We use cookies to distinguish you from other users and to provide you with a better experience on our websites. Close this message to accept cookies or find out how to manage your cookie settings.
Published online by Cambridge University Press: 09 October 2013
Current scholarship often describes early Ottoman historiography as a phenomenon initiated and conducted by the Ottoman state. In particular, the unprecedented growth in the number of Ottoman history books composed during the reign of Bayezid II (1481–1512) is viewed as such. Modern historians commonly argue that in the aftermath of the Kilia and Akkerman victories (1484), Bayezid II decided to propagate a new Ottoman ideology and commissioned Ottoman history books to be written for this purpose. This article argues that there is not enough evidence to suggest that Bayezid II orchestrated or directed this upsurge in history production. The premises of Halil İnalcık's earlier studies in particular, upon which much of our understanding of the subject was built, do not hold.
2 V. L. Ménage, “A survey of the early Ottoman histories, with studies on their textual problems and their source”, Unpublished PhD thesis, University of London, 1961, vol. 1, 52 and 59–71. Ahmedi, İskendername (ed. Ünver, İsmail), İskender-nāme (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1983)Google Scholar. Ahmedi (ed. Atsız, Nihal), İskendername, Osmanlı Tarihleri (İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947), 2–35Google Scholar. Sılay, Kemal, “Ahmedī's history of the Ottoman Dynasty”, Journal of Turkish Studies, 16, 1992, 129–200Google Scholar. Also, Sılay, Kemal, Tevārīh-i Mülūk-i āl-i ʻOsmān ġazv-i īşān bā-küffār / Tāce'd-Dīn İbrāhīm bin Hıżır Aḥmedī (Cambridge, MA: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 2004)Google Scholar.
3 While we are certain of Şükrullah's birthdate, for Enveri we have neither birth nor death dates. Şükrullah, Behçetüttevarih (ed. Atsız, Nihal), Osmanlı Tarihleri (İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1947, 39–76)Google Scholar. Enveri, Destan (ed. Mélikoff-Sayar, Irène), Le Destan d'Umur Pacha (Paris: Presses Universitaires de France, 1954)Google Scholar. Enveri, Düsturname (ed. Öztürk, Necdet), Fatih Devri Kaynaklarından Düstûrnâme-i Enverî (İstanbul: Kitabevi, 2003)Google Scholar. Enveri, Düsturname (ed. Yinanç, Mükrimin Halil), Düsturname-i Enveri (İstanbul: Türk Tarih Encümeni Külliyatı, 1928)Google Scholar.
4 Topkapı Anonymous (ed. Öztürk, Necdet), Anonim Tevârih-i Âli Osman (İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 2000)Google Scholar. Giese Anonymous (ed. Giese, F., trans. Azamat, Nihat), Tevârih-i Âli Osman (İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1992)Google Scholar. Vienna Anonymous (Vienna: National Bibliothek, N. 23).
5 Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 64–71, 98–99, and 324–31.
6 Enveri was a member of the Aydınoğlu court before he found patronage among the Ottomans – his Düsturname is very distinct from the others. For example, he presents an alternative genealogy of the Ottoman dynasty and pays little attention to the achievements of the early Ottoman rulers such as Osman, Orhan and Murad. He also considers some of the key features of Ottoman mythology, such as the appointment of the house of Osman as the legitimate leaders of the jihad at the frontier by the Seljuks, or the holy dreams of the founding fathers, to be events that happened to others or that took place in alternative manners. A detailed study of why Enveri represents a different line of source and tradition of historiography can be found in the works of Ménage and Necdet Öztürk. Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 134–46. Enveri (ed. Necdet Öztürk), Düsturname, XXI–LXXXI.
7 Anonymous Histories or the anonymous Tevarihi Ali Osman texts are a general amalgamation of stories and historical events concerning the origins and history of the Ottomans. They use Royal Calendars, official palace chronologies of the Ottoman state, but they heavily decorate these chronologies with common stories, myths, folkloric tales, saintly literature and poetry borrowed from a variety of sources. Most often they refer to the authority of ravis (tellers/readers) as their sources. They also acknowledge the role of local leaders, common soldiers and ordinary people of the frontier in the success of the Ottoman state, and at times appear heavily critical of the Ottoman state and its rulers. Their narratives stand in stark contrast to authors such as Ahmedi, Şükrullah and Enveri. A detailed source criticism of these texts can be found in Ménage's work (“A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 183–202, 365–439).
8 Şükrullah, Behçetüttevarih (ed. Nihal Atsız), 57. Vienna Anonymous, f.31.b–36.a. Topkapı Anonymous (ed. Necdet Öztürk), f.20.a–22.a.
9 We do not have exact dates for Neşri, although we know that he was a poet active during Mehmed II's reign and a member of the Ottoman educated elite. He completed his history between 1487 and 1493. Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 239–40. See also Menagé, V. L., Neshri's History of the Ottomans, The Sources and Development of the Text (London: Oxford University Press, 1964)Google Scholar.
10 A good example of this is Neşri's Cihannüma, the source criticism and narrative structure of which were provided in the following studies: Ménage, Neshri's History of the Ottomans; Maria Kalicin, “Characteristic genre features of Neşri's ‘History of the Ottoman Court’ Structure”, EB, 15, 1979, 34–53; Faik Reşit Unat, “Neşri Tarihi Üzerine Yapılan Çalışmalara Toplu Bir Bakış”, Belleten 7, 1943, 177–201.
11 We do not know the exact dates for Mehmed b. Hacı Halil Al'Konevi. He described himself as a clerk of the sharia court, and the height of his career came during Mehmed II's reign. He lived into the early reign of Bayezid II: Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 102. Babinger, Franz (trans. Üçok, Coşkun), Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (Ankara: Kültür Bakanlığı, 1992), 20Google Scholar.
12 While we do not have the exact dates for Kemal, we do know that at the time he completed his work in 895/1490, he was of old age. Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 108. Öztürk, Necdet, VX. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemal Selâtîn-nâme (1299–1490) (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001), XXIX–XXXIGoogle Scholar; Anhegger, Robert, “Selâtinnâme Müellifi Kemal”, Türk Dili Edebiyatı, IV/4, 1952, 447–70Google Scholar.
13 For example, Al' Konevi writes that earlier historians have explained the emergence of the Ottoman dynasty via Seljuk sovereigns, yet they have made mistakes or contradictory remarks regarding Seljuk history itself, and adds that this is why he was dissatisfied and decided to write his work. Anhegger, Robert, “Mehmed B. Hacı Halîl Ül-Kunevî'nin Tarih-i Âl-i Osman'i”, Tarih Dergisi, II/3–4, 1950–51, 51Google Scholar. Kemal's criticism of previous historiography is related to language preference. On two separate occasions he argues that he writes his work in order to show that the Turkish language was as superior as Persian. Kemal, Selatinname, f.9.a and f.94.a. Kemal (ed. Öztürk, Necdet), Selatinname, VX. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemal Selâtîn-nâme (1299–1490) (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2001)Google Scholar, 18 and 203.
14 İpşirli, Mehmet, “The Ottoman historiography”, in Çiçek, Kemal (ed.), The Great Ottoman-Turkish Civilization (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2000), 379Google Scholar.
15 Öztürk, VX. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemal Selâtîn-nâme (1299–1490), XXII.
16 Piterberg, Gabriel, An Ottoman Tragedy: History and Historiography at Play (Berkeley: University of California Press, 2003), 36Google Scholar.
17 Kafadar, Cemal, Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman State (Berkeley: University of California Press, 1995), 97Google Scholar.
18 Ibid.
19 Two key studies by İnalcık on the Kilia and Akkerman region were more recently reviewed by Victor Ostapchuk in a general study of the Ottoman Black Sea. Ostapchuk, Victor, “The human landscape of the Ottoman Black Sea”, Oriente Moderno, XX (LXXXI), 1, 2001, 27–8Google Scholar. İnalcık, Halil, Sources and Studies on the Ottoman Black Sea, I, The Custom Registers of Caffa, 1487–90 (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1996)Google Scholar. İnalcık, Halil, “The question of the closing of the Black Sea under Ottomans”, in Αρχείον Πόντου, XXXV, 1979, 74–110Google Scholar.
20 İnalcık, “The rise of Ottoman historiography”, in Holt, P. M. and Lewis, Bernard (eds), Historians of the Middle East (London: Oxford University Press, 1964), 164–5Google Scholar.
21 Ibid.
22 Ibid.
23 Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 220–22. Babinger, Franz (trans. Üçok, Coşkun), Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (Ankara: Kültür Bakanlığı, 2000), 38–42Google Scholar.
24 We do not have the exact dates for Kıvami. Ménage writes that Kıvami was present at one or two later campaigns during Mehmed II's era. We know that he completed his work in 1488. Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 165.
25 We do not have the exact dates for Tursun Bey but we know that the height of his career came after the conquest of Constantinople in 1453. He was part of Grand Vizier Mahmud Paşa's entourage. The closing date of his history suggests that he was still alive in 1488. Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 172. Babinger, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, 29.
26 The writer identified as Sarıca Kemal by İnalcık was actually Kemal. İnalcık seems to have repeated Franz Babinger's earlier suggestion that the Ottoman poet Sarıca Kemal was also the writer of Selatinname. Later studies by Robert Anhegger and Necdet Öztürk indicate that these two were different people. Öztürk, VX. Yüzyıl Tarihçilerinden Kemal Selâtîn-nâme (1299–1490), XXIX. Anhegger, “Selâtinnâme Müellifi Kemal”, 447–70.
27 İnalcık believes that Ruhi Tarihi was produced by the poet Ruhi of the same era. However, the writer appears to be a different individual. Aside from the fact that he may have been a native of Edirne we have no knowledge of his life. Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 124–5.
28 İnalcık, “The rise of Ottoman historiography”, 164–5.
29 Ibid.
30 Ibid.
31 Ibid.
32 Vienna Anonymous, f.142.b.
33 Yerasimos, Stéphane, La fondation de Constantinople et de Sainte-Sophie (Istanbul: Institut Français d'Études Anatoliennes d'Istanbul, 1990), 251Google Scholar.
34 Ibid.
35 As shown in the Topkapı Anonymous. Topkapı Anonymous, f.86.a. For a list of anonymous Tevarihi Ali Osman texts, see Babinger, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, 45–7, and Yerasimos, La fondation de Constantinople et de Sainte-Sophie, 251.
36 Giese Anonymous, 119. Topkapı Anonymous, f.82.a–b.
37 For example, in the chapter treating Murad II's (r. 1421–51) reign, referring to the birth of his grandson Bayezid II, there is an acknowledgement that the boy will ascend the throne in 1481 (Giese Anonymous, 74; Topkapı Anonymous, f.47.b). Similarly, in the section on the history and re-building of Constantinople and Hagia Sophia, reference is made to the discovery of a sword in the Danube River that was believed to have dated back to the days of Noah's children. The discovery of the sword is reported to have pleased Bayezid II, for he placed importance on such matters (Giese Anonymous, 90–91; Topkapı Anonymous, f.60.a–61.b).
38 Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 222, 225–6.
39 Tursun Bey, Tarihi Ebul Feth (ed. Tulum, Mertol), Târîh-i Ebü'l-feth (İstanbul: Baha Matbaası, 1997), p. XXIIIGoogle Scholar. Tursun Bey, Tarihi Ebul Feth (ed. Murphey, Rhoads and İnalcık, Halil), History of Mehmed the Conqueror (Chicago: University of Chicago/Minnesota: Bibliotheca Islamica, 1978), 18Google Scholar.
40 The colophon of the earliest version reads 898/1492–93. Neşri, Cihannüma (ed. Taeschner, Franz), Ğihānnümā. Die Altosmanische Chronik des Mevlānā Mehemmed Neschrī. Band I. Einleitung und Text des Cod. Menzel (Leipzig: Otto Harrasowitz, 1951), vol 1, 234Google Scholar.
41 Kıvami, Fethnamei Sultan Mehmed (ed. Babinger, Franz), Fetihnâme-i Sultan Mehmed (İstanbul: Maarif Basımevi, 1955), 319Google Scholar. Kemal, Selatinname, f.101.a. Kemal (ed. Öztürk), Selatinname, 218.
42 “Ba'zı muhāverāt-ı şerīfeleri esnāsında bu ma'nī fehm olundı kim tevārīh-i selātīn-i uli'l-emr-i islāmiyye ki Cenāb-ı Hak cell eve ‘alā’dan īcāb-ı itā'atde tālī resūl vāki' olmışlardı, ba'dehu kasāsi'l-enbiyā ashen-i kasās görinür, bu cihetdendür ki ekābir-i ‘ulemā anuñ zabtına ve tahrīrine mültezim olub ol bābda kitāblar tasnīf itmişlerdür, ammā tevārīh-i eşref-i selātīn ki Āl-i ‘Osmān'dur ibarāt-ı Türkiyye ile ki Diyār-ı Rūm'dan ‘ammi'n-nef ile kemā-yenbagī cem’ olmamışdur, olsa mühtahsen idi. Bu bende-i hakīr ma'nā-yı mezkūre ıttılā' bā'is oldı ki ol tevārīh'ibārāt-ı Türkiyye ile Diyār-ı Rūm ‘ammi'n-nef'dür, cem’ ide.” This quote comes from Yaşar Yücel and Halil E. Cengiz's critical edition of the Bodleian Manuscript. There are two manuscripts called Ruhi Tarihi. V. L. Ménage argues that the one kept in Oxford University's Bodleian Library is different from that found in Berlin. In contrast, Yücel and Cengiz's critical edition of the Bodleian Manuscript argues that they belong to the same author. İnalcık does not inform us which specific manuscript(s) he used. However, he provides an English translation of the passage he relies on which follows the above Turkish passage. “Sultan Bāyezīd said: ‘Histories of the prophets are regarded as the best and most preferable, and thus, the Ulemā’ prefer to write this kind of histories, but the history of the Ottoman Sultans who are the most distinguished and honorable among others has not yet been subject of a compilation written in a language for everybody's profit. It is desirable that it should have been'.” Oxford Anonymous (ed. Yücel, Yaşar and Cengiz, Halil E.), Ruhi Tarihi (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999)Google Scholar. Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 116–7.
43 Hacı Halil Al'Konevi (ed. Robert Anhegger), Kitabı Tarihi Ali Osman in “Mehmed B. Hacı Halîl Ül-Kunevî'nin Tarih-i Âl-i Osman-I”, Tarih Dergisi, vol. II, 3–4, 51Google Scholar. Also, Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 102.
44 “Açup gördiler anı iy Hudâvend / Okuyup kıldılar çok dürlü ahseñt / Didüm bu paşalar olsa vâsıl / Netîce olmaya mı bize hâsıl / İşitdiler çü benden bu kelâmı / Gülüşdiler bularuñ hâs u ‘âmı / Didiler saña bundan n'ola hâsıl / Nedür bu Türkî dili ehl-i fâzıl / Buña baş aġrısı dirler bilürsin / Öziñe bunı sen niçün kılursın / Acem diline bunlar müşterîdür / Buları bil ki Türkîden berîdür / Nidersin bunı ortaya yetürüp / Bu Türkî başına haller getürüp.” Kemal, Selatin-name, f.95.b–96.a. Kemal, (ed. Öztürk), Selatinname, 206–7.
45 Kıvami (ed. Babinger), Fetihnâme-i Sultan Mehmed, V.
46 “Ve müjde-i galebe-i İslâm içün in’âm-ı pâdişâhtan ihsân-ı kirâm-ı ehl-i devletten şol kadar nakd ü cins hâsıl ittüm ki, yoksullığa tevbe itmiş idüm, ammâ nidem ki pîrlikte tevbe-şiken düştüm.” Tursun Bey (ed. Mertol Tulum), Tarihi Eb'ul Feth, 132.
47 Safai, Fethnamei İnebahtı va Modon (İstanbul: Topkapı Revan Kütüphanesi, 1980)Google Scholar, no. 1271, v. 131. Firdevsi, Uzun (ed. Olgun, İbrahim and Parmaksızoğlu, İsmet), Kutbname,… Firdevsî Rumî, Kutb-Nâme (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi)Google Scholar. Gazavatı Midilli (anon.), Cambridge: University of Cambridge LibraryGoogle Scholar, Browne, no. 706, hand list 127.
48 A somewhat similar view was expressed by Victor Ostapchuk, who argued that during the fifteenth century, Ottoman policy towards the Black Sea was not expansionist. In fact, the Black Sea was a secure zone of international commerce and the acquisition of Kilia and Akkerman were to become important military developments during the later periods, when in the seventeenth-century Ottoman policy towards the Black Sea changed due to Cossack activities. Victor Ostapchuk, “The human landscape of the Ottoman Black Sea”, 23–95.
49 Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 104.
50 Ménage, “The beginnings of Ottoman historiography”, 173.
51 Aşıkpaşazade's status as a member of the ulema was first challenged by Paul Wittek, but it is also the case that he was recorded as having sat among the ulema during the circumcision ceremonies of Bayezid II. Although İnalıck acknowledged that Aşıkpaşazade was somewhat different from the other two writers, he may not be considered to be a member of the ulema. Wittek, Paul, “The taking of Aydos Castle: a Gazi legend and its transformation”, in Makdisi, George (ed.), Arabic and Islamic Studies in Honor of Hamilton A. R. Gibb (Cambridge, MA: Harvard University Department of Near Eastern Languages, 1965), 662–72Google Scholar; Köprülü, Mehmed Fuat, “Aşıkpaşazade”, İslam Ansiklopedisi, vol. 1, 707Google Scholar. Atsız, Osmanlı Tarihleri, 80; İnalcık, “The rise of Ottoman historiography”, 165.
52 Ahmedi (ed. Ünver), İskendername, f.8.a–b.
53 Tursun (ed. Tulum), Tarihi Ebul-Feth, f.12.a. Tursun Bey, Cihan Fatihi, 15.
54 Neşri (ed. Unat and Köymen), Cihannüma, vol. 1, f.1.b. Neşri (ed. Taeschner), Cihannüma, Band I, 1–2. Neşri (ed. Taeschner, Franz), Cihannüma, Ğihānnümā. Die Altosmanische Chronik des Mevlānā Mehemmed Neschrī. Band II, Einleitung und Text des Cod. Menzel (Leipzig: Otto Harrassowitz, 1953), 1–2Google Scholar.
55 Ata dede gibi adil oldu ol / dükeli işlerde kamil oldu ol / ilm ehlini severdi ol niknam / kılurıdı inam iderdi ihtiram / hoş görürdü anı kim abid ola / hoş tutardı anı kim zahid ola / şeyh efendi geldi ana bineva / itdi anı mecmuı halka pişva. Ahmedi (ed. Ünver), İskendername, f.67.b. Ahmedi (ed. Sılay), İskendername, 155. Ahmedi (ed. Atsız), İskendername, 21.
56 Ahmedi (ed. Ünver), İskendername, f.67.b. Ahmedi (ed. Sılay), İskendername, 155. Ahmedi (ed. Atsız), İskendername, 22.
57 Bayezid Hünkar, beğlik tahtına oturunca atalarından ve dedelerinden daha iyi olarak adaleti ileri götürdü. İnancında asla bozukluk ve eksiklik olmadığından bilgi erlerine rağbet gösterdi. Yoksullara acıdı. Bayları yüce tuttu. Zahidleri, Tanrıya tapıcı aydı. Halka adalet gösterdi. İnancı ve dindarlığı bilinip ün salınca bilginler, erdemliler, ona yüz döndürdüler. Şeyh Ramazan yoksullar takımındandı. Onun gök gibi yüce eşiğine erişti. Padişah dindarlığına, müslümanlığına yakışanı yaptı. Ona köyler, şehirler, kaleler verip kazasker kıldı. Şükrullah, Behçetüttevarih (ed.), p. 56.
58 Şāh-ı ‘Osmānī ki ‘adleyledi ‘Ömer / Bildi ki ‘olur kāḍīler bīdādger / İşleri rişvet durur taġyīr-i şer’ / Hīç añmazlar ne durur aṣl u fer' / Dünyeyiçün ki ‘ aña gerekmez nazar / ḥaḳḳı bāṭıl bāṭılı ḥaḳ dir bular / Cem‘ itdi ḳamusını sordı ol / Ne ki aldılar girü virdürdi ol / Geregince itdi anlara cezā / Yavuz işlüye yavuzlıḳdur sezā / Cehd ile bir zerre getürdi yola / Rāstrūlıḳ hod olardan nice‘ola. Ahmedi (ed. Ünver), İskendername, f.67.b. Ahmedi (ed. Sılay), İskendername, 155. Ahmedi (ed. Atsız), İskendername, 22.
59 Kimden şeraite aykırı nesne almışlarsa ödenmesini buyurdu. Onların biyesini verdi. Azli gerekeni azletti. Şükrullah (ed. Atsız), Behçetüttevarih, 57.
60 Ibid.
61 Vienna Anonymous, f.30.b. Giese Anonymous, 31. Topkapı Anonymous (ed. Öztürk), f.20.a.
62 Osman, Orhan ve Murad Han zamanında şarap içmezlerdi. Ve hem ol zamanda ulemalar vardı ki sözlerin geçürirleridi. Ve ol zamanın padişahları ulemadan utanıb ulema ne derlerse sözlerinden çıkmazlardı. Ve eğer ali Osmandan birisi günah sadır olsa ulema anı mena iderlerdi. Eğer mena olmazlar, ol zaman ulemaları anlardan kaçarlardı ve ol zamanın padişahlarının yanına varmazlardı. Ve ulema ol zamanda mefsud değillerdi. Şimdiki ulema gibi mansuyetden korkup tek oturmazlardı. Ol ki şeraa muhallifdir, mena idüp sözlerin geçürirler idi. Vienna Anonymous, f.30.b–31.a. Giese Anonymous, 31. Topkapı Anonymous (ed. Öztürk), f.20.a.
63 İlimden kimde ki var idi eser / Ol zamanda mala itmez idi nazar / Kim bilürdi yoğ idi anda beka / Âhiretde olur kişiye saka / N'oldı şimdi ilmi da‘vî eyleyen / Ya hakîmem deyüben söz söyleyen / Kim olupdur hırsa cânı pâymâl / Karnı toymaz dirdüğince genc ü mal / Oldı Tevrât okıyandan uş beter / Bir pula bulursa Kur'an'nın satar / Eyle sevmiş işbu dünyâ menzilin / Kim tutar candan azîz âb u gilin / Hubs ü tezvîr ü hased endîşesi / İt bigi halkı talamak pîşesi / Yoh yakın ilminde lîkin tolu şek / Yüz kitâb içinde şöyle kim eşek. Giese Anonymous, 31–2. Topkapı Anonymous, ed. Öztürk, f. 20.b. Ahmedi, İskendername, ed. Ünver, f.22.b.
64 Eğer adın yazıb virsen okuyamazlar. Vienna Anonymous, f.31.a. Giese Anonymous, 33. Topkapı Anonymous (ed. Öztürk), f.20.b.
65 Heman kim Osman beğlerine Acem ve Karamanlular musâhib oldı. Osman beğleri dahı dürlü dürlü günâhlara mürtekib oldılar. Kaçan kim Çenderlü Kara Halîl ve Karamanî Türk Rüstem, bu ikisi ulular ve âlimler idi. Heman kim anlar Osman beğlerine geldiler. Dürlü dürlü hîle ile âlemi toldırdılar. Andan evvel hîsab defter bilmezlerdi. Anlar te'lîf itdiler. Akça yığup hazîne itmek anlardan kaldı. Sonın hiç fikr itmediler. Koyup gideceğin anmadılar. Vienna Anonymous, f.31.b. Giese Anonymous, 33. Topkapı Anonymous (ed. Öztürk), f.20.b.
66 Heman kim Kara Halîl-oğlı Ali Paşa vezîr oldı, fısk u fücûr ziyade oldı. Mahbûb oğlanları yanına aldı. Adını iç oğlanı kodı. Bir nice zaman ne gerekse ider. Andan çıkarup mansıb virür oldılar. Andan ilerü kadîmler var idi. Kişi ıyâlleri idi. Cümle mansıb anlarün idi. Azl idüp birine dahı virmezlerdi. Eger bir sipâhi ölse mansıbın oğlına virürlerdi. Ve eger oğlı kalmayıb kızı veyâ avratı kalsa zelil olmasun diyü anları bir kula virürlerdi. Ol ölenün tımârın bile virürlerdi. İç oğlanına rağbet itmek Ali Paşa'dan kaldı. Kaçan Ali Paşa vezîr oldı anun zamanında danişmendler çoğaldı. Her biri bir beğ yanına geldi. Anlara yarayalum deyü tabî’atlarına münâsib cevab virmek ile Allah buyruğın ve peygamber kavlin terk itdiler. Âl-i Osman bir sülb kavm itdi. Anlar ki geldiler dürlü dürlü hıleler başlayub takvâyı götürdiler, fetvâya başladılar. Yeni akça kesüp eski akçayla bazaar itmemeği anlar te'lîf eylediler. Ve eski akça gayrı vilâyete gitmesün diyü yasak itdiler. Vienna Anonymous, f.32.a. Giese Anonymous, p. 34. Topkapı Anonymous, ed. Öztürk, f.21.a.
67 Kadıların fesâdı zâhir olmağa başladı. Bayezid Han dahı hallerine muttali' oldı, hükm etdi, ne kadar kadı var secem'itdi. Yenişehir'de bir eve koydı. Dahı ot urun dedi. Hep yansunlar dedi. Vezîri Ali Paşa âciz kaldı … Vezîrlerin biri aydur: “Buna care olursa mashara Arab'dan olur” didi. Bu kez Arab'ı getürdiler. Söylediler, Arab ilerü geldi. Çağırup ayıtdı: “Hey Sultanum! Bunları kır aman virme. Ne hâyin karnallardur bunlar” didi. Yıldırım Han aydur: “Nire niçün” didi. Bir gayrı suçları dahı sandı. Arab ayıtdı: “Hey Sultanum! Bunlar neye gerek. Üşte Timür Han leşker çeküp geliyorur dirler. Sen bunları kır, dahı sen sancak götür bentabl çalayım. Varalım Timür'le uğraşalum. Heman biz ikimüz ana cevab virüriz” didi. Çün Yıldırım Han bu cevâbı işitdı. Biraz tefekküre varup ol halkı âzâd itdi. Vienna Anonymous, f.35.b. Giese Anonymous, 36. Topkapı Anonymous (ed. Öztürk), f.22.a–b.
68 Vienna Anonymous, f.32.b. Giese Anonymous, 36. Topkapı Anonymous (ed. Öztürk), f.22.b.
69 Bu Âl-i ‘Osmânîler bir sâdık soydur. Hîç bunlardan nâ-meşru’ hareket olmamış-ıdı. ‘Ulemâ bir nesneyi kim günâhdur diye, bu Âl-i Osmân andan kaçarlar-ıdı. Orhan zamânında Gāzi Murâd Han zamânında ‘ulemâ var-ıdı ve illâ müfsidler degüller-idi; tâ Çandarlu Halîl'e gelince. Kaçan kim Çandarlu Halil geldi, Türk Rüstem geldi, mevlânâ didiler. Andan soñra hemân anlar hîleye karışdurdılar. Halîl’üñ oglı ‘Ali Paşa kim vezir oldı. Danışmend dahı anuñ zamanında çok oldı. Bu Âl-i ‘Osmân bir sulb kavm-ıdı, anlar kim geldiler fetvâyı hîle itdiler ve takvâyı götürdüler. İşbu vilâyetde kim eski akçaya kimse satu ve bazaar itmeye ve hem gayrı vilâyete dahı gitmeye; bu nesne ‘Ali Paşa zamânında oldı. Aşıkpaşazade (ed. Yavuz and Saraç), Tevarihi Ali Osman, 401–2. Aşıkpaşazade (ed. Giese), Tevarihi Ali Osman, 63–4. Aşıkpaşazade (ed. Atsız), Tevarihi Ali Osman, 138–9. Regarding Türk Rüstem's Karaman origins, an earlier passage states: Bir gün Kara Rüstem dirler-imiş bir dânişmend geldi, vilâyet-i Karaman'dan. Aşıkpaşazade, Tevarihi Ali Osman (ed. Yavuz and Saraç), 382. Aşıkpaşazade (ed. Giese), Tevarihi Ali Osman, 50. Aşıkpaşazade (ed. Atsız), Tevarihi Ali Osman, 128.
70 Bu ‘Ali Paşa bir zevvāk kişi-y-idi, ekser mürebbîleri de zevvāk oldılar ve kādılaruñ fesâdları zâhir oldı. Bir gün Bâyezîd Han eyitdi: “Kādıları getürüñ”. didi. Hayli fesâda mübâşir kādılar tutup getürdiler. Yiñişehir'de Bâyezîd Han bir eve koydurdı. Bâyezîd Han eyitdi: “Varuñ ol eve od uruñ, içinde kādılar bile yansun.” didi. ‘Ali Paşa hayrân u ‘âcîz kaldı bunlaruñ kurtulmasında. Meger Han'uñ bir nedîmi var-ıdı. Adına Mashara ‘Arab dirler-idi. ‘Ali Paşa anı kıgırdı, aña eydür: “Eger şol kādıları handan kurtaracak olursañ saña çok mal vireyüm.” didi. Andan Mashara ‘Arab sürdi, han huzûrına geldi. Eydür: “Hanum, beni İstanbil'a ilçilige göndür.” dir. Han eydür: “Bire devletsüz, anda İstanbol'da ne'ylersin?” dir. Arab eydür: “Varayum tekürden keşişler dileyelüm.” dir. Han eydür: “Bire keşişleri ne'ylersin?” dir. Arab dahı eydür: “Hanum, kādıları kıralum keşişler kadı olsun.” dir. Han eydür: “Bire it ‘Arab! Kadılıgı keşişlere virince kendü kullaruma virsemne!” dir. ‘Arab eydür: “Senüñ kullaruñ okumuş degüllerdür, bu keşişler hod okuyub nice yıllar zahmet çekmişlerdür.” Bâyezîd Han eydür: “Ya bire ‘Arab iş niçe olur?” Arab eyitdi: “Hanum! Anı pâdişâhlar bilür ve anlaruñ hallarunı ve kāllarunı ve ef’âllarunı.” Aşıkpaşazade (ed. Yavuz and Saraç), Tevarihi Ali Osman, 401–2. Aşıkpaşazade (ed. Giese), Tevarihi Ali Osman, 63–4. Aşıkpaşazade, Tevarihi Ali Osman (ed. Atsız), 138–9.
71 El-hasıl-ı kelam, Ali Osmanın günah etmesine sebeb Ali Paşa olmuş idi. Zira anın yanına hile eder Acem danişmendleri çok gelürler idi. Aşıkpaşazade (ed. Giese), Tevarihi Ali Osman, 63–4. Aşıkpaşazade (ed. Yavuz and Saraç), Tevarihi Ali Osman, 401–2. Aşıkpaşazade (ed. Atsız), Tevarihi Ali Osman, 138–9.
72 Şâh-ı Osmanî ki ‘adliydi Ömer / Bildi ki olur kadılar bî – dâdger / İşleri rüşvet dürür tağyir-i şer’ / Hiç añmazlar ne dürür asl u fer' / Dünyayiçün ki aña garekmez nazar / Hakkı batıl batılı hak dir bular / Cem' itdi kamusın sordurdı ol / Ne ki aldılar giru virdürdi ol / Garegince itdi anlar ceza / Yavuz işlüye yavuzlukdur sezâ / Cehd - ile bir zerre getürdi yola / Râstrûluk hod anlardan nice ola. Neşri (ed. Unat and Köymen), Cihannüma, vol. 1, f.101.b. Neşri (ed. Taeschner), Cihannüma, vol. 1, 92–3. Neşri (ed. Taeschner), Cihannüma, vol. 2, 141–2.
73 Lâtife: Bu âl-i Osman bir sadık soydur. Nâ-meşru' hareket itmezlerdi. ‘Ulema yasakdur didüğinden ictinab iderlerdi. Osman ve Orhan zamanında olan ‘ulemâ tezvirât, mefâsidden müberrâ idiler. Çünkü Kara Rüstem Karaman'dan geldi, hiyle ve bid'at hadis ola başladı. Ve kadılar dahi azub, ilimleriyle ‘amel itmeyüb rüşvet almağa başladılar. Çünkü suc başdan aşdı, Bayezid Han kadıları eftiş itdürüb, her birinde bir dürlü fesad bulub hükm idüb, ne kadar kadı varsa, bunları cem’ idüb Yiñi-Şehirde cümlesin bir eve toldurub buyurdı-ki, tolayına odun yığub od ura, tâki bu zâlim kadılar cümlesi yanalar. Hayreddin Paşa oğlı Ali Paşa ol vakıt vezir-i âzam idi. Mütehayyir olub bir târik bulmadı-ki halâs ide. Meğer Hunkâr'uñ bir mashara arabı varidi. Ali Paşa anı okuyub eytdi: “Arab, eğer bu kadıları halâs iderseñ, sana temam biñ flori vireyin” didi. Andan mashara arab varub, bir çapük fistan giyüb ve bir çapük babuc giyüb, kendüyi çeküb, çevirüb beğ-vâr sürüb Hunkâr'a varub, eytdi: “Ey-Han, beni İstanbul'a ilçilükle gönder.” Hunkâr eytdi: “Andan neylerin?” didi. Arab eytdi: “Varayın, Tekvur'dan rühbanlar dileyeyin.” Bayezid Han eytdi: “Bire devletsüz, rühbanları neylersin?” Arab eytdi: “Kadıları kıralum, rühbanları kadı idelüm” didi. Bayezid Han eytdi “Kadılığı rühbanlara virince(yedek) kullaruma virsemne” didi. Arab eytdi: “Kullaruñ okumuş değildur, cahildür. Bu rühbanlar hod nice yıllar ‘ilim tarikinde çalışub, tahsil itmişlerdür. Sen kadıları kırub, Kur'an'uñ ahkâmun giderürsüñ. İncil dahi hakdur, Bâri bu rühbanlar İncil ahkâmını ifa etsünler” didi. Hunkâr'a arabuñ bu sözi tesir idub eytdi: “Ya bire arab, hal nice olur, nice idelüm?” didi. Arab eytdi: “Ben kethüdâ değilüm. Anı paşalar bilür” didi. Neşri (ed. Unat and Köymen), Cihannüma, vol. 1, f.101.b–102.a. Neşri (ed. Taeschner), Cihannüma, vol. 1, 92–3. Neşri (ed. Taeschner), Cihannüma, vol. 2, 141–2.
74 İnalcık, “The rise of Ottoman historiography”, 164–5.
75 Ibid.
76 Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 119–20.
77 Ménage, “A survey of the early Ottoman histories”, vol. 1, 260.
78 At least for the first two volumes of Kemalpaşazade's work, its main sources were Neşri and the Anonymous Histories. Kemalpaşazade (ed. Şerafettin Turan), Tevârih-i Âl-i Osman, 1970. Tevârih-i Âl-i Osman, I. Defter (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1970), 24Google Scholar. Kemalpaşazade, Tevârih-i Âl-i Osman (ed. Şerafettin Turan), 1983. Tevârih-i Âl-i Osman, II. Defter (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi), p. XXXIGoogle Scholar.
