إجراء عقود المعاوضات عبر وسائل الاتصال الحديثة بديلا عن حضور مجلس العقد

المؤلف

قسم الفقه العام، كلية الدراسات الإسلامية، جامعة الأزهر، أسوان، جمهورية مصر العربية

المستخلص

الملخص:
نحن في هذا الزمان في بلاد ودول وقارات ذات مساحات شاسعة مترامية الأطراف، ومع هذا فإننا نعيش على وجه هذه الأرض وكأننا نعيش في قرية واحدة، في هذا التطور الهائل للبريد والمواصلات وتقنيات الاتصالات الحديثة،
وتلك الوسائل لم نجد بداً من تناولها  أو استخدامها إلا أنه توجد بعض من هذه المعاملات وتلك الوسائل قد تعد بديلا عن معاملات ووسائل كانت موجودة في الماضي وتكلم عنها الفقهاء السابقون ونصوا على حكمها، فينبغي أن نقوم بالواجب علينا في هذا العصر الحديث كما قام أسلافنا الفقهاء بواجب عصرهم ووقتهم، فنبحث في هذه المعاملات وتلك الوسائل الحديثة لنستخرج حكم الله فيها.
ولقد كانت ولا تزال المعاملات الشرعية بين الناس لدى الفقهاء هي التي تضبط حركة المجتمع المسلم وهي التي تقيم الميزان القسط للفصل بين الناس في الحقوق والواجبات وتناقل الملكيات فيما بينهم، لذا كان من المهمات أن نبحث في اجرا عقود المعاوضات عبر وسائل الاتصال الحديثة بديلا عن حضور مجلس العقد.
 وقد توصلت من خلال النظر في الوسائل الحديثة المتبعة في إجراء تلك العقود وكذلك من خلال البحث في قواعد الشريعة الإسلامية، وأقوال المذاهب الفقهية إلى جواز العقود التي تجري عبر وسائل الاتصال الحديثة، والتي يتم فيها عرض صور المبيع، أو وصف المبيع وصفا دقيقا كاشفا لحقيقته، رافعا الجهالة به، وذلك تيسيرا على المسلمين الذين أصبحوا مضطرين إلى تلك الوسائل في خضم هذا التطور التكنولوجي الهائل، ومع ذلك فإنه يلزم على كل طرف من أطراف العقد أن يتثبت لنفسه وماله، ويأخذ الاحتياطات اللازمة لضمان ماله بالطريقة التي يراها مناسبة له.
 

الكلمات الرئيسية

الموضوعات الرئيسية


1.  al'iibanat fi allughat alearabiati, salamt bin muslim aleawtby alsuhary, tahqiqu: da. eabd alkarim khalifat - du. nusarit eabd alrahman - du. salah jaraar - du. muhamad hasan eawad - da. jasir 'abu safiat, ta: wizarat alturath alqawmii walthaqafat - masqat - saltanat eaman/ al'uwlaa, 1420 hi - 1999 mi.
2.  'ahkam alquran liljasasi, 'ahmad bin eali 'abu bakr alraazi aljasas alhanafii (almutawafaa: 370 ha) tahqiqu: eabd alsalam muhamad eali shahin. ta: dar alkutub aleilmiat bayrut - lubnan/ al'uwlaa, 1415 ha/1994m.
3.  aliastidhkari, l "'abu eumar yusif bin eabd allh bin eabd albiri alqurtibii (almutawafaa: 463hi) tahqiqu: salim muhamad eataa, muhamad eali mueawad/ ta: dar alkutub aleilmiati, bayrut/ al'uwlaa, 2000m.
4.  albahr alraayiq sharh kanz aldaqayiqi, abn najim almasrii (almutawafaa: 970hi) ta: dar alkitaab al'iislamii/ althaaniat - bidun tarikhi.
5.  badayie alsanayie lilkasani, majalat al'ahkam aleadliat almada (310) tahqiqu: najib hiwawini/ ta: nur muhamad.
6.  albadr almunir. lisiraj aldiyn 'abu hafs eumar bin ealii bin 'ahmad alshaafieii almisrii (almutawafaa: 804hi) tahqiqu: mustafaa 'abu alghit waeabd allah bin sulayman wayasir bin kamal/ ta: dar alhijrat - alriyad-alsaeudiat /alawlaa, 1425h-2004m.
7.  tabiin alhaqayiq lilziylei mae hashiat alshabli, laeuthman bin eali bin mahjin , fakhr aldiyn alziylei alhanafii (almutawafaa: 743 ha) ta: almatbaeat alkubraa al'amiriat - bulaq, alqahirata/ al'uwlaa, 1313hi.
8.  althamar aldaani sharh risalat abn 'abi zayd alqayrawani, li "salih bin eabd alsamie alabi al'azhari" (almutawafaa: 1335hi)/ ta: almaktabat althaqafiat - bayrut.
9.  aljamie li'ahkam alqurani, 'abu eabd allh muhamad bin 'ahmad bin farah al'ansarii shams aldiyn alqurtibii (almutawafaa: 671hi) tahqiqu: 'ahmad albarduni wa'iibrahim 'atfish. ta: dar alkutub almisriat - alqahiratu/ althaaniatu, 1384h - 1964 mi.
10.       hashiat abn eabdin, dar alfikir-birut/ ta: althaaniati, 1412h - 1992m
11.       alhawi fi alfiqh ealaa madhhab al'iimam 'ahmad bin hanbal, li'abi talib eabd alrahman bin eumar albasarii aleabdalianii (624 - 684 ha) tahqiqu: 'a. da. eabd almalik bin eabd allh bin dahiish. ta: maktabat al'asadii  makat almukaramat / al'uwlaa,1430 hi - 2009 mi.
12.       alhimayat aljinayiyat liltijarat al'iilikturuniati. ramadan midhat eabd alhalim / ta:dar alnahdat alearabiati, alqahirati/ 2001m.
13.       khususiat altaeaqud eabr al'iintirnti, 'usamat 'abu alhasan majahid/ ta: dar alnahdat alearabiati, 2000m.
14.       sunan aldaariqatani, ta: dar almaerifat - bayrut / 1386 ha- 1966m. tahqiq : shueayb alarnawuwt / tu: muasasat alrisalat  bayrut / al'uwlaa 1424h / 2004m.
15.       alsunan alkubraa lilbihaqi, ta: majlis dayirat almaearif alnizamiat alkayinat fi alhind bibaldat haydar abad. altabeata: al'uwlaa  1344 hu.
16.       sharh mushkil alathar liltahawii ta: muasasat alrisalati, tahqiqu: shueayb al'arnawuwt, 1408h - 1987m.
17.       sharh maeani alathar liltahawi, tahqiqu: muhamad zahri alnajar. ta: ealam alkutub - bayrut, al'uwlaa, 1414h.
18.       shrah muntahaa al'iiradat. limansur bin yunus albahutaa alhunbulaa (almutawafaa: 1051hi)/ ta: ealam alkutub. altabeati: al'uwlaa, 1414h - 1993m.
19.       alsihah taj allughat wasihah alearabiat, 'abu nasr 'iismaeil bin hamaad aljawharii alfarabii (almutawafaa: 393hi): tahqiqu: 'ahmad eabd alghafur eatar/ ta: dar aleilm lilmalayin - bayrut/ alraabieat 1407 ha‍ - 1987 mi.
20.       sahih abn hiban. li "muhamad bin hibaan bin 'ahmad bin hibaan bin mueadh bin maebda, altamimi, 'abu hatim, aldaarmi, albusty" (almutawafaa: 354hi) tartibi: al'amir eala' aldiyn eali bin balban alfarisii (almutawafaa: 739 hu) / haqaqah wakharaj 'ahadithah waealaq ealayhi: shueayb al'arnawuwta/ ta: muasasat alrisalati, bayrut/ al'uwlaa, 1408 hi - 1988m
21.       aleiqd al'iilikturuni, majid muhamad sulayman/ ta: maktabat alrushda/ al'uwlaa / 1430h/ 2009m.
22.       alfayiq fi gharayb alhadith wal'athar li'abi alqasim mahmud bin eamriw bin 'ahmada, alzamakhashari jar allah (almutawafaa: 538hi) tahqiqu: eali muhamad albijawi -muhamad 'abu alfadl 'iibrahim / ta: dar almaerifat - lubnan/ althaaniati.
23.       alfuruq allughawiati, 'abu hilal alhasan bin eabd allh bin sahl bin saeid bin yahyaa bin mihran aleaskarii (almutawafaa: nahw 395hi) tahqiqu: muhamad 'iibrahim salim/ ta: dar aleilm walthaqafat  alqahirati.
24.       alfiqh al'iislamii wa'adlathu. 'a.d. wahbat bin mustafaa alzuhayli, ta: dar alfikr - swryat - dimashqa.
25.       alqanun alduwaliu alkhasu alnaweii, 'ahmad eabd alkarim salamat, ta: dar alnahdat alearabiati, 2002m.
26.       alqawaeid alnuwraniatu. li "tqi aldiyn 'abu aleabaas 'ahmad bin eabd alhalim bin eabd alsalam bin taymiat alhanbali aldimashqii (almutawafaa: 728hi) tahqiqu: d 'ahmad bin muhamad alkhalil. ta: dar aibn aljawzi  almamlakat alearabiat alsaeudiat  al'uwlaa, 1422h.
27.       kifayat altaalib alrabaani. li'abi alhasan ealii bin khalaf almanufi almalikii almisrii almalikii (939hi) tahqiqu: yusif alshaykh muhamad albiqaei/ ta: dar alfikri/ 1412 hu.
28.       allbab fi eulum alkitabi, 'abu hafs siraj aldiyn eumar bin eadil alhanbali aldimashqii alnuemanii (almutawafaa: 775hi) tahqiqa: alshaykh eadil 'ahmad eabd almawjud walshaykh eali muhamad mueawad/ ta: dar alkutub aleilmiat - bayrut/ al'uwlaa, 1419 ha -1998m.
29.       mirshid alhayran 'iilaa maerifat 'ahwal al'iinsani, muhamad qadri basha (almutawafaa: 1306hi) ta: almatbaeat alkubraa al'amiriat bibulaq/ althaaniati, 1308 hi - 1891m.
30.       misbah alzujajat fi zawayid abn majah. lishihab aldiyn 'ahmad bin 'abi bakr albusirii alkinanii alshaafieii (almutawafaa: 840hi) tahqiqu: muhamad almuntaqaa alkashnawii / ta: dar alearabiat - bayrut / althaaniat 1403 hu.
31.       musanaf eabd alrazaaqi, ta: almaktab al'iislamii  bayrut, tahqiqu: eabdalrahman al'aezami, althaaniatu, 1403 hu.
32.       matalib 'uwli alnahaa fi sharh ghayat almuntahaa. mustafaa bin saed bin eabdih alsuyutii alhanbali (almutawafaa: 1243hi) ta: almaktab al'iislamii/ althaaniati, 1415h - 1994m.
33.       mnah aljalil. li "muhamad bin 'ahmad bin muhamad ealish, 'abu eabd allah almaliki (almutawafaa: 1299hi) ta: dar alfikr - bayrut/ 1409h/1989m.
34.       almuhadhbi, li'abi 'iishaq lilshirazii (almutawafaa: 476hi) ta: dar alkutub aleilmiati.