علم خدا در اندیشة سهروردی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفة اسلامی دانشگاه تربیت معلّم آذربایجان

چکیده

علم خدا یکی از مباحث کلیدی در فلسفة اسلامی محسوب می‌شود و آرای متنوّعی را فلاسفه و اهل نظر در این خصوص مطرح کرده‌اند. یکی از این آرای کثیر، نظر شیخ اشراق در این زمینه است. او از یک سو واجب تعالی را عین نور و ظهور بی نهایت معرّفی می‌کند و علم را همان ظهور می‌داند و از سوی دیگر حقیقت واجب تعالی را  «صرف الوجود» و «کلّ الوجود» و «غنیّ مطلق» و «بی‌نهایت» و «معطی همة اشیاء و واجد حقایق آنها» می‌داند. بنابراین می‌توان گفت که او نیز مطابق نظام فلسفی خویش به علم مطلق و پیشین واجب تعالی معتقد بوده و بر مبنای مکتب فلسفی خویش به اثبات آن نیز همّت گماشته است. پس اشکالی تحت عنوان نفی علم پیشین و تفصیلی خداوند به اشیاء، متوجّه او و نظام فلسفی‌اش نمی‌شود.
مضاف بر آن، شیخ اشراق علم خدا را به وجودهای عینی همة اشیاء اعمّ از مجرّدات و مادیّات  علم حضوری مبتنی بر قهر و تسلّط اشراقی می‌داند و هیچ موجود و ذرّه‌ای را از این علم و بصر خداوند، پنهان و مستور نمی‌داند. بنابراین همة موجودات ممکن پس از ایجاد نیز مشمول علم حضوری و بصر فراگیر حقّ تعالی هستند.
تشریح نظر شیخ اشراق در ساحتهای فوق و گزارش اشکالات متاخّرین بر نظر او و نقد آن اشکالات برپایة نظام فلسفی حکمه الاشراق، وظیفه ای است که این مقاله عهده‌دار انجامش است.
 

تازه های تحقیق

نتیجه گیری

تأمّل در مطالب پیش گفته، این نتایج را به دست می دهد که: اوّلا واجب تعالی به عنوان نورالانوار در اندیشة سهروردی، عین ظهور و علم است و علم او عین ذات او و ذات او عین قدرت و حیات اوست وبا وجود کثرت مفاهیم، لطمه‌ای به بساطت آن وجود لایتناهی وارد نمی‌شود .ثانیا واجب تعالی به دلیل صرف الوجود ولایتناهی بودن و به جهت معطی همة اشیاء بودن، واجد همة حقایق معلولاتش است و هیچ کمالی، از وجودِ بی کران او سلب نمی‌شود.بنابراین علم او به ذات بسیطش، علم به تمام حقیقت اوست و حقیقتِ هیچ موجود و کمالی از علم بی نهایت او غایب نیست. ثالثا همة موجودات پس از ایجاد نیز متعلّق علم حضوری واجب تعالی هستند وصفحات اعیان در پیشگاه حقّ تعالی همچون صفحات اذهان ما در پیشگاه نفوس ما هستند و هیچ ذرّه ای از سیطرة حضور و اشراق و بصر او غایب و مستتر نمی‌باشد. رابعا اشکالات مطرح شده بر نظر شیخ اشراق در باب علم واجب تعالی چه درحوزة پیش از ایجاد و چه در حوزة پس از ایجاد، موجّه و قابل دفاع به نظر نمی‌رسند جز این که مدّعای علم ‌حضوری واجب تعالی به اشیای مادّی (غاسقات) از سوی شیخ اشراق، با وجود صدق خود مدّعا، مبنا واستدلال محکمی در حکمت اشراق ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sohrawardi’s View on God’s Knowledge

نویسنده [English]

  • Mansoor Imanpoor
چکیده [English]

