مدل سیستم‌های مانا: الگویی میان‌رشته‌ای و کاربردی از سایبرنتیک در طراحی راهبردی سازمان‌های دولتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دکتری سیاست‌گذاری علم و فناوری، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

دنیای مدیریت و سازمان به عنوان یک حوزه میان‌رشته‌ای، به‌ویژه در عصر حاضر مملو از دوگان‌های متعددی است که مدیریت در عمل را به‌خصوص برای سازمان‌های دولتی به اقدامی سهل ممتنع بدل ساخته است؛ دوگان‌هایی چون کنترل و انعطاف‌پذیری، تمرکز و عدم تمرکز، آینده‌گرایی و حال‌نگری، توجه به منابع داخلی و نگاه به محیط بیرونی و مانند آن. جمع بهینه و اثربخش این دوگان‌ها در میزان توفیق عملکرد سازمان و مدیریت بسیار مؤثر است و این مهم در قابلیت‌های رویکرد سیستمی، دست کم به لحاظ نظری، نهفته است. مدل سیستم‌های مانا مدلی مبتنی بر سایبرنتیک سازمانی (به عنوان یکی از شاخه‌های اصلی رویکرد سیستمی) است که توانسته با بهره‌مندی مناسب از تفکر میان‌رشته‌ای، تا حدود زیادی فاصله این قبیل دوگان‌ها و چالش‌های اصلی مدیریت را در یک مدل‌سازی سیستمی از ساختار سازمان به حداقل رساند. به رغم آنکه این مدل در دنیا مدلی شناخته‌شده است و پروژه‌های متعدد در سطوح مختلف (از سطح بنگاه تا سطح سازمان‌های دولتی و اداره حکومت) بر اساس آن طراحی و اجرا شده است؛ در ایران تاکنون چندان شناخته‌شده نیست. نوشتار حاضر با هدف جبران این فقر نظری و کاربردی و با روش اسنادی به مرور موارد اصلی زیر درباره این مدل می‌پردازد: مفاهیم پایه‌ای مدل نظیر سایبرنتیک، مهندسی تنوع، بازگشت‌پذیری و خودالگوگیری؛ عرصه‌های میان‌رشتگی مدل (دست کم در سه عرصه خاستگاه شکل‌گیری، نظام مسائل و موضوعات پژوهشی و راه­حل­ها و راهکارها)؛ روش‌شناسی و سیستم‌های پنج‌گانه اصلی آن؛ برخی از مهم‌ترین کاربردها و پیشرفت‌های اخیر مدل؛ عمده مزایا و انتقادات وارد بر این مدل سیستمی؛ و درنهایت برخی کاربردهای پیشنهادی آن برای طراحی ساختارهای دولتی در ایران.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Viable Systems Model: An Interdisciplinary and Practical Model in Strategic Designing of Public Organizations

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mahdi Zolfagharzadeh 1
  • Khalil Norouzi 2
1 Assistant Professor, Public Administration Department, Faculty of Management, Tehran University, Tehran, Iran
2 PhD of Science and Technology Policy-Making, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Nowadays, management and organization is rife with various dichotomies which turn management to the easy but at the same time difficult action, especially in public organizations; dichotomies such as control vs. flexibility, centralization vs. decentralization, inside vs. outside view and so on. In fact, appropriate and optimal aggregation of these dichotomies is very effective in success of management and organization’s performance and it, at least theoretically, lies in system approach. The Viable Systems Model (VSM) is based on Organizational Cybernetics, as a main branch of system approach, which, through making use of the advantages of interdisciplinary approach, could largely solve and minimize the distance between these dichotomies. Although this systemic model is well-known in other countries and has been implemented in various projects from firm level to public administration level, it is not well-recognized in Iran. Therefore, it is necessary to present theoretical and practical concepts of this model to the Iranian scientific and managerial society. This article, with the aim of compensating for theoretical poverty in extant studies, by using documentary methods, reviews these main subjects: basic concepts of VSM such as cybernetics, variety engineering, recursivity and autopoiesis, the interdisciplinary aspects of model (at least in three subjects: its origin, the system of research problems and subjects, and solutions and modus operandi), methodology and five systems of VSM, VSM in action and some of its applications and also some advantages and critique of VSM, and finally, some implications of VSM in designing public organizations structures in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • System Approach
  • Viable Systems Model
  • Organizational Cybernetics
  • Recursion
  • Futures Studies

مراجع

ابویی اردکان، محمد، پورعزت علی‌اصغر، پیران‌نژاد، علی (1385). کاربرد مدل سیستم‌های مانا برای تدوین برنامه آموزش عالی ایران در قرن 21. فصلنامه توسعه انسان. سال 1. شماره 2. 98-73.
افتخاری، علی (1388). علوم بین­رشته­ای در آموزش عالی. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. سال 1. شماره 2. 83-65.
بحرانی، مرتضی (1389). میان‌رشته‌ای به مثابه مسئولیت: نگاهی هنجاری. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. سال 3. شماره 1. 20-1.
دنهارت، رابرت بی (1388). پنج موضوع بحث‌انگیز مهم در نظریه سازمان دولتی، در: مقدمه‌ای بر فلسفه نظریه‌های مدیریت دولتی. ترجمه حسن دانائی‌فرد و سید مهدی الوانی. 175-173. تهران: انتشارات صفار.
ذوالفقارزاده، محمدمهدی، نوروزی، خلیل (1391). نظام علمی مانا: پیشنهادی برای حفظ پایایی روابط میان دانشگاه، صنعت، دولت و مردم در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مدیریت در دانشگاه اسلامی. سال 1. شماره 3. 400-379.
عدلی، فریبا (1387). بررسی زمینه فرایند دانش‌آفرینی در نظام آموزش عالی به منظور ارائه مدل مناسب. دوماهنامه علمی پژوهشی دانشور رفتار. شماره 30. 84-71.
مختاری‌پور، مرضیه، سیادت، سید علی، کاظمی، ایرج (1389). بررسی مقایسه‌ای رابطه بین هوش سازمانی و رهبری تیمی در بین اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های دولتی اصفهان. چشم‌انداز مدیریت دولتی. شماره 1. 99-87.
نوروزی، خلیل (1389). ارائه ساختار مطلوب هیأت عدالت­جو و ظلم­ستیز با تکیه بر مدل سیستم­های مانا. مجموعه مقالات چهارمین دوره همایش عاشوراپژوهی: عاشورا، عدالت و پیشرفت (جلد سوم). 262- 239.
نوروزی، خلیل، آزادی احمدآبادی، جواد، جوادی، مجتبی، اکبرزاده، معین، اکبرزاده، امین (1393). تأمین مالی خیرانه دانشگاه­ها: شناسایی الزامات و کژکارکردها (مطالعه موردی دانشگاه امام صادق ع). دوفصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات مالی اسلامی. سال 4. شماره 1. 197- 167.
Aram, J. (2004). Concepts of interdisciplinary: Configurations of knowledge and action. Human Relations, 57 (4), 379–412.
Ashby, R. (2009). Patrick Hoverstadt: The fractal organisation: Creating sustainable organisations with the viable system model. Systemic Practice and Action Research, 22(4), 357-358.
Ashby, W. (1956). An introduction to cybernetics, London: Chapman and Hall Ltd.
Beer, S. (1981). Brain of the firm. Chichester: Wiley.
Beer, S. (1975). Platform for change. New York: John Wiley.
Beer, S. (1983). A reply to Ulrich’s critique of pure cybernetic reason: The Chilean experiment with cybernetics. Journal of Applied Systems Analysis, 10(2), 115-19.
Beer, S. (1984). The viable system model: Its provenance, development, methodo­logy and pathology. Journal of the Operational Research Society, 35(1), 7-25.
Beer, S. (1985). Diagnosing the system for organization. New York: John Wiley.
Beer, S. (2004). World in torment: A time whose idea must come. Kybernetes, 33(3/4), 774-803.
Beer, S. (1979). The heart of the enterprise. Chichester: Wiley.
Bell, W. (2003). Foundations of futures studies: History, purposes, and knowledge. New Brunswick: Transaction Publishers.
Clemens, R. (2009). Environmental scanning and scenario planning: A 12 month perspective on applying the viable systems model to developing public sector foresight. Systemic Practice and Action Research, 22(4), 249-274.
Duncan, R. S., Bob, S., Christopher, P. H., Peter, K. & Brian, W. (2004). The viable systems model applied to a smart network: The case of the UK electricity market. Journal of Information Technology, 19(4), 270–280.
Espejo, R. (2003). The viable system model: A briefing about organizational structure. Systems Practice, 3(3), 219-223.
Espejo, R., & Reyes, A. (2011). Organizational systems: Managing complexity with the viable system model. Heidelberg: Springer.
Espejo, R., Schuhmann, W., Schwaninger, M. & Bilello, U. (1996). Organisational transformation and learning, Chichester: John Wiley & Sons Inc.
Espejo. R., Bowling, D., & Hoverstadt, P. (1999). The viable system model and the viplan software. Kybernetes, 28(6/7), 661-678.
Gross, E. (1969). The definition of organizational goals. British Journal of Sociology, 20(1), 277-294.
Halal, W. E. (1999). Organizational intelligence: What is it and how can managers use it to improve performance? Strategy & Business, 9(4), 1-4.
Harwood, S. A. (2009). The changing structural dynamics of the Scottish tourism industry examined using Stafford Beer’s VSM. Systemic Practice and Action Research, 22(4), 313-343.
Herring, C., & Kaplan, S. (1998). Cybernetic components: A theoretical basis for component software systems. Component-Oriented Software Engineering Workshop, ASWEC'98, Adelaide, 13 November 1998. Available at: https://bit.ly/2YJtZzg.
Herring, C., & Kaplan, S. (2000). Viable systems: The control paradigm for software architecture revisited. Australian Software Engineering Conference, Canberra, 97-105.
Jackson, M. C. (2003). Systems thinking: Creative holism for managers. Chichester: John Wiley & Sons Inc.
Jantsch, E. (1970). Inter- and transdisciplinary university: A systems approach to Education and innovation. Policy Sciences, 1(1), 403–428.
Kawalek, P., & Wastell, D. (2002). A case study of the use of the viable system model in the organization of software development. New York: John Wiley.
Knowles, K., & Espinosa, A. (2009). Towards a holistic framework for environmental change: The role of normative behaviour and informal networking to enhance sustainable business practices. Systemic Practice and Action Research, 22(4), 275-291.
Leonard, A. (2000). The viable systems model and knowledge management. Kybernetes, 29(5/6), 710-715.
Leonard, A. (2009). Paul A. Stokes: The viability of societies: Governance and complexity today. Systemic Practice and Action Research, 22(4), 353-355.
Lundvall, B. Å., & Borrás, S. (2005). Science, technology, and innovation policy. In Oxford handbook of innovation. Jan Fagerberg and David C. Mowery, 599-631, New York: Oxford University Press.
Medina, E. (2006). Designing freedom, regulating a nation: Socialist cybernetics in Allende’s Chile. Journal of Latin American Studies, 38(3), 571-606.
Mendelson, S., & Ziegler, E. (2001). Organizational IQ: Idea for the 21st century smart survival guide for managers. Stanford: GSB.
Moran, J. (2002). Interdisciplinary. New York: Routledge.
Morgan, G. (2007). Images of organization. London: Sage publication Inc.
Morlidge, S. P. (2009). Money, time and variety engineering: The application of cybernetics to the diagnosis and design of financial performance management systems. Systemic Practice and Action Research, 22(4), 235–247.
Ototsky, L. (2003). Stafford Beer and viable systems in the XXI century. Disponível online. Available at: http://www. ototsky.mgn.ru/it/OSJmenu.htm (14/06/2018).
Patterson, G. (2001). The applicability of institutional goals to the university organization. Journal of Higher Education Policy and Management, 23(2), 759-769.
Paucar, C., & Alberto, P. R. (2009). Systems thinking and the use of systemic methodologies in knowledge management. Systems Research and Behavioral Science, 26(3), 343-355.
Schwaninger, M. (2004). Methodologies in conflict: Achieving synergies between system dynamics and organizational cybernetics. Systems Research and Behavioral Science, 21(4), 411-431.
Shwaninger, M. (2009). Book review: José Pérez Ríos: Diseño y Diagnóstico de organizaciones viables: Un enfoque sistémico. Systemic Practice and Action Research, 22(4), 351-352.
Stalinski, S. (2004). Organizational intelligence: A systems perspective. Organizational Development Journal, 22(2), 57- 89.
Tejeida-Padilla, R., Badillo-Piña, I., & Morales-Matamoros, O. (2010). A systems science approach to enterprise resources planning systems. Systems Research and Behavioral Science, 27(1), 87-95.
Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2009). Nudge: Improving decisions about health, wealth, and happiness. New York: Penguin.
Walker. J. (2006). An introduction to the viable system model as a diagnostic & design tool for co-operatives & federations (Version 3.0). ESRAD eclectic systems. Available at: http:// www.esrad.org.uk/resources/vsmg_3/screen.php?page=home (14/06/2018).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 بهمن 1396
  • تاریخ بازنگری: 01 آبان 1397
  • تاریخ پذیرش: 22 آبان 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار