Odrowąż, smok i salamandra. Kreacja wizerunku w herbowych znakach własnościowych ksiąg Jana Ponętowskiego

Autor

DOI:

https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2019.158

Słowa kluczowe:

Jan Ponętowski – ekslibris – superekslibris – Odrowąż – Ogończyk – salamandra – Hradisko – heraldyka – uzurpacja herbowa – Order Smoka – Kraków – Ołomuniec

Abstrakt

The ownership marks of the books and print albums that belonged to Jan Ponętowski (c. 15401598) have already been studied extensively. Thus, this article presents hitherto unconsidered aspects of the bibliophile’s armorial marks with emphasis on written sources and the interchangeable use of the Ogończyk and Odrowąż coats of arms for his bookplates, supralibros, seals, medal with his portrait and his crosier. It investigates why Ponętowski employed the Odrowąż with the emblem of the Order of the Dragon, and by focussing on the literary sources of the relation between the dragon and salamander, which were depicted on an armorial bookplate, the article accentuates Ponętowski’s self-invention and seemingly compound heraldic usurpation.

Bibliografia

• Ameisenowa Z., Dwa nieznane polskie znaki książkowe z XVI wieku, Kraków 1947.
• Badecki K., Znaki wodne w księgach archiwum miasta Lwowa 1382-1600 r., Lwów 1928.
• Bartynowski W., Rękopisy i ryciny pozostałe po ś.p. Żegocie Paulim (Kronika), „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne: organ Towarzystwa Numizmatyczno-Archeologicznego w Krakowie” 1896, t. 8, s. 36.
• Bąbiak G.P., Odrowąż kanclerza Szydłowieckiego, „Przegląd Humanistyczny” 1997, t. 41, s. 105–109.
• Biederbick M.C., Tradition and Empirical Observation — Nature in Giovio’s and Symeoni’s Dialogo Dell’ Imprese from 1574, [in:] Emblems and the Natural World, ed. Enenkel K.A.E., Smith P.J., Leiden – Boston 2017, s. 271-320.
• Birkenmajer L., Łoś J., Barwiński E., Sprawozdanie z poszukiwań w Szwecji dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności, Kraków 1914.
• Blinka F., Z historie kláštera Hradiska: vyprávění o klášteru Hradisko, jeho opatech a době, ve které žili, Olomouc 2004.
• Bolom-Kotari M., Pečeti hradiských premonstrátů v pozdním středověku a raném novověku, Červený Kostelec 2015.
• Briquet Ch.M., Les filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier. T. 1, Genève 1907.
• Brückner A., Ezopy polskie, Kraków 1902. Čermák M., Městská papírna v Olomouci (1505-1785), „Vlastivědný věstník moravský” 1978, vol. 30, s. 36-48.
• Chrzanowski T., Adoracja czy prezentacja? O dwóch projektach z drugiej połowy XVI wieku nagrobka Jana Ponętowskego, opata hradyskiego, „Folia Historiae Artium” 19961997, t. 2-3, s. 83-89.
• Chwalewik E., Exlibirisy polskie szesnastego i siedemnastego wieku, Wrocław 1955.
• Dvorský F., O starožitném panském rodě Benešoviců. T. 1: O Benešovicích-vyjímaje rod pánů z Kravař, Brno 1907.
• Dvorský F., O starožitném panském rodě Benešoviců. T. 2: O rodě pánů z Kravař, Brno 1910.
• Emblemata: Handbuch zur Sinnbildkunst des XVI. und XVII. Jahrhunderts, bearb. A. Henkel, A. Schöne, Stuttgart 1978.
• Hajdukiewicz L., Jan Ponętowski – opat hradyski, bibliofil i miłośnik sztuki (Materiały do życiorysu), „Roczniki Biblioteczne” 1970, t. 14, s. 485-528.
• Hordyński P., Kolekcja Jana Ponętowskiego. Wstęp do opisu zawartości, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 2016, t. 66, s. 69-84.
