Egzystencjalna rola choroby
Marek Adam Motyka
Uniwersytet Rzeszowski , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-6967-0035
Witold Jedynak
Uniwersytet Rzeszowski , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-7101-8537
Abstrakt
Współczesna kultura masowa charakteryzuje się promowaniem kultu ciała, wygody, doznawania przyjemności, życia pełnego ekscytujących przygód i ciągle pobudzaną zachętą posiadania kolejnych dóbr uznawanych za niezbędne i dające szczęście. Popularność zyskuje eudajmonizm i sybarytyzm. Wartości hedonistyczne coraz częściej zajmują naczelne miejsce w środkach masowego przekazu, natomiast coraz mniej mówi się o chorobie i cierpieniu, które przez współczesnego człowieka bywają postrzegane najczęściej jako nieracjonalne zło kolidujące z promowanym utopijnym i hedonistycznym wizerunkiem ludzkiej egzystencji.
W artykule podjęto próbę przedstawienia roli choroby, zwłaszcza wpływu bólu, cierpienia i dysfunkcji ludzkiego ciała na egzystencję człowieka oraz jego stosunek do transcendencji. W odwołaniu do przedstawicieli egzystencjalizmu ateistycznego i teistycznego ukazano zróżnicowane ujęcia cierpienia. Opisano znaczenie choroby w życiu człowieka oraz wskazano przyczyny dewaluacji wartości związanych z jej doświadczaniem. Ponadto, na podstawie analizy treści publikacji autorów podejmujących kwestie cierpienia, podano przykłady określające chorobę jako fundament istotnych egzystencjalnych przemian, potwierdzając istotną rolę cierpienia, jako możliwości rozwoju duchowego oraz integracji z transcendencją. Przedstawiono również różnice w postawach wobec choroby i cierpienia związane z wyznawaniem wiary w Boga lub jej brakiem, a także powiązania w podejmowanych działaniach obserwowane zarówno u osób wierzących jak i ateistów w reorganizacji świata wartości w obliczu doświadczanego kryzysu. W odwołaniu do przykładów z literatury zaprezentowano stanowiska wobec nadchodzącej i nieuchronnej śmierci przyjęte przez osoby cierpiące, przedstawiono także rolę rodziny i otoczenia społecznego we wsparciu osób terminalnie chorych w godnym zakończeniu życia. Zwrócono uwagę na rolę duchowego wsparcia w doznawanych cierpieniach w trakcie świadomego żegnania się ze światem żywych, znacznie istotniejszą – zdaniem autorów artykułu – niż jedynie farmaceutyczne uśmierzanie cierpień fizycznych.
Słowa kluczowe:
choroba, cierpienie, śmierć, egzystencjaBibliografia
Bartoszek A., Moralne aspekty „jakości życia” w opiece paliatywnej, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2002, nr 35, s. 309-330.
Bołoz W., Cierpienie duchowe w chorobie terminalnej, „Polska Medycyna Paliatywna” 2004, nr 3(1), s. 57-65.
Brzeziński M., Wiara w doświadczeniu choroby i cierpienia, „Studia nad Rodziną” 2013, nr 1, s. 217-233.
Cattaneo P. Dlaczego Bóg dopuszcza cierpienie? Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.
Czarnecki Z.J., Słownik najważniejszych terminów filozoficznych, w: Świat, człowiek i wartości. Wybór tekstów filozoficznych dla szkół średnich, red. J. Cabaj, Z.J. Czarnecki, H. Jakuszko, J. Zdybel, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988, s. 349-360.
Drożdż B., Alienacja w świetle egzystencjalizmu, „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 2006, nr 5(1), s. 52-61.
Duda K., Fenomenologia cierpienia. Zarys problematyki, w: Ból i cierpienie, red. G. Makiełło-Jarża, Wydawnictwo Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2011, s. 9-17.
Fenigsen R., Eutanazja: śmierć z wyboru? Wydawnictwo „W drodze”, Poznań 2002.
Gasiulowa A., Osoba cierpiąca w rodzinie, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy. Studia Pedagogiczne” 1996, nr 32, s. 23-28.
Hurtado G., Niewierzący a poszukiwanie Boga, wydanie internetowe: https://opoka.org.pl/biblioteka/F/FR/or201103-niewierzacy.html (27.06.2018).
Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 1995.
Jan Paweł II, List Apostolski Salvifici Doloris do biskupów, kapłanów, rodzin zakonnych i wiernych Kościoła katolickiego o chrześcijańskim sensie ludzkiego cierpienia, wydanie internetowe: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/salvifici.html (25.06.2018).
Jan Paweł II, List Ojca świętego do moich sióstr i braci - ludzi w podeszłym wieku, wydanie internetowe: https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/do_starszych_01101999.html (25.06.2018).
Kaczkowski J., Grunt pod nogami, Wydawnictwo WAM, Kraków 2016.
Kaczmarczyk I., Terapeutyczne oddziaływania Wspólnoty Anonimowych Alkoholików, w: Psychoterapia Pogranicza, red. L. Grzesiuk, H. Suszek, Wydawnictwo Eneteia, Warszawa 2012, s. 519-544.
Kalinowski M., Zadania rodziny i służby zdrowia w świecie ludzkiego cierpienia, w: Cierpienie, między sensem a bezsensem. Studium interdyscyplinarne, red. M. Kalinowski, I. Niewiadomska, L. Szot, Wydawnictwo KUL, Wschodnioeuropejski Narodowy Uniwersytet im. Lesi Ukrainki, Lublin 2014, s. 53-64.
Kaniewska A., Ateista o Bogu - rozmowa z filozofem Alainem de Bottonem, wydanie internetowe: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/swiat/1525829,1,ateista-o-bogu---rozmowa-z-filozofem-alainem-de-bottonem.read (27.06.2018).
Katechizm Kościoła Katolickiego, Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 1994.
Kazimierczak L., Prüfer P., Potrzeba istnienia hospicjum w parafii. Teologiczno-pastoralny przyczynek o cierpieniu, chorobie i starości, w: Cierpienie: dylematy egzystencjalne, red. E. Bartkowiak, P. Prüfer, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009, s. 39-50.
Kociuba J., Jakość czy sens starości? w: Starość darem, zadaniem i wyzwaniem, red. A. Zych, Wydawnictwo Progres, Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza 2014: 33-48.
Kubacka-Jasiecka D., Kryzysy zdrowia a możliwości zmagania się z cierpieniem choroby somatycznej, „Sztuka Leczenia” 2010, 20(1-2), s. 21-41.
Längle A., Analiza egzystencjalna – poszukiwanie zgody na życie, „Psychoterapia” 2003, nr 2(125), s. 33-46.
Ledwoń I.S. Teologiczna interpretacja sensu cierpienia, w: Cierpienie, między sensem a bezsensem. Studium interdyscyplinarne, red. M. Kalinowski, I. Niewiadomska, L. Szot, Wydawnictwo KUL, Wschodnioeuropejski Narodowy Uniwersytet im. Lesi Ukrainki, Lublin-Łuck 2014, s. 7-19.
Lewicki M., O Jeana Paula Sartre’a projekcie człowieka w sytuacji, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nauki Humanistyczne” 2011, nr 3(2), s. 45-56.
Markiewicz B., Od Nietzschego do filozofii współczesnej. Wybór tekstów, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999.
Monge M.Á., Zdrowie, ból i choroba, w: Etyka w medycynie. Ujęcie interdyscyplinarne, red. M.Á. Monge, Wydawnictwo MediPage, Warszawa 2012, s. 183-207.
Mordka A., Transcendencja i sposoby jej poszukiwania w filozofii Karla Jaspersa, „Nowa Krytyka” 1996, nr 7, s. 187-206.
Mrzygłód P., Etyczno-moralne postawy wobec cierpienia, nieuleczalnej choroby i śmierci człowieka – w świetle ustaleń antropologii filozoficznej, „Studia Teologiczne - Białystok - Drohiczyn - Łomża” 2016, nr 34(2), s. 61-92.
Olczyk A., Posłannictwo Kościoła wobec chorych, „Studia Gdańskie” 2014, nr 35, s. 77-92.
Pascal B., Myśli oraz Rozprawa o namiętnościach miłości; Rozprawa o kondycji możnych; Modlitwa o dobry użytek chorób, Wydawnictwo PAX, Warszawa 1953.
Pichlak M., Motyl i skafander, „Biuletyn EBIB” 2011, nr 6(124), wydanie internetowe: http://www.ebib.pl/images/stories/numery/124/124_pichlak2.pdf (25.06.2018).
Popkin R.H., Stroll A., Filozofia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1994.
Przygoda W., Teologia cierpienia i choroby, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2000, nr 33, s. 257-266.
Rudziński R., Jaspers, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1978.
Sartre J.-P., Egzystencjalizm jest humanizmem, w: Materializm historyczny. Etyka, red. A. Ochocki, S. Sarnowski, PWN, Warszawa 1969, s. 118-126.
Scheler M., Cierpienie, śmierć, dalsze życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
Scruton R., Filozofia kontynentalna od Fichtego do Sartrea, w: Oksfordzka ilustrowana historia filozofii, red. A. Kenny, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001, s. 225-274.
Siudem I., Konsekwencje represji cierpienia, w: Cierpienie, między sensem a bezsensem. Studium interdyscyplinarne, red. M. Kalinowski, I. Niewiadomska, L. Szot, Wydawnictwo KUL, Wschodnioeuropejski Narodowy Uniwersytet im. Lesi Ukrainki, Lublin-Łuck 2014, s. 169-187.
Solomon R.C., Higgins K.M., Krótka historia filozofii, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
Sontag S., Choroba jako metafora. AIDS i jego metafory, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2016.
Stelcer B., Żal po stracie – dynamika adaptacji do nieuniknionych zmian, „Sztuka Leczenia” 2015, nr 3-4, s. 47-56.
Tarnawa J. Cierpienie, umieranie, nadzieja, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 3: Filozofia XIX wieku i współczesna, PWN, Warszawa 1981.
Tomasz A Kempis, O naśladowaniu Chrystusa, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984.
Van der Poel C., Dojrzewając przez ból i cierpienie, Wydawnictwo „Jedność”, Kielce 1999.
Wilowski W., Metafizyka cierpienia. Od Arystotelesa, poprzez myśl indyjską, do myśli chrześcijańskiej, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2010.
Woźniak B., Zaangażowanie religijne a stan zdrowia osób w wieku podeszłym: mechanizmy zależności, wybrane wyniki badań, „Przegląd Socjologiczny” 2012, nr 61(2), s. 207-242.
Żelazny M., Pojęcie znaku egzystencji i szyfru transcendencji w filozofii Jaspersa (próba komentarza), „Humanistyka i Przyrodoznawstwo” 2011, nr 17, s. 51-60.
Žuromskaitė B. Choroba: kara czy wyzwolenie? Stosunek do choroby w epoce nowożytnej, wydanie internetowe: http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,4771 (25.06.2018).
Uniwersytet Rzeszowski
Doktor nauk społecznych w dyscyplinie socjologia. Autor i współautor kilkudziesięciu publikacji o tematyce związanej z uzależnieniami, m.in. wpływem postaw moralnych młodzieży na stanowiska wobec środków psychoaktywnych. Adiunkt, z-ca dyrektora Instytutu Socjologii, Wydział Socjologiczno-Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski. Adres do korespondencji: Al. Rejtana 16 C, 35-959 Rzeszów, e-mail: mmotyka@ur.edu.pl
https://orcid.org/0000-0001-6967-0035Uniwersytet Rzeszowski
Ks. Witold Jedynak, dr hab. prof. UR. Zainteresowania naukowe: socjologia religii, socjologia moralności, etyka społeczna i polityczna, historia. Autor kilkudziesięciu publikacji z zakresu wskazanych zainteresowań. dyrektor Instytutu Socjologii, Wydział Socjologiczno-Historyczny, Uniwersytet Rzeszowski, Adres do korespondencji: Al. Rejtana 16 C, 35-959 Rzeszów, e-mail: vox321@interia.pl
https://orcid.org/0000-0002-7101-8537Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
