نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه(س)، قم، ایران

چکیده

در سده‌‌های نخستین تاریخ اسلام، عواملی همچون ممانعت از نگارش و منع از کنکاش در تفسیر آیات،بستر راهیابی روایات اسرائیلی را در تفاسیر فراهم‌ آورد. این واقعیت تلخ تاریخی که اسرائیلیات بوسیله‌ی مسلمان‌نماهای یهودی و بعضاً مسیحی به عنوان بخشی از دانسته‌های تفسیری و تاریخی ظهور یافت،موجب شد تا گروهی از تفسیر‌پژوهان ‌به صرف وجود راویِ یهودی‌ یا مسیحی‌ تبار در طریق روایات تفسیری،‌این گونه روایات را اسرائیلی و راوی آن را از مروجان اسرائیلیات دانند. یکی از راویان مسیحی‌تبار که چنین اتهامی وی را نشانه گرفته،عبدالملک‌ بن ‌عبدالعزیز‌ بن ‌جریج مشهور به ابن‌جریج است. این پژوهش تلاش کرده است تا با روشی توصیفی-تحلیلی به بررسی محتوای تفسیر برجای مانده از ابن‌جریج در ذیل آیات قصص و با محوریت کتاب جامع‌البیان طبری که بیش از سایر تفاسیر بازگو کننده‌ی تفسیر او است،بپردازد تا در نمایان سازی صحت این اتهام قضاوت درستی را بدست دهد. بررسی‌ها نشانگرآنند که جز در چند مورد محدود،اثری از اسرائیلیات در روایات و آرای تفسیری ابن‌جریج دیده نمی‌شود و ارتباطات علمی و نقل ابن‌جریج از راویان اسرائیلیات اندک است و لذا نمی‌توان او را قطب و مرجع عمده‌ی انتشار اسرائیلیات در منابع تفسیری دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

پی‌جویی میزان تأثیرگذاری ابن‌جریج در ترویج اسرائیلیات

نویسنده [English]

  • fatemeh jhiyan

چکیده [English]

Narrations, specially Interpretive narrations, was damaged by an ominous happening that is creation and publishing forged narrations. Such narrations based on Ghisas verses, are called Israelites. Most of the Israelites entered into Interpretive narrations by Jews and Christians that newly became Muslims . They published some Doctrines of Torah and Gospel that were available on that time among Muslims as description of stories of Quran and as prophetic hadiths.Some time this ominous happening caused some people accuse narrations that only have one ex-Jew or ex-Christian narrator on its document, and deny them as Israelite .One the ex-Cristian narrator that is accused in this way is Abdel Malik Bin Abdul Aziz bin Jryj. Analysis of his narrations and commentary thoughts shows that except some very limited examples, there is no sign of Israelites in his narrations and commentary comments. So we can’t see him as a big source of Israelites publication.

کلیدواژه‌ها [English]

  • bin Jryj
  • Israelites
  • Ghisas narrations
  • Israelite
  • Quran
منابع
قرآن کریم. (1415ق.). ترجمة مهدی فولادوند. چ 1. تهران: دار القرآن الکریم.
آلوسی، سید محمود. (1415ق.). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. تحقیق علی عبدالباری عطیة. چ1. بیروت: دارالکتب العلمیة.
آل‌ جعفر، مسلم عبدالله. (1405ق.). اثر التطور الفکری فی التفسیر فی العصر العباسی. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن‌ أبی‌الحدید، محمدبن الحسین. (1378). شرح نهج‌البلاغه. بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.
ابن ‌أبی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد. (1419ق.). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق اسعد محمد الطیب. چ3. عربستان: مکتبة نزار مصطفی الباز.
ابن‌جوزی، عبدالرحمن‌بن‌علی. (1422ق.). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل‌بن‌عمرو. (1419ق.). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق محمدحسین شمس‌الدّین. چ1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابو شهبة، محمدبن‌محمد. (بی‌تا).الإسرائیلیات والموضوعات فی کتب التفسیر. چ4. قاهره: مکتبة السنة.
اندلسی، محمدبن‌یوسف. (1420ق.). البحر المحیط فی التفسیر. تحقیق صدقی محمد جمیل. بیروت: دار الفکر.
بابایی، علی‌اکبر، غلام علی عزیزی‌کیا و مجتبی روحانی‌راد. (1392). روش‌شناسی تفسیر. تهران: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.
بحرانی، سید هاشم. (1375). البرهان فی تفسیر القرآن. چ1. قم: قسم الدراسات الاسلامیة مؤسسة البعثة.
برنجکار، رضا. (1375). «مفوضه چه کسانی هستند؟». نشریة معرفت. ش16. صص 104ـ125.
بغدادی، علی‌بن ‌محمد. (1415ق.). لباب التاویل فی معانی التنزیل. تصحیح محمدعلی شاهین. چ1.  بیروت: دار الکتب العلمیة.
بغوی، حسین‌بن ‌مسعود. (1420ق.).معالم التنزیل فی تفسیر القرآن. تحقیق عبدالرزاق المهدی. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ثعالبی، عبدالرحمن‌بن ‌محمد. (1418ق.). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ثعلبی، احمدبن ‌ابراهیم. (1422ق.).الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. چ1.بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جزایری، سید نعمت‌الله. (1430ق.).نور البراهین فی بیان اخبار السادة الطاهرین. تحقیق سیدمهدی رجایی. قم: مؤسسة نشراسلامی.
جصاص، احمدبن‌ علی. (1405ق.).الجامع لاحکام القرآن. تحقیق محمدصادق قمحاوی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
خطیب بغدادی، احمدبن ‌علی. (1417ق.).تاریخ بغداد.تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیة.
خوئی، ابو القاسم. (1413ق.). معجم رجال الحدیث. چ5. بیروت: دار الزهراء.
داورپناه، ابوالفضل. (1375).انوار العرفان ‌فی ‌تفسیر القرآن. تهران: انتشارات صدر.
ذهبی، محمد حسین. (1396). التفسیر والمفسرون. قاهره: دار الکتب الحدیثیة.
ذهبی، محمد بن‌احمد. (1382). میزان الاعتدال. تحقیق علی محمد البجاوی.چ1. بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.
ـــــــــــــــــــــــ . (1413ق.). سیر أعلام النبلاء. إشراف وتخریج شعیب الأرنؤوط. تحقیق حسین الأسد. چ9. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ذهبی، محمد بن ‌احمد. (بی‌تا). تذکرة الحفاظ.  بیروت ـ لبنان دار إحیاء التراث العربی.
رازی، ابوالفتوح. (1408ق.).روض‌الجنان و روح‌الجنان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
رازی، فخرالدّین. (1420ق.). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء تراث العربی.
ـــــــــــــــــــــ . (1409ق.). عصمة الانبیاء. چ2. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ربیع، آمال محمد. (1422ق.). الإسرائلیات فی تفسیر الطبری. مصر: وزارة اوقاف.
رضوانی، معصومه و مهدی ذاکری. (1395). «روایات طینت و اختیار انسان». پژوهش‌های فلسفی کلامی. د 18. ش69. صص47ـ75.
زبیدی، سید محمدمرتضی. (1414ق.). تاج العروس. بیروت: دار الفکر.
زحیلی، وهبة‌بن‌مصطفی. (1422ق.).تفسیر الوسیط. چ1. دمشق: دار الفکر.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1418ق.). التفسیر المنیر فی العقیدةو الشریعةو المنهج. چ2. دمشق: دار الفکر المعاصر.
زقزوق، محمود. (1405ق.). الاستشراق و الخلیفة الفکریه للصرع الحصاری. قطر: مکتبة الرسالة.
زلمی، مصطفی ابراهیم.(2000م.). التبیان لرفع غموض النسخ فی القرآن. اربیل: مکتب التفسیر للطباعة والنشر.
زید، مصطفی. (1427ق.).النسخ فی القرآن الکریم دراسة تشریعیة تاریخیة نقدیة. مصر: دار الیسر.
سیوطی،  جلال‌الدّین. (1404ق.). الدرّ المنثور فی تفسیر المأثور. قم: کتابخانه آیت‌‌الله مرعشی نجفی.
شاذلی، سیدبن‌قطب. (1412ق.). فی ظلال القرآن. چ17. بیروت: دارالشروق.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. چ5. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیه.
طبرسی، فضل‌بن‌ حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. چ3. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، محمدبن‌جریر. (1412ق.). التبیان تفسیر القرآن. چ1.بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمدبن ‌حسن. (1364). تهذیب‌الأحکام. تحقیق السید حسن الموسوی الخرسان.  چ3. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، سیدعبدالحسین. (1378).اطیب‌البیان ‌فی‌ تفسیر القرآن. تهران: انتشارات اسلام.
عسقلانی، ابن‌حجر. (1415ق.).تقریب‌التهذیب. دراسة وتحقیق مصطفی عبد القادر عطا. چ3. بیروت: دار الکتب العلمیة.
عقائقی حلی، عبد‌الرحمن‌بن ‌محمد. (1402ق.).الناسخ والمنسوخ. تحقیق عبدالهادی الفضلی. قم: المکتبة الاسلامیة.
فان، فلوتن. (1934ق.). السیادة العربیة والشیعةوالإسرائلیات فی عهد بنی أمیة. مصر: دارالسعادة.
قاسمی، محمد جمال‌الدّین. (1418ق.).محاسن التأویل. بیروت: دارالکتب العلمیة.
کشی، محمدبن ‌عمر. (1404ق.).رجال‌کشی،اختیار معرفة الرجال. تحقیق میرداماد الأسترابادی و السید مهدی الرجائی. قم: مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
کلینی، محمدبن ‌یعقوب. (1363). الکافی. تحقیق علی‌أکبر الغفاری. چ4. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مامقانی، عبدالله. (1350). تنقیح المقال.بی‌جا‌: بی‌نا.
ـــــــــــــــ . (1385). مقباس‌الهدایة. تحقیق محمدرضا مامقانی. چ1. قم: منشورات دلیل ما.
معرفت، محمدهادی. (1413ق.). التمهید فی علوم القرآن. چ3. قم: مؤسسة نشر اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1418ق.). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1380). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
میبدی، رشیدالدین. (1371).کشف‌الأسرار و عدة‌الأبرار. چ5. تهران: امیر کبیر.
نسایی، احمدبن‌شعیب. (بی‌تا). خصائص امیرالمؤمنین. تهران: مکتبه نینوی.
واحدی، علی‌بن‌احمد. (1411ق.). اسباب نزول القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.