• Hordyński P., Pirożyński J., Exlibris Biblioteka Jagiellońska: polnische Bücherzeichen aus den Sammlungen der Jagiellonischen Bibliothek in Krakau, Weinheim 1986, Ausstellungskataloge der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel, Nr. 53.
• Hrabĕtová I., Erbovní povĕsti v českých spisech Bartoloměje Paprockého z Hlohol, Brno 1992.
• Jakubec O., Kulturní prostředí a mecenát olomouckých biskupů potridenské doby, Olomouc 2003.
• Karpuk W., Biblioteka w Puszczy Korabiewskiej (Mariańskiej). Na podstawie inwentarza z 1845 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1998, t. 69, s. 171-398.
• Kašpar J., Exempláře starých tisků s vlastnickými vazbami olomouckého biskupa Stanislava II. Pavlovského dochované na území České republiky, „Sborník Národního muzea v Praze. Řada C – Literární historie = Acta Musei Nationalis Pragae. Series C – Historia litterarum” 2014, t. 59, nr 1-2, s. 13-20.
• Kašpar Z., Opat kláštera Hradisko Jan Poniatowský, „Střední Morava: kulturněhistorická revue” 2000, t. 11, s. 128-136.
• Kieszkowski J., Kanclerz Krzysztof Szydłowiecki: z dziejów kultury i sztuki Zygmuntowskich czasów, Poznań 1912.
• Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, red. H.E. Wyczawski, Kalwaria Zebrzydowska 1985.
• Kneidl P., „Picturae et Kunststuck” v Březanově katalogu rožmberské knihovny, [in:] Ars baculum vitae: sborník studií z dějin umění a kultury k 70. narozeninám prof. PhDr. Pavla Preisse, DrSc, red. V. Vlnas, T. Sekyrka, Praha 1996, s. 84-86.
• Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji: starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
• Konopka J., O polskich herbach złożonych (ciąg dalszy), „Miesięcznik Heraldyczny” 1911, t. 4, nr 7-8, s. 108-113.
• Korenjak M., Kofler W., Das 16. Jh. bis zum Tod Erzherzog Ferdinands II. von Tirol (1595). Dichtung, [win:] Tyrolis Latina: Geschichte der lateinischen Literatur in Tirol, bearb. M. Korenjak, F. Schaffenrath, L. Šubarić, K. Töchterle, Wien-Köln-Weimar 2012, s. 225-265.
• Kosiński S., Pochodzenie i początki kariery politycznej Piotra Dunina-Wolskiego, „Studia Płockie” 1981, t. 9, s. 87-100.
• Kozierowski S., Studya nad pierwotnem rozsiedleniem rycerstwa wilkopolskiego (Ród Drogosławiczów), „Miesięcznik Heraldyczny” 1914, t. 7, nr 1-2, s. 20-26.
• Kusukawa S., The sources of Gessner’s pictures for the Historia animalium, „Annals of Science” 2010, t. 67, nr 3, s. 303-328.
• Lewicka-Kamińska A., Nieznane ekslibrisy polskie XVI wieku w Bibliotece Jagiellońskiej, Kraków 1974.
• Mlčák L., Heraldika opatů premonstrátské kanonie na Hradisku u Olomouce v 17. a 18. století, „Časopis Slezského zemského muzea. Série B - vědy historické” 2003, t. 52, nr 3, s. 220-234.
• Muczkowski J., Zbiór odcisków drzeworytów w różnych dziełach polskich w XVI i XVII wieku odbitych a teraz w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego zachowanych, Kraków 1849.
• Nir R., Rękopisy z XVI wieku w zbiorach Biblioteki Jasnogórskiej w Częstochowie, „Studia Theologica Varsaviensia” 1976, t. 14, nr 2, s. 289-300.
• Obrębski A., Piotr Dunin-Wolski (1531-1590), jego ród i najbliższa rodzina, [w:] Od średniowiecza ku współczesności: prace ofiarowane Jerzemu Starnawskiemu w pięćdziesięciolecie doktoratu, red. J. Okoń, Łódź 2000, s. 210-243.
• Olomouc: Klášterní Hradisko: bývalá premonstrátská kanonie, Uherské Hradiště 2011, Církevní památky, sv. 51.
• Paprocki B., Bartosza Paprockiego Koło rycerskie, oprac. W. Czermak, Kraków 1903, Biblioteka Pisarzów Polskich, nr 44.
• Pečetě a znaky opatů a konventu premonstrátské kanonie na Hradisku u Olomouce ve 13.16. století, „Casopis Slezského Zemského Muzea. Serie B” 2005, t. 54, s. 1-10.
• Piekarski K., Superexlibrisy polskie od XV do XVIII wieku, Kraków 1929.
• Raybould R., Appendix: Hieroglyphs and Emblems in Printers’ and Publishers’ Marks, [in:] L. Volkmann, Hieroglyph, Emblem, and Renaissance Pictography, ed. R. Raybould, Leiden-Boston 2018, s. 265-77.
• Ruelle P., Le Dialogue des créatures: traduction par Colart Mansion (1482) du Dialogus creaturarum (XIVe siècle), Bruxelles 1985.
• Rybarski A., Pochodzenie i początek rodu Odrowążów, „Przegląd Historyczny” 1914, t. 14, nr 1, s. 1-23.
• Samek J., Pastorał i mitra z daru opata Jana Ponętowskiego w zbiorach Muzeum, „Opuscula Musealia. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1991, t. 5, s. 87-93.
• Stanislav Pavlovský z Pavlovic (1579-1598): biskup a mecenáš umírajícího věku, ed. O. Jakubec, Olomouc 2009.
• Štěpán J., Olomoucký zlatník Donát Šolc (1575-†1588) a olomoucká medailérská škola, „Střední Morava: vlastivědná revue” 2003, t. 16, s. 108-111.
• Stróżyk P., O potrzebie i możliwościach badań nad herbami złożonymi. Uwagi na przykładzie ikonograficznych źródeł heraldycznych z Wielkopolski, [w:] Ad fontes. O naturze źródła historycznego, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2004, Acta Universitatis Wratislaviensis, Historia, 170.
• Stružová V., Filigrány moravských papíren na základě nových zjištění využití papíru v kanceláři olomouckých biskupů, Praca dyplomowa, Univerzita Pardubice, 2015.
• Szwagrzyk J.A., Moneta, medal, order, Wrocław 1971. Szymański J., Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, Warszawa 2001.
• Taul A., Olomoucké medaile, plakety, žetony a známky, Olomouc 1969. The Dialogues of Creatures Moralysed: A Critical Edition, ed. G.C. Kratzmann, E. Gee, Leiden 1988.
• Tomaszewski J., Oprawy haftowane i tekstylne z XVI-XIX wieku w zbiorach polskich. T. 1: Kontekst historyczny, Warszawa 2013.
• Tomaszewski J.,Oprawy haftowane i tekstylne z XVI-XIX wieku w zbiorach polskich. T. 2: Katalog opraw, Warszawa 2013.
• Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. 1, Warszawa 1904.
• Uwagi o intelektualiście-kolekcjonerze w Polsce na przełomie renesansu i baroku, [w:] Mecenas, kolekcjoner, odbiorca. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Katowice, listopad 1981, red. E.R. Karwowska, A. Marczak-Krupa, Warszawa 1984, s. 121-45.
• Veselá L., Knihy na dvoře Rožmberků, Praha 2005.
• Wagner A., Elementy manierystyczne w zdobnictwie introligatorskim w Polsce (od XVI do początku XVII wieku), „Rocznik Biblioteki Narodowej” 2016, t. 47, s. 51-75.
• Wagner A., Ekslibrisy Ludwika barona Schimmelpfenniga w zbiorach Biblioteki Kórnickiej, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 2003, t. 26, s. 205-217.
• Wagner A., Prymas Maciej Drzewicki jako bibliofil: w pięćsetlecie powstania pierwszego polskiego ekslibrisu, Warszawa-Toruń-Poznań-Drzewica 2016.
• Wagner A., Superekslibris biskupa ołomunieckiego Stanisława Pawłowskiego. Z badań nad książkowymi znakami własnościowymi polskiej szlachty w XVI wieku, [w:] Książka w życiu Kościoła, red. T. Kruszewski, Toruń 2009, s. 85-101.
• Wagner A., Superekslibris polski: studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku, Toruń 2016.
• Wojciechowski M.J., Ekslibris – godło bibliofila, Wrocław 1978.

Pobrania

Opublikowane

2019-12-30

Numer

Dział

Artykuły