One of they key discussions in the Islamic philosophy is God’s Knowledge, on which philosophers and scholars have presented different opinions. One of these views belongs to Sheikh al-Ishraq. On one hand, he describes the necessary existent as Infinite Light and Manifestation and considers Knowledge the same as manifestation. On the other hand, the reality of Necessary Being is Pure Existence, All-existence, All-rich, the Infinite and the Bestower of everything. So it can be said that he believed in God’s priori and absolute Knowledge and proved it on the basis of his illuminationist philosophy. In addition, he regards God’s Knowledge of real existences, whether incorporeal or corporeal beings, as illuminative presential knowledge. The present article is going to explain Sheikh al-Ishrq’s viewpoint on Divine knowledge, to enumerate the later scholars’ objections and to response them on the basis of Sohrawrdi’s philosophical system.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • God’s knowledge
  • Sohrawardi
  • Divine Providence
  • pure being
  • Illuminationist theosophy

مراجع

  1. آشتیانی، میرزا مهدی: تعلیقات بر شرح منظومة حکمت سبزواری، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ سوّم 1372.
  2. ابن سینا، حسین بن عبدالله، التعلیقات، با تحقیق عبدالرحمن بدوی، سازمان تبلیغات اسلامی،1404ق.
  3. ------،------- المبدأ و المعاد،تهران، انتشارات مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل، شعبة دانشگاه تهران،چ اوّل، 1363.
  4. جوادی آملی، عبدالله شرح حکمت متعالیه، تهران، انتشارات الزهراء، چ اوّل، 1372، ب3و4 از ج6.
  5. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومه (ج2)، با تصحیح و تعلیق حسن زادة آملی، تهران، نشرناب، چ اوّل،  1413ق،ج2.
  6. -------،-------: تعلیقات برالاسفار، قم، مکتبة المصطفوی،چ دوّم،1368، ج6.
  7. --------،------.:تعلیقات بر الشواهدالربوبیه، قم، بوستان کتاب، چ اوّل،1382.
  8. سهروردی، شهاب الدین: مجموعة مصنّفات با تصحیح هنری کربن، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقاتِ فرهنگی،چ دوّم1372،ج1و2.
  9. --------،------ : با تصحیح سیدحسین نصر، تهران، پزوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی،چ دوّم، 1373،ج3.
  10. --------،------- : با تصحیح نجفقلی حبیبی،تهران،پزوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی،چ سوّم، 1380، ج4.
  11. طباطبائی، محمدحسین، نهایة الحکمة، با اشراف عبدالله نورانی، قم، سازمان تبلیغات اسلامی،  بی تا.
  12. --------،------- : تعلیقات برالاسفار، قم، مکتبة المصطفوی، چ دوّم، 1368،ج6.
  13. طوسی، خواجه نصیرالدین: شرح الاشارات، قم، النشرالبلاغه،چ اوّل،1375،ج3.
  14. فارابی، ابونصر: اندیشه‌های اهل مدینة فاضله، ترجمة سید جعفر سجّادی، تهران، کتابخانة طهوری، چ دوّم،1361.
  15. صدرای شیرازی، محمد بن ابراهیم (ملاصدرا): الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، قم، مکتبة المصطفوی،چ دوّم،1368،ج2و3و6.
  16. ----------،--------- : شرح حکمة الاشراق، قم، انتشارات بیدار، چ سنگی، بی تا.
  17. ----------،--------- ، تصحیح محمد موسوی،تهران،انتشارات حکمت،چ اوّل،1385.
  18. ------------،----------- : الشواهدالرّبوبیّه، قم، بوستان کتاب،چ اوّل،1382.
  19. ----------،--------- : المبدأوالمعاد، تصحیح سیّد جلال الدین آشتیانی، قم، سازمان تبلیغات اسلامی، چ اوّل،1380.
  20. مدرّس زنوزی، عبدالله: لمعات الهیه، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چ اوّل،1361.

 

 

ارسال نظر در مورد این مقاله
CAPTCHA Image

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار