توحید صفاتی و بساطت ذات واجب تعالی از دیدگاه علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه ،دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

حکما، به ویژه صدرالمتألهین، بر نظریۀ «تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب تعالی» تأکید می­کنند. این در حالی است که عرفا حمل صفات واجب را متأخر از مقام ذات دانسته و ذات واجب را مقام «لا اسم له و لا رسم له» می­دانند. علامه طباطبایی در کتاب نهایة الحکمة قول به تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب را پذیرفته است، در حالی که در تفسیر المیزان، مهرتابان و رسائل توحیدیه قائل به نفی کثرت مفهومی از مقام ذات و تأخر صفات واجب از مقام ذات گردیده است. ما در این مقاله نشان خواهیم داد که لازمۀ نظریۀ «تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات واجب تعالی» ترکیب واجب تعالی از وجود و عدم خواهد بود و نظر صحیح در این باب همان «نفی کثرت مفهومی صفات در مقام ذات، و تأخر صفات واجب از مقام ذات» است. و در انتها نیز با استفاده از حمل حقیقه و رقیقه و تمایز آن با حمل شایع، وجه جمعی برای سازگاری هر دو نظر علامه طباطبایی در نهایة الحکمة و تفسیر المیزان پیشنهاد خواهیم نمود. 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Allame Tabatabaei’s Views on the Unity of Divine Attributes and God’s Simplicity

نویسندگان [English]

  • Sayyid Shahriyar Kamaali Sabzewari 1
  • mohammad Saeidimehr 2
چکیده [English]

Muslim philosophers, including Mulla Sadra, commonly advocate the theory of “the conceptual difference and existential identity of Divine attributes”. Muslim mystics, however, hold that the attribution of Divine attributes is posterior to His essence and that the very essence transcends any attribute or name. Allame Tabatabaei supports the former theory in his Nahaya al-Hikmah but in some other works like Al-Mizan, sees the latter as the correct one. In this paper, we argue that the first view leads to an implausible result, namely the composition of the Divine attributes from existence and non-existence.  Then, appealing to the dichotomy of haqiqah/raqiqah predication we propose a way to reconcile between the two apparently incompatible views of Tabatabaei.

کلیدواژه‌ها [English]

  • allameh tabatabaee
  • The unity of Divine attributes
  • Divine simplicity
  • haqiqah/raqiqah predication
منابع
[1]. جوادی آملی، عبدالله (1389). رحیق مختوم؛ شرح حکمت متعالیه. تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، چاپ چهارم، جلد هفتم، قم، مرکز نشر إسراء.
[2]. حسینی تهرانی، سید محمدحسین (1431). مهرتابان؛ یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه. چاپ یازدهم، مشهد، نشر علامه طباطبائی.
[3]. سعیدی‌مهر، محمد؛ باروتی، مریم؛ (1391). «مبانی فلسفی توحید صفاتی از دیدگاه علامه طباطبایی»فلسفه دین، تهران، دوره نهم، شماره دوم، پاییز و زمستان، ص 5ـ28.
[4]. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1435).  الرسائل التوحیدیة. چاپ پنجم، قم، موسسة النشر الاسلامیة.  
[5].  ـــــــــــــــ (1417).  المیزان فی تفسیر القرآن. تصحیح: شیخ حسن أعلمی، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات.
[6]. ـــــــــــــــ (1386). نهایة الحکمة. تصحیح و تعلیق: غلامرضا فیاضی، چاپ چهارم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
[7]. فیاضی، غلامرضا (1388). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. تحقیق و نگارش: حسینعلی شیدان­شید، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[8]. قونوی، صدرالدین محمد اسحاق (1362). رسالة النصوص. تصحیح: سید جلال­الدین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی..
[9]. ملاصدرا(1381). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة. تصحیح، تعلیق و مقدمه: دکتر احمد احمدی، جلد ششم، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[10]. موسوی خمینی، سید روح الله(1372). مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة. مقدمه: سید جلال­الدین آشتیانی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار.