Αξιολόγηση των δομικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών των σχολικών εγχειριδίων νεοελληνικής γλώσσας του δημοτικού σχολείου

Abstract

Textbooks are written accordingly to the highly abstract and vague educational ideals and scopes of the official curriculum so as to “translate” them to learning material and goals easily accessible and comprehensible to both teachers and students. However, more often than not, textbooks writers fail to accomplish such a challenging task which, sometimes, results in wild accusations and heated debates about the “quality, usefulness or appropriateness” of the content of schoolbooks. The aim of this Ph.D. thesis is to evaluate how and to which extend the textbooks (Student’s and Activity Books) for the teaching of Greek language in the Greek primary school (grades 3 to 6) incorporate the official state curriculum guidelines. The research scheme focuses to two fundamental components of every textbook: texts quota and language activities. These components are, separately, analyzed, classified and finally assessed through a wide list of criteria and factors. The primary concern was to document the language skills (speaking, listening, reading, writing, vocabulary, grammar) and the teaching methodology which are employed through the textbooks. We designed ad hoc and implemented a quantitative tool so as to examine and analyze 1278 different texts and 2046 activities. We argue that our findings reveal that textbooks are not in accordance with many of the curriculum proposals. In other words, textbooks only in a very moderate or average manner are connected with the state curriculum. On the one hand, many features of the textbooks do not follow, at least not to the desired degree, the teaching and learning methods which are especially promoted by the official curriculum like the extended use of non-fiction texts, teaching in groups, self-assessment, genre and communicative approach, teaching writing as process. On the other hand, the ratio between genres of speech or between close and open-ended activities and the wide spectrum of text types which are used in the reading and writing activities as well as the proven variety of the resources of the texts and their contemporary vocabulary are in close contact with what the curriculum prescribes. Yet, language arts textbooks do not live up to the undisputedly many and challenging educational objectives of the state curriculum since they are proven to be insufficient to transform them effectively to everyday classroom practice.

Τα διδακτικά βιβλία θεωρητικά πρέπει να συγγράφονται σύμφωνα με τα αναλυτικά προγράμματα, γιατί μόνο τότε οι γενικοί αφηρημένοι σκοποί των προγραμμάτων παίρνουν τη μορφή διδάξιμων στόχων. Ωστόσο, το εγχείρημα μιας τέτοιου είδους μεταγραφής του αναλυτικού προγράμματος σε σχολικό βιβλίο είναι όντως εξαιρετικά περίπλοκο με αποτέλεσμα πολύ συχνά να διαπιστώνεται ασυμμετρία στόχων και περιεχομένων μεταξύ των δύο αυτών παραγόντων. Ο σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν να διαπιστώσει το βαθμό συμφωνίας των σχολικών εγχειριδίων των τάξεων Γ΄, Δ΄, Ε΄ & ΣΤ΄ του δημοτικού σχολείου για το γλωσσικό μάθημα με το αντίστοιχο ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ, ώστε να αξιολόγήσει την ποιότητα και καταλληλότητά τους ως μέσων διδασκαλίας. Η έρευνα εστιάζει στην ανάλυση, ταξινόμηση και αξιολόγηση δύο βασικών δομικών χαρακτηριστικών των διδακτικών βιβλίων? των κείμενων και των ασκήσεων μέσα από ένα πλήθος κριτηρίων. Το ερευνητικό ενδιαφέρον επικεντρώθηκε τόσο στις γλωσσικές δεξιότητες που καλλιεργούν τα εγχειρίδια όσο και στις παιδαγωγικές και διδακτικές μεθόδους που χρησιμοποιούν. Συνολικά αναλύθηκαν 1278 κείμενα και 2046 ασκήσεις με τη χρήση ενός ποσοτικού εργαλείου που σχεδιάστηκε ειδικά για να καλύψει τις ερευνητικές ανάγκες της μελέτης. Τα ευρήματα της έρευνας αποκάλυψαν ότι τα εγχειρίδια δεν καταφέρνουν παρά σε ένα μέτριο βαθμό να ανταποκριθούν στις πρόνοιες του αναλυτικού προγράμματος. Έτσι, τόσο η επιλογή και χρήση των κειμένων όσο και η διδακτική μεθοδολογία που προτείνουν φαίνεται να μην λαμβάνουν υπόψη τους στον επιθυμητό βαθμό πολλές από τις πιο καινοτόμες προτάσεις του αναλυτικού προγράμματος, όπως η χρήση πολλών αυθεντικών κειμένων, η ομαδική διδασκαλία, η αυτοαξιολόγηση, η προτεραιότητα στη διδασκαλία της γραμματικής του κειμένου, η διδασκαλία του γραπτού λόγου ως διαδικασίας ενταγμένης σε επικοινωνιακό πλαίσιο. Εντούτοις, αρκετά στοιχεία του αναλυτικού προγράμματος ενσωματώνονται στα εγχειρίδια. Ενδεικτικά αναφέρουμε την ύπαρξη ενός αρκετά σημαντικού φάσματος κειμενικών ειδών αναφορικού και κατευθυντικού λόγου που προέρχονται από διάφορες πηγές δημοσίευσης και έχουν συγγραφεί σχετικά πρόσφατα. Ακόμη σε θετική κατεύθυνση βρίσκεται η αναλογία ασκήσεων ανοιχτού και κλειστού τύπου, καθώς και η αναλογία ασκήσεων δομής και λόγου. Η παραγωγή γραπτού λόγου, επίσης, εμπλέκει τους μαθητές στην συγγραφή πολλών διαφορετικών κειμενικών τύπων. Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι περισσότεροι διδακτικοί στόχοι που περιγράφει το αναλυτικό προγράμματα δεν προσεγγίζονται επαρκώς μέσω των εγχειρίδιων.