سرمایه‌گذاری شرکت‌های غربی در صنعت فرش ایران در عصر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ایرانشناسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران ، ایران.

2 دانشیار تاریخ دانشگاه تهران, تهران، ایران

چکیده

با ادغام ایرانِ دورۀ قاجار در شبکۀ جهانی تجارت و سیل واردات اروپایی به کشور، تراز بازرگانی ایران منفی شد. اقتصاد ایران در واکنش به این موضوع و برای تأمین مالی واردات روزافزون، درصدد یافتن یک منبع عمدۀ مالی برآمد. در همین راستا، در نیمۀ قرن نوزدهم میلادی/ سیزدهم قمری تولید ابریشم خام و صادرات آن به اروپا در اولویت قرار گرفت. ولی با شیوع بیماری کرم ابریشم در دهۀ 1860م/1270ق، تولید و صادرات کالاهایی همچون پنبه، برنج، تریاک و سرانجام فرش رونق گرفت. در اواخر این قرن، تقاضای روزافزون برای فرش ایران در بازارهای جهانی، و وجود نیروی انسانی فراوان در داخل، باعث جذب شرکت‌های غربی برای سرمایه‌گذاری در صنعت فرش ایران شد.
هدف: هدف اصلی در این پژوهش، تبیین گسترۀ سرمایه‌گذاری و فعالیت تجاری شرکت‌های غربی در صنعت فرش ایران در دورۀ قاجار است.
روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه‌ای تهیه شده‌است.
یافته‌ها و نتیجه گیری: سرمایه‌گذاری، و فعالیت تجاری شرکت‌های غربی در صنعت فرش ایران در دورۀ قاجار بسیار گسترده بود. این شرکت‌ها با تأسیس نمایندگی‌های تجاری در مراکز قالی‌بافی ایران، نه‌تنها در تجارت (خرید و صادرات) فرش ایران سرمایه‌گذاری کردند، بلکه با انجام قرارداد کنترات بافت با بافندگان محلی و ایجاد کارگاه‌های قالی‌بافی، ضمن مشارکت در تولید این کالا، مدیریت آن را نیز در دست گرفتند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Western Companies Investments in the Iranian Carpet Industry in the 19th Century

نویسندگان [English]

  • Mostafa Molaei 1
  • Mansoreh Ettehadieh 2
1 PhD Student of Iranology, Shahid Beheshti University, Tehran, I. R. Iran. (Corresponding author).
2 Associate Professor, History. University of Tehran, Tehran, I. R. Iran.
چکیده [English]

Following the mass import of European goods to Iran in the second half of the 19th centry, the trade balance of the nation turned negative. When the export of raw silk failed due to the spread of silk worm disease in the 1860s, Iranian merchants began to produce and export goods like cotton, rice, opium and Persian carpets to generate income for continuing imports. Increasing demand for carpets in the world market encouraged European companies to invest in the industry in Iran.
Puropse: This paper reports the story of European companies’ involvement in Iran’s carpet industry.
Method and Research Design: Data for this paper is collected from archive documents and library resources.
Findings and Conclusion: European companies’ involvement was extensive. They established representatives in major carpet industry cities, and invested heavily by setting up carpet weaving factories. In addition, they entered partenerships with local producers. All such activites enabled them to control the domestic carpet market.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Western companies
  • Qajar
  • carpet industry
  • investment
  • production and trade
منابع
اسناد
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما): شناسۀ سند: 15525/240؛ 15537/240؛ 16011/240؛ 4797/240؛ 22838/240؛ 47482/240؛ 3998/293؛ 4416/293؛ 5344/360؛ 6246/360.
ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (استادوخ): شمارۀ سند: 7/24/1319ق؛ 16/9/1320ق؛ 11/13/1324ق؛ 1/61/1326ق؛ 5/61/1326ق؛ 26/54/1327ق؛ 15/54/1328ق؛ 39/11/1329ق؛ 35/34/1329ق؛ 26/54/1329ق؛ 37/11/1329ق؛ 37/54/1330ق؛ 6/54/1331ق؛ 7/54/1332ق؛ 2/44/1332ق؛ 1/54/1332ق؛ 31/54/1333ق؛ 18/44/1333ق؛ 19/54/1333ق؛ 59/66/1333ق؛ 13/55/1334ق؛ 15/2/1335ق؛ 80/26/1336ق؛ 21/55/1336ق؛ 5/55/1336ق؛ 19/67/1337ق؛ 11/33/1338ق؛ 7/44/1338ق؛ 11/56/1339ق؛ 9/26/1339ق؛ 5/59/1339ق؛ 7/33/1339ق؛ 8/57/1300ش؛ 13/57/1302ش؛ 29/57/1302ش؛ 16/57/1303ش؛ 56/38/1304ش؛ 6/9/1305ش؛ 13/38/1305ش.
کتب فارسی
آذرپاد، حسن؛ حشمتی رضوی، فضل‌الله. (1383). فرش‌نامۀ ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ادواردز، آرتور سسیل. (1368). قالی ایران. (مهین‌دخت صبا، مترجم). تهران: فرهنگسرا.
اشرف، احمد. (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورۀ قاجاریه. تهران: زمینه.
اوبن، اوژن. (1391). ایران امروز (1906-1907م): سفرنامه و خاطرات اوژن اوبن سفیر فرانسه در ایران در آستانۀ جنبش مشروطیت. (علی‌اصغر سعیدی، مترجم). تهران: علم.
اولئاریوس، آدام. (1361). سفرنامۀ آدام اولئاریوس. (حسین کردبچه، مترجم). تهران: کتاب برای همه.
باری‌یر، جولیان. (1363). اقتصاد ایران (1900-1970م/1279-1349ش). (مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه، مترجم). تهران: موسسۀ حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه.
بنجامین، ساموئل گرین ویلر. (1391). ایران و ایرانیان در عصر ناصرالدین‌شاه. (محمدحسین کردبچه، مترجم). تهران: اطلاعات.
جمال‌زاده، محمدعلی. (1376). گنج شایگان: اوضاع اقتصادی ایران. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
سیف، احمد. (1373). اقتصاد ایران در قرن نوزدهم. تهران: چشمه.
سیوری، راجر؛ اتیک، آنت. (1383). تاریخ و هنر فرش‌بافی در ایران (براساس دایرةالمعارف ایرانیکا). (احسان یارشاطر، کوشش‌گر). (رجب‌علی. لعلی خمسه، مترجم). تهران: نیلوفر.
شاردن، ژان. (1336). سیاحت‌نامۀ شاردن. (محمد عباسی، مترجم). تهران: امیرکبیر.
شاکری، خسرو. (1384). پیشینه‌های اقتصادی-اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال‌دموکراسی در آن عهد. تهران: اختران.
عبدالله‌یف، فتح‌الله. (1361). مقالۀ «روستاییان ایران در اواخر دوران قاجاریه». چاپ‌شده در کتاب مسائل ارضی و دهقانی. (مارینا کاظم‌زاده، مترجم). تهران: آگاه.
عیسوی، چارلز. (1362). تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار 1215-1322ق. (یعقوب آژند، مترجم). تهران: گستره.
فریه، رونالد دبلیو. (1374). هنرهای ایران. (پرویز مرزبان، مترجم). تهران: فرزان روز.
فلور، ویلم. (1393). صنایع کهن در دورۀ قاجار (1800-1925). (علیرضا بهارلو، مترجم). تهران: پیکره.
فوران، جان. (1387). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب. (احمد تدین، مترجم). تهران: رسا.
کرزن، جورج ناتانیل. (1387). ایران و قضیۀ ایران. (ج2). (غلام‌علی وحید مازندرانی، مترجم). تهران: علمی‌وفرهنگی.
کوزونتسووا، نینا آلکسی‌یونا. (1386). پیرامون تاریخ نوین ایران: اوضاع سیاسی و اقتصادی-اجتماعی ایران در پایان سدۀ هجدهم تا نیمۀ نخست سدۀ نوزدهم میلادی. (سیروس و میترادات ایزدی، مترجمان). تهران: نشر بین‌الملل.
یزدانی، سهراب. (1389). مجاهدان مشروطه. تهران: نی.
نشریه‌ها و روزنامه‌ها
مجلۀ فلاحت و تجارت، سال اول، شمارۀ 5، مرداد1297.
مجلۀ فلاحت و تجارت، سال اول، شمارۀ 6، شهریور1297.
روزنامۀ ایران نو، سال دوم، شمارۀ 112، ۷ربیع‌الاول 1329ق.