Δυσλεξία και τριτοβάθμια εκπαίδευση: συχνότητα εμφάνισης, νομοθεσία και υποστηρικτικές πρακτικές

Abstract

Dyslexia is defined as a disability that affects reading and writing primarily. Internationally, the number of dyslexic students entering higher education is on rise. In Greece, there is no statistical or empirical data about the number of dyslexic students in higher education institutions. The purpose of the study is to explore the issue of dyslexia in Greek public higher education. The main aims of the study are: to determine the incidence of dyslexia among the Greek student population, to examine dyslexic students’ age, gender and major field of study and to survey the present support for dyslexic students in higher education. A questionnaire was developed for circulation to all Greek public institutions of higher learning (n=32) with a total of 406 departments. Descriptive statistics are used to analyse the data collected. The incidence of dyslexia is estimated to be 0.16%, which is far below the estimated incidence in other countries. Technological Education institutions seem to be more aware of the educational needs of dyslexic students possibly because they have three times more dyslexic students than universities. The most popular provisions offered by all institutions are oral examinations and generic counseling. To illustrate the personal, educational and psychological characteristics of Greek dyslexic students in higher education, a qualitative study is designed to complement and clarify the results of the survey reported above. Data are collected from sixteen dyslexic students (eleven male and five female) by means of self-reported questionnaires, psychometric tests of anxiety and self-esteem, semi-structured interview and free writing. The results of the qualitative study show important differences between dyslexic participants in terms of severity of dyslexia and spelling ability. The majority of dyslexic students do not disclose dyslexia at university because they believe that they will not be advantaged. Negative memories from primary school, better relationships with teachers at secondary school and parental support are common themes reported by the majority of the students. The results of the present study are discussed in the light of inclusive education. Greek higher education institutions should develop consistent policy and provision to encourage dyslexic students to disclose their disability and receive appropriate support. In addition, provision for dyslexic students must be proactive rather than reactive, in a regular basis. A number of suggestions are put forward in 6 relation to support dyslexic students from an academic and psycho-social point of view. Directions for further research are also discussed.

Η δυσλεξία αναφέρεται στην απροσδόκητη και επίμονη δυσκολία ορισμένων παιδιών να κατακτήσουν τις δεξιότητες ανάγνωσης και ορθογραφημένης γραφής παρά τη φυσιολογική τους νοημοσύνη και την επαρκή τους εκπαίδευση. Είναι μια μαθησιακή ιδιαιτερότητα με νευροβιολογική βάση. Για πολλές δεκαετίες το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών ήταν αφιερωμένο στη μελέτη των χαρακτηριστικών της δυσλεξίας σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον των ερευνητών άρχισε να στρέφεται στη φύση και στο είδος των δυσκολιών που συνοδεύουν το δυσλεξικό άτομο μετά το τέλος του σχολείου. Η παρουσία φοιτητών με δυσλεξία στις ανώτερες σχολές και τα πανεπιστήμια είναι διεθνώς πραγματικότητα. Η αναγνώριση της δυσλεξίας ως ειδικής εκπαιδευτικής ανάγκης και η ευαισθητοποίηση γονέων και εκπαιδευτικών γύρω από θέματα μαθησιακών δυσκολιών είχε ως αποτέλεσμα ολοένα και περισσότεροι μαθητές με δυσλεξία να συνεχίζουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η παρούσα έρευνα εξετάζει το φαινόμενο της δυσλεξίας στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση και μελετά τα εκπαιδευτικά και ψυχο-συναισθηματικά χαρακτηριστικά των δυσλεξικών φοιτητών που σπουδάζουν στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας μας (Α.Ε.Ι και Τ.Ε.Ι). Με την ποσοτική έρευνα επιδιώκεται ο προσδιορισμός της συχνότητας δυσλεξίας στον ελληνικό φοιτητικό πληθυσμό, η καταγραφή των επαγγελματικών προτιμήσεων των δυσλεξικών φοιτητών και η μελέτη των πρακτικών που έχουν υιοθετήσει τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για τη στήριξη αυτών. Σε ένα δεύτερο επίπεδο επιχειρείται η σκιαγράφηση των εκπαιδευτικών και ψυχο-συναισθηματικών χαρακτηριστικών δεκαέξι δυσλεξικών φοιτητών και φοιτητριών, χωρίς να γίνεται γενίκευση στον ευρύτερο πληθυσμό. Επιπρόσθετα, δίνεται η δυνατότητα στους συγκεκριμένους φοιτητές να εκφράσουν τις απόψεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους γύρω από τη δυσλεξία και να διαφωτίσουν άγνωστες πτυχές του θέματος, όπως οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο πανεπιστήμιο και οι αντισταθμιστικές στρατηγικές που έχουν αναπτύξει. Η παρουσία δυσλεξικών φοιτητών στα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι μια άγνωστη αλλά αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα η οποία αποκαλύπτεται από τα ευρήματα της ποσοτικής έρευνας. Εν τούτοις, η συχνότητα εμφάνισης δυσλεξίας στον ελληνικό φοιτητικό πληθυσμό (0,16%) είναι χαμηλότερη συγκριτικά με αυτή των άλλων ανεπτυγμένων δυτικών χωρών και πολύ κάτω του μέσου ποσοστού 4% που 4 δεχόμαστε για το γενικό πληθυσμό. Τα Τ.Ε.Ι έχουν τριπλάσιο ποσοστό δυσλεξικών φοιτητών από τα Α.Ε.Ι λόγω των χαμηλότερων βάσεων εισαγωγής και της προτίμησης των δυσλεξικών φοιτητών στην τεχνολογική εκπαίδευση και τις εφαρμοσμένες επιστήμες. Η ανάπτυξη των υποστηρικτικών πρακτικών από μέρους των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης γίνεται τυχαία, χωρίς κάποια θεωρητική βάση ή φιλοσοφία, ανάλογα με τον αριθμό των δυσλεξικών φοιτητών του συγκεκριμένου ιδρύματος. Τα Τ.Ε.Ι έχουν κάνει γοργότερα βήματα προς την υιοθέτηση ευνοϊκών μέτρων για τη δυσλεξία σε σύγκριση με τα Α.Ε.Ι. Η προφορική εξέταση είναι η κατ’ εξοχήν εύκολη και ‘χαμηλού κόστους’ διευκόλυνση που υιοθετείται από τα μισά πανεπιστημιακά τμήματα της χώρας αντί άλλων αποτελεσματικών και ουσιαστικότερων πρακτικών για την ικανοποίηση των εκπαιδευτικών αναγκών των δυσλεξικών φοιτητών. Το βασικό εύρημα της ποιοτικής έρευνας είναι η ετερογένεια των χαρακτηριστικών των δυσλεξικών φοιτητών και η διαφορετικότητα των εμπειριών που περιγράφουν. Οι αρνητικές αναμνήσεις από το δημοτικό σχολείο, η θετικότερη στάση των καθηγητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ο υποστηρικτικός ρόλος της οικογένειας είναι ορισμένες κοινές διαπιστώσεις των δυσλεξικών φοιτητών του δείγματος. Η πλειοψηφία των φοιτητών αναφέρει πως από νωρίς τα γραπτά τους δεν αντικατόπτριζαν τις πραγματικές τους ικανότητες. Οι δυσκολίες στην ορθογραφία ‘ταλαιπωρούν’ τους δυσλεξικούς φοιτητές και στο πανεπιστήμιο, αναδεικνύοντας τη δυσορθογραφία ως έγκυρη και αξιόπιστη ένδειξη που ακολουθεί το δυσλεξικό άτομο δια βίου. Από την ποιοτική έρευνα συμπεραίνουμε πως η πετυχημένη φοίτηση των δυσλεξικών φοιτητών εξαρτάται από προσωπικούς, οικογενειακούς και συναισθηματικούς παράγοντες, ενώ ορισμένοι φοιτητές έχουν μειωμένη ακαδημαϊκή αυτοεκτίμηση και υψηλότερα επίπεδα άγχους. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας σχολιάζονται μέσα από το πρίσμα της γενικότερης αντίληψης ότι τα πανεπιστήμια και η κοινωνία έχουν να ωφεληθούν από τις ιδιαίτερες ικανότητες των δυσλεξικών ατόμων, που δε διαφέρουν από τους υπόλοιπους ως προς τη νοημοσύνη και τις γενικές ικανότητες. Προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα στήριξης σε μαθησιακό και σε ψυχο-συναισθηματικό επίπεδο για την αποτελεσματικότερη φοίτηση των δυσλεξικών φοιτητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και την εξασφάλιση ισότιμων ευκαιριών μάθησης με τους υπόλοιπους φοιτητές.