه‌ها در بافت قدیم شهر رشت. هنرهای زیبا: معماری و شهرسازی، 2(41)، 29-42.
• خاکپور، مژگان و شیخ‏مهدی، علی. (1390). بررسی تأثیر فرهنگ و تغییرات اجتماعی بر مسکن روستایی گیلان. مدیریت شهری، 9(27)، 245–229.
• خاکپور، مژگان و عشقی صنعتی، حسام. (1393). بررسی اثرگذاری عوامل اجتماعی و فرهنگی بر بافت کالبدی روستاهای گیلان. مسکن و محیط روستا، 148، 20–3.
• خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی؛ شیخ‏مهدی، علی و طاووسی، محمود. (1394). ویژگی‏های اجتماعی-فرهنگی مسکن بومی. مسکن و محیط روستا، 34(149)، 14–3.
• دانش‏پایه، نسار؛ حبیب، فرح و طغیانی، شیرین. (1396). تدوین شاخص‏های کالبدی مؤثر در خلق حس مکان در توسعۀ جدید شهری. مدیریت شهری، (47)، 130–119.
• راهب، غزال. (1394). واکاوی مفهوم «گونه» در مسکن بومی و تبیین رویکردی برای دسته‏بندی گونه‏های مسکن روستایی در ایران. مسکن و محیط روستا، 34(150)، 18–3.
• روستایی، شهریور؛ احدنژاد، محسن؛ اصغری زمانی، اکبر و زنگنه، علی‏رضا (1391). بررسی شاخص‏های کالبدی-اجتماعی مسکن در تعیین بلوک‏های فقیرنشین با استفاده از مدل تحلیل عاملی، مطالعۀ موردی: شهر کرمانشاه. پژوهش‏های جغرافیای انسانی، (81)، 141-156
• زندیه، مهدی و حصاری، پدرام. (1391). تداوم معماری مسکن روستایی با انگیزۀ توسعۀ پایدار روستایی. مسکن و محیط روستا، 31(138)، 72–63.
• سرتیپی‏پور، محسن. (1383). آسیب‏شناسی مشکلات مسکن در ایران. صفه، 14(39)، 44–23.
• سرتیپی‏پور، محسن. (1385). مسکن روستایی در برنامه‏های توسعه. هنرهای زیبا، (27)، 56–47.
• سرتیپی‏پور، محسن. (1387). روستا: سکونتگاه مطلوب. مسکن و محیط روستا، 27(123)، 13–2.
• شریفی‏نیا، زهرا و نورا، محمدرضا. (1389). بررسی نقش شهرهای کوچک در توسعۀ روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه، مطالعۀ موردی: دهستان نظام‏آباد، شهرستان آزادشهر. نگرش‏های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، 3(1)، 107–93.
• ضرابی، اصغر و موسوی، میرنجف. (1388). ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎرﻛﺮد ﺷﻬﺮﻫﺎی ﻛﻮﭼﻚ در ﻧﻈﺎم ﺷﻬﺮی و توسعۀ ﻣﻨﻄﻘﻪ‏ای، مطالعۀ ﻣﻮردی: اﺳﺘﺎن ﻳﺰد. جغرافیا و برنامه‏ریزی محیطی، 20(34)، 18–1.
• طاهباز، منصوره و جلیلیان، شهربانو. (1390). شاخصه‏های همسازی با اقلیم در مسکن روستایی استان گیلان. مسکن و محیط روستا، 30(135)، 42–23.
• عزیزی، محمدمهدی. (1383). جایگاه شاخص‏‏های مسکن در فرآیند برنامه‏‏ریزی مسکن. هنرهای زیبا، (17)، 42–31.
• عزیزی، محمدمهدی. (1384). تحلیلی بر جایگاه و دگرگونی شاخص‏های مسکن شهری در ایران. هنرهای زیبا، (23)، 34–25.
• علی‏الحسابی، مهران؛ اربابیان، همایون و یوسف زمانی، مهرداد. (1388). شناسایی عوامل مؤثر در ارتقای آموزش طراحی مجتمع‏های زیستی. فناوری آموزش، 3(3)، 237–225.
• علی‏الحسابی، مهران؛ حسینی، سیدباقر و نسبی، فاطمه. (1390). بررسی توسعۀ پایدار از دیدگاه اقتصادی و محیطی با تمرکز بر جایگاه مسکن، نمونۀ موردی:‏ مسکن بافت قدیم شهر بوشهر. اقتصاد و توسعۀ منطقه‏ای (دانش و توسعه)، 1(1)، 165–152.
• فنی، زهره. (1388). شهرهای کوچک، رویکردی دیگر در توسعۀ منطقه‏ای. تهران: آذرخش.
• فیروزی، محمدعلی؛ سجادیان، ناهید؛ امیری‏فهلیانی، محمدرضا؛ مرادی مفرد، سمیرا و بوستانی، مجید. (1395). تحلیل وضعیت شاخص‏های ساختاری-کارکردی کیفیت شهرنشینی در شهرهای کوچک، موردپژوهی: شهر نورآباد ممسنی. برنامه‏ریزی منطقه‏ای، 6(23)، 224–213.
• قرخلو، مهدی؛ شعبانی‏فرد، محمد؛ حسینی، علی و احدزاده، ثریا. (1388). جایگاه شهرهای جدید در توسعۀ مسکن. مسکن و محیط روستا، 28(125)، 35–18.
• گرجی مهلبانی، یوسف و دانشور، کیمیا. (1389). تأثیر اقلیم بر شکل‏گیری عناصر معماری سنتی گیلان. آرما‏نشهر، (4)، 145–135.
• گرجی مهلبانی، یوسف و یاران، علی. (1389). راهکارهای معماری پایدار گیلان به همراه قیاس با معماری ژاپن. هنرهای زیبا، (41)، 54–43.
• لطفی، حیدر؛ احمدی، علی و حسن‏زاده فرجود، داود. (1388). شاخص‏ها و مؤلفه‏های ضروری در برنامه‏ریزی و سیاست‏گذاری مسکن روستایی در ایران. آمایش محیط، 2(7)، 128–105.
• لطفی، صدیقه و خیرخواه، زلیخا. (1391). بررسی کمی و کیفی و پیش‏بینی مسکن مورد نیاز، مطالعۀ موردی: شهر ساری، افق 1400. چشم‏انداز زاگرس، 4(12)، 58–41.
• محمودی، محمدمهدی و نیکقدم، نیلوفر. (1387). کاهش آلودگی‏های محیطی ناشی از توسعۀ مسکن با راهکارهای طراحی معماری، مطالعۀ موردی: بافت‏های مسکونی پیرامون تهران. هنرهای زیبا، (35)، 38–27.
• مطالعات طرح جامع مسکن استان گیلان. (1388). مهندسین مشاور پارسوماش پایدار، سازمان مسکن و شهرسازی استان گیلان.
• مطالعات طرح هادی شهر خمام، مهندسین مشاور ایران آمایش، سازمان مسکن و شهرسازی استان گیلان.
• مهرابیان، ساهره؛ مجدی، شیما و فرازجو، فروغ. (1394). مقایسۀ تطبیقی تناسبات فضای پر و خالی در معماری خانه‏های بومی مناطق جلگه‏ای و کوهستانی در شرق گیلان. مقالۀ ارائه‏شده در همایش ملی معماری، شهرسازی، عمران و محیط زیست، تهران.
• مولانایی، صلاح‏الدین و سلیمانی، سارا. (1395). عناصر با ارزش معماری بومـی منطقۀ سـیسـتان بر مبنای مؤلفه‏‏های اقلیمی معماری پایدار. باغ نظر، 13(41)، 66–57.
• یزدانفر، سیدعباس؛ حسینی، سیدباقر و زرودی، مصطفی. (1392). فرهنگ و شکل خانه، مطالعۀ موردی: خانه‌‏های سنتی شهرستان تنکابن و رامسر. مسکن و محیط روستا، 32(144)، 32–17.
• یاران، علی و مهرانفر، ارس. (1394). تطابق شاخصه‏های مسکن بومی گیلان با معماری مدرن غرب. آرما‏ن‏شهر، 15، 179–169.
• Anna-Maria, V. (2009). Evaluation of a sustainable Greek vernacular settlement and its landscape: Architectural typology and building physics. Building and Environment, 44(6), 1095–1106.
• Oikonomou, A. & Bougiatioti, F. (2011). Architectural structure and environmental performance of the traditional buildings in Florina, NW Greece. Building and Environment, 46(3), 669–689.
• Philokyprou, M. & Michael, A. (2012). Evaluation of the Envrionmental Features of Vernacular Architecture. A Case Study in Cyprus. International Journal of Heritage in the Digital Era, 1(1), 349–354.
• Yaran, A. & Mohammadi Khoshbin, H. (2012). The role of housing in the regional development approach of small cities. International Journal of Architectural Engineering and Urban Planning, 22(1), 20-